به شهادت روایات تاریخی، بیشتر پیامبران از کانون خاورمیانه برخاسته‌اند لذا گاهی سۆال می‌شود که آیا همین مسئله دلیل بر این نیست که در میان کشورهای اروپایی یا شرق آسیا پیامبری ظهور نکرده است؟
در پاسخ به سۆال یاد شده، توجه به نکات زیر حائز اهمیت است:
یک: یکی از لوازم نبوت عامه این است که هیچ مردمی بدون راهنما نیستند و ممکن نیست خداوند ملتی را بدون رهنما رها کند زیرا خدا مربی و مدبر انسان است و انسان مسافری است که عوالمی را پشت سر گذاشته و عوالمی پیش روی دارد انسان بدون راهنمایی وحی نمی‌داند از چه عوالمی آمده است و به کدام عوالم می‌رود قرآن کریم در این مورد می‌فرماید هیچ امتی بدون پیغمبر و راهنما نخواهد بود «ان من امة الاخلا فیها نذیر» [1] امکان ندارد جمعیتی در منطقه‌ای زندگی کنند و خداوند برای آنان راهنما نفرستد خداوند مردم را خواه موحد و خواه غیر موحد از نبوت جدا نمی‌کند اصولاً نبوت از بشریت جدا نمی‌شود یعنی ممکن نیست در عصری یا نسلی در سرزمینی گروهی زندگی کنند و برای آنان نبوت نباشد و ممکن نیست جامعه بشری را بیافریند و وحی و سروش غیبی را خلق نکند زیرا جامعه بدون وحی حیات انسانی نخواهد داشت. انفکاک بشریت و نبوت ممکن نیست یا خود پیغمبر در یک جامعه معین به سر می‌برد و یا نماینده و جانشین او و یا کتاب و تعالیمش.
دو: ما از سرگذشت بسیاری از پیامبران خبر نداریم، پس هرگز نمی‌توانیم به طور قاطع بگوییم که تمام پیامبران در فلان منطقه بوده‌اند: «وَ رُسُلاً قَدْ قَصَصْناهُمْ عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلاً لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ؛ [2] و پیامبرانی که سرگذشت آن‌ها را پیش از این، برای تو باز گفته‌ایم و پیامبرانی که سرگذشت آن‌ها را بیان نکرده‌ایم.» خصوصاً با توجه به تعداد زیاد انبیاء که در روایات به آن‌ها اشاره شده است: پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: «خداوند متعال یک صد و بیست و چهار هزار پیامبر آفرید.» [3]
سه) بسیاری از رسولان، وظیفه تبلیغی داشته‌اند. راوی از پیامبر (ص) می‌پرسد که چند پیامبر از بین پیامبران، مرسل بوده‌اند و پیامبر (ص) در جواب می‌فرماید: سیزده نفر. [4] با این حساب روشن است بسیاری از انبیاء، مطالب پیامبر مرسل را تبلیغ می‌کرده‌اند. همان‌گونه که حضرت لوط (ع) در زمان حضرت ابراهیم (ع) وظیفه تبلیغی داشته است. پس طبیعتاً اسم رسول مرسل بیشتر باقی می‌ماند؛ و ما نمی‌توانیم با توجه به منطقه زندگی پیامبر مرسل، وجود پیامبران را در آن منطقه منحصر بدانیم. چون روشن شد که پیامبران مرسل عده‌ای را به نواحی دیگر اعزام می‌کرده‌اند.
چهار) سنت الهی این است که به مرکزیت توجه نموده و سخن خود را از مرکز سرزمین‌ها، منتشر کند: «وَ ما کانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُری حَتَّی یَبْعَثَ فی أُمِّها رَسُولاً یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِنا؛ [5] و پروردگار تو هرگز شهرها و آبادی‌ها را هلاک نمی‌کرد تا اینکه در کانون آن‌ها پیامبری مبعوث کند که آیات ما را بر آنان بخواند.» پس طبیعی است که با توجه به مرکزیت خاورمیانه، عمده پیامبران مرسل، در این ناحیه زندگی کرده باشند. به هر حال امر قطعی این است که خدای متعال عادل است و بدون اتمام حجت بر هیچ بشری، او را عذاب نمی‌کند و در آیه بالا به همین امر اشاره شده است.
با توجه به آنچه گذشت می‌توان گذشت:
پاسخ اول:
آیت الله جوادی در پاسخ به این سۆال می‌فرمایند: «این که در غرب پیامبری ظهور کرده است یا نه باید گفت ممکن است در آن قسمت‌ها جمعیتی نبوده و یا اگر بوده ما دلیلی نداریم که خداوند برای آن‌ها انبیایی نفرستاده است چون همه انبیایی که آمار و نامشان در جوامع روایی هست تنها نام بعضی در قرآن ذکر شده است خدای سبحان می‌فرماید: (منهم من قصصنا علیک و منهم من لم نقصص علیک؛ [6] ما پیش از تو رسولانی فرستادیم سرگذشت گروهی از آنان را برای تو باز گفته و گروهی را برای تو بازگو نکرده‌ایم) لذا شاید در غرب نیز انبیایی بوده‌اند که در قرآن قصه آنان نیامده است و علت عدم ذکر نام و قصه آنان در قرآن این است که کتاب و آثار تبلیغی آن‌ها برای مردم مشرق زمین و خاورمیانه اصلاً آشنا نبود» [7]
پاسخ دوم:
باید راهی ورای حس و عقل باشد که بتوان از آن برای هدایت مردم استفاده کرد اما فعلیت یافتن هدایت افراد مشروط به دو شرط است: یکی آنکه خودشان بخواهند از این نعمت الهی بهره‌مند شوند، دوم آنکه دیگران موانعی برای هدایت آنان فراهم نکنند و محروم ماندن بسیاری از مردم از هدایت انبیاء در اثر سوء اختیار خودشان بوده است چنانکه محرومیت بسیاری دیگر در اثر موانعی بوده که دیگران در راه گسترش دعوت انبیاء بوجود آورده بودند؛ و پیامبران خدا همواره برای برداشتن این موانع می‌کوشیدند با دشمنان خدا و به ویژه زورمندان و مستکبران به ستیز برمی‌خواستند بسیاری از ایشان در راه ابلاغ رسالت الهی و هدایت مردم جان خود را فدا کردند.
نکته قابل توجه اینکه ویژگی اختیاری بودن حرکت تکاملی انسان ایجاب می‌کند که همه این جریانات به صورتی انجام یابد که زمینه حسن یا سوء انتخاب برای طرفین حق و باطل فراهم باشد مگر اینکه تسلط زورمندان و اهل باطل بجایی برسد که راه هدایت دیگران را به کلی مسدود کند و نور حق و هدایت را در جامعه خاموش سازند در این صورت خدای متعال از راه‌های غیبی و غیر عادی طرفداران حق را یاری خواهد کرد اگر چنین موانعی بر سر راه انبیاء نمی‌بود دعوت ایشان به گوش همه جهانیان می‌رسید و همگی از نعمت هدایت الهی به وسیله وحی و نبوت بهره‌مند می‌شدند پس گناه محرومیت بسیاری از مردم از هدایت انبیاء به گردن کسانی است که جلو گسترش دعوت ایشان را گرفته‌اند. [8]
پی‌نوشت‌ها:
1. فاطر، آیه 24.
2. نساء/164.
3. الخصال، ج 2، ص: 641.
4. بحار الأنوار، ج 74، ص: 73.
5. قصص/59.
6. غافر/ 78.
7. تفسیر موضوعی ج 6 آیت عبدالله جوادی آملی.
8. آموزش عقاید ج 2 استاد محمد تقی مصباح یزدی.
