مبحث 106 طرح صالحین: «اسراف و آسیب‌شناسی مصرف»

مبحث 106 طرح صالحین: «اسراف و آسیب‌شناسی مصرف»

در مصارف گوناگون شخصی و خانوادگی، اسراف فردی صورت می‌گیرد. تجمل‌گرایی، چشم و هم‌چشمی‌ها،

هوس‌رانی افراد خانواده، مرد خانواده، زن خانواده، جوان خانواده،

چیزهای غیر لازم خریدن؛ اینها از موارد اسراف است.

«مقام معظم رهبری»

انسان از دیرباز به این فکر بود که چگونه در برابر کار، نیروی کمتری را صرف کند. او برای بلند کردن اجسام حجیم از اهرم و برای شخم‌زدن زمین از نیروی گاو آهن استفاده کرد و ... تا آنجا پیش رفت که به تولید ماشین رسید.

زندگی ماشینی نیز روز به روز در کنار توسعه، به بالا بردن بهره‌وری اندیشید و امروزه ماشین، الکتریسیته و کامپیوتر دست در دست هم نهاده‌اند تا بزرگ‌ترین کارها را به سهولت برای انسان به انجام برسانند.

اصلاح الگوی مصرف همان استفاده صحیح ما از نعمت‌های الهی و منابع است، منابعی که گاه در زمره رزق و روزی تجلّی می‌یابد و گاه در بازوی انسان نهفته است و با فکر و اندیشه می‌توان از هزینه‌کردن آن کاست.

در روزگاری که مصرف‌گرایی به صورت یک عادت در آمده است و اسراف امری مباهات‌کننده گردیده است، فرصت‌سوزی‌های فراوان و نعمت‌فرسایی‌های انبوه، فرد و جامعه را به فقر و تهیدستی می‌کشاند.

با مقدمه‌ای که از پیشِ رو گذشت، قصد داریم در این هفته پیرامون موضوع «اسراف و آسیب‌شناسی مصرف» با هدف «اصلاح الگوی مصرف» بحث و گفتگو کرده و به تبادل نظر بپردازیم. شما عزیزان می‌توانید در خصوص موارد ذیل، مطالب خود را (در قالب متن، تصویر و صوت) به اختصار در اینجا مطرح نمایید.

- مفهوم اسراف

- ریشه‌های اسراف و آثار آن

- برخی نمونه‌های اسراف

- حد و مرز مصرف

- اصلاح نگرش‌ها(در حیطه درآمدها و مصارف)

- اصلاح اصول رفتار: 1- در خانواده، 2- در سازمان‌ها و ادارات

- و سایر موضوعات مرتبط با بحث

تذکر:

همراهان گرامی، در هر مبحث ابتدا پست آغازین تاپیک مربوطه را مطالعه کرده و سپس به ارسال مطالب مرتبط با موضوع مدّ نظر اقدام بفرمایید.

از ارسال پست‌های طولانی، غیر مرتبط، نامتناسب و تکراری خودداری نمایید. در غیر این صورت، این‌گونه پست‌ها حذف می‌گردد.

از همکاری شما سپاسگزاریم.

شاد و سلامت باشید.

مفهوم اسراف: استفاده نابجا و ناصحیح از امکانات، دارایی ها و نعمات و .... البته کم مصرف کردن با اسراف کردن تفاوت ماهوی دارد!

بنام خدا

تعریف لغوی اسراف

تعريف لغوي: اسراف از ريشه سرف يعني تجاوز كردن و از حدّ گذشتن در هر كاري كه انسان انجام ‌ مي‌دهد.

تعريف اصطلاحي: كلمه اسراف به معناي خارج شدن از حدّ اعتدال و تجاوز از حدّ در هر عملي است كه انسان انجام مي‌دهد. هر چند كه به گفته راغب غالباٌ در مورد پول خرج كردن استعمال مي‌شود.

كلمه اسراف كلمه بسيار جامعي است كه هر گونه زياده روي در كميّت و كيفيّت و بيهوده گرايي و اتلاف و مانند آن را شامل مي‌شود.

بنام خدا

یک آیه از قرآن مجید و یک حدیث در مورد اسراف:

بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد. (سوره اعراف آیه 31)
نقل شده است که امام صادق (ع) مشاهده کرد سیبی را نیم خورده از خانه بیرون انداخته اند خشمگین شد و فرمود : اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندی می دادید.

( مجموعه الاخبار باب 171 حدیث 4)

راغب اصفهانى مى‏گويد: «السرف تجاوز الحد فى كل فعل يفعله الانسان‏»  اسراف به معنى تجاوز از حد و معيار در هر كارى است كه از انسان سر بزند، گرچه استعمال آن در موارد زياده‏روى در انفاق مال بيشتر است و گاهى به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال و زمانى هم به چگونگى بذل مال و مورد آن اطلاق مى‏شود. اما بنا به مفهوم سخن راغب و روح معنى «كل فعل‏» و بر پايه شواهد فراوان در قرآن و حديث، اسراف به هر گونه تجاوزكارى و زياده‏روى گفته مى‏شود و در هر حال اسراف عملى است ممنوع و محكوم، و مورد خشم و انزجار خداوند متعال است و از آن به شدت منع شده است.

خداوند در سوره اعراف مى‏فرمايد: «كلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لايحب المسرفين‏»  بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست ندارد.

بنام خدا

 نکوهش اسراف از دیدگاه قرآن بخش اول

 در قرآن، اسراف و نکوهش آن به طور وسیع و با تعبیرات گوناگون مطرح شده است مانند: اسراف در خوردن و آشامیدن، اسراف در انفاق، اسراف در قصاص، اسراف در امور جنسی، اسراف در اموال یتیمان، اسراف در قدرت طلبی، اسراف در سرپیچی از فرمان الهی و اسراف در تکذیب پیامبران، قرآن با شدیدترین تأکیدها از اسراف نهی نموده است، چنان که آیات زیر بیانگر این مطلب است.

 1- «انّ المبذّرین کانوا اخوان الشیاطین؛ تبذیر کنندگان (آنان که بریز و بپاش می کنند برادران و قرین شیطان ها هستند.»(1)

 2- «و انّ المسرفین هم اصحاب النّار؛ اسراف کاران اهل دوزخند.»(2)

 3- «مسوّمة عند ربّک للمسرفین؛ سنگ هایی از سوی پروردگارت برای اسراف کاران نشانه گذاشته شده است.»(3)

 4- «و اهلکنا المسرفین؛ و ما اسراف کنندگان را به هلاکت رساندیم.»(4)

 5 - انّ اللّه لا یهدی من هو مسرفٌ کذّابٌ؛ خداوند اسراف گر دروغگو را هدایت نکند.»(5)

پی نوشت ها :

1. سوره اسراء، آیه 27.

 2. سوره مؤمن، آیه 43.

 3. سوره ذاریات، آیه 34.

 4. سوره انبیاء، آیه 9.

 5. سوره مؤمن، آیه 28.

منبع : پایگاه حوزه

سه قِسم اسراف كه در همه جا و در همه حالات حرام است و اختصاص به شخص يا زمان، يا جاى خاصى ندارد.

۱- ضايع كردن مال و بى ‏فايده كردن آن،   هر چند آن مال كم باشد. مانند بقيه ظرف آب را ريختن در جايى كه آب كمياب باشد و به آن مقدار رفع نياز مى‏گردد. يا لباسى را كه قابل استفاده شخصى يا ديگران است، پاره كردن و يا دور انداختن و يا خوراكى را نگهداشتن و به ديگرى ندادن تا اين كه ضايع و تباه شود و يا دادن مال به دست صغيرى كه آن را تلف مى‏كند و نظاير اينها.

حضرت صادق(ع) ميوه نيم‏خورده‏اى را ديدند كه از منزل ايشان بيرون انداخته شده بود. آن حضرت ناراحت و خشمگين شدند و فرمودند اين چه كارى است كه كرديد؟ اگر شما سير شده‏ايد بسيارى از مردم هستند كه سير نشده‏اند، پس به آنهايى كه نيازمندند بدهيد. متاسفانه در حال حاضر مى‏بينيم در جامعه اسلامى، چه مقدار از غذاها و يا ميوه‏هايى كه قابل استفاده است در سطلهاى آشغال و زباله‏دانها ريخته مى‏شود! در حالى كه افراد بسيارى به آن نياز دارند. نسبت‏به دور ريختن تتمه طعام بخصوص خرده نان (مگر در صحرا براى حيوانات) روايات تهديدآميزى رسيده است كه ذكر آنها موجب طول كلام است. 

۲- از موارد اسراف، صرف كردن مال است در آنچه به بدن ضرر برساند، از خوردنى و آشاميدنى و غير آنها مانند خوردن چيزى پس از سيرى هر گاه مضر باشد. چنانچه صرف مال در آنچه كه براى بدن نافع و به صلاح آن است، اسراف نيست.

۳- صرف كردن مال در مصرفهايى كه شرعا حرام است، مانند خريدن شراب و آلات قمار و اجرت فاحشه و خواننده و رشوه‏دادن به حكام و صرف نمودن مال در چيزى كه ظلمى در بردارد يا ستمى به مسلمانى مى‏رساند و نظير اينها، و در چنين مواردى از جهت مخالفت امر خدا معصيت است، يكى گناه بودن اصل عمل و يكى اسراف بودن صرف مال در آن موارد.

در كتاب تحف‏ العقول آمده است: «جاء الرجل بلبن و عسل لشربه فقال(ص): شرابان يكتفى باحدهما عن صاحبه لا اشربه و لا احرمه و لكنى اتواضع لله; فانه من تواضع لله رفعه الله و من تكبر وضعه الله و من اقتصد فى معيشته رزقه الله و من بذر حرمه و من اكثر ذكر الله آجره الله‏» ( مردى شير و عسل براى پيامبر(ص) آورد تا بنوشد فرمود: دو نوشيدنى كه يكى از ديگرى كفايت مى‏كند من آن را نخورم و حرام هم نمى‏كنم ولى براى خدا تواضع مى‏كنم. زيرا هر كه براى خدا تواضع كند خدايش بالا برد و هر كه تكبر كند خداوند او را خوار سازد و هر كه در زندگى ميانه‏روى كند خدايش روزى دهد و هر كه زياده‏روى كند خداوند او را بى‏نصيب گرداند و هر كه خدا را بسيار ياد كند خدايش جزا دهد.

نكاتى كه در اين حديث‏ شريف است مستلزم بحثى مفصل و هر كدام راهگشاى سعادت دنيا و آخرت است اما مناسب با اين مقال آن است كه پيامبر(ص) مى‏فرمايند: رعايت اقتصاد و ميانه‏روى در معيشت‏باعث ازدياد روزى و نزول بركات الهى است و فردى كه رعايت اعتدال مى‏كند دچار فقر و تنگدستى نمى‏شود و برعكس كسى كه طريق اسراف و تبذير پيش گيرد دچار محروميت مى‏ شود و خداوند چنين بنده‏اى را به سختى معيشت مبتلا مى ‏سازد.

شيوه مبارزه با اسراف

نظارت همگانى يا امر به معروف و نهى از منكر، تبليغات و ارائه الگوى صحيح مصرف و سرانجام برخورد عملى و قانونى قاطعانه با اسرافكاران مى‏تواند كارساز باشد و از اين همه خلاف و اختلاف جلوگيرى كند.

بنظرمن درموردعدم اسراف راهکاربدیم بهتره بعنوان مثال همین یارانه ای شدن نان  باعث شدتادیگرنان اسراف نشودوچیزی بنام نان خشک ودلالیهای این وسط حذف ویاکمترشودمادامیکه دولت آردآزادبه نانوایی هامی دهدامروزه کمترنان خشک درخیابانهامشاهده می شودیه فکری هم بایددرموردتجملات واسرافهایی که درمجالس می شودکردچه بساخونواده هایی درکشورداریم که به شام شبشان محتاجنداگرمشکل غیربهداشتی بودن ونگهداری موادغذایی دررستورانهاوتالارهای عروسی به نوعی دیگرحل شودجلوی خیلی ازاین اسرافهاگرفته خواهدشد.بنابراین سعی کنیم راهکاربدهیم،باتشکرازهمگی

اسراف یکی از نمونه های آشکار حرکتهای نابخردانه است. عقل و وحی بر کاربرد امکانات در زمینه های مورد نیاز تاکید دارد و دور ریختن، هدر دادن و از بین بردن موارد لازم قابل استفاده را محکوم و ناپسند می داند، وجدان انسان از اسراف نفرت دارد و این تنبلی ها و ناآگاهیها، غفلت ها و رفاه زدگیهاست که زمینه را برای اسراف هموار می سازد.

اسراف همیشه و همه جا بر پیکر اخلاق و اقتصاد و سلامتی فرد و جامعه ضربه وارد می کند، اما در شرایط کنونی جامعه اسلامی ما که فشار استکبار غرب برای تحمیل و تشدید فقر بر امت اسلام، هر چه بیشتر شده است، اسراف، گناهی کوچک نیست، اسراف در اموال شخصی گناه و در بیت المال مسلمین گناهی بزرگتر است. متاسفانه امروز اسراف و تبذیر در جامعه ما بقدری زیاد و گسترده شده که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام نوروزی سال 1376 خود از آن بشدت اظهار نگرانی کرده و از تمام لت خواستند تا از اسراف جلوگیری نمایند.

انتخاب چهل هشدار از گفتار پیشوایان اسلام در زمینه اسراف، بدین امید انجام گرفته است که امت اسلامی با کاهش و جلوگیری از ریخت و پاش ها بر عزت و قدرت خویش بیفزایند و در برابر خداوند متعال و جهان اسلام سرفراز باشند.

«انشاء الله »اسراف در قرآن و کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین.

اعراف/ 31

بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد.

پائين ‏ترين مرتبه اسراف

عَنَ اَبى عَبْدِاللَّه علیه السلام قالَ:
اَدْنَى اْلاِسْرافُ هِراقَةُ فَضْلِ اْلاِناءِ
وَابْتِذالُ ثَوْبِ الصَّوْنِ وَاِلْقاءُ النَّوى.

امام صادق علیه السلام فرمود:
پائين ترين مرتبه اسراف عبارتست از:
1 - دور ريختن آبى كه از آشاميدن اضافه آمده است.
2 - اينكه لباس كار و لباس بيرونى، يكى باشد.
3 - بدور انداختن هسته خرما پس از خوردن خرما (چون از هسته خرما ماده غذائى براى شتران تهيه مى‏شد) 

(وسائل الشيعه، ح 3، باب 28، ص 374.)

متاسفانه امروزه با جاري شدن فرهنگهاي مختلف در فرهنگ ما روز به روز شاهد موارد مختلفي از اسراف در زندگي روزمره مان هستيم.

مثلا عروسي هايي مجلل كه با چند نوع غذا پذيرايي صورت مي گيرد اما درواقع فقط مقدار كمي از اين غذاها ضروري مي باشد.

حال آنكه با كاربردي كردن احاديث، در خانه و خانواده مي توانيم اين فرهنگ را بنيادي كنيم. ابتدا از مادر شروع كنيم تا به فرزندان برسيم.

خود من يكبار براي فرزندم تعريف كردم كه با روشن ماندن ماشين لايه ازن آسيب ميبيند. حال او كه سني ندارد با باز گذاشتن شير آب هم فرياد مي زند مادر لايه ازن!!!!!!!!!!

يك بار خدمت امام بودم. از من خواستند پاكت داروي شان را بدهم كه داخل آن دارويي بود كه بايد به پاي شان مي ماليدند. شايد كسي باور نكند، اما امام بعد از مصرف دارو، يك دستمال كاغذي را به چهار قسمت تقسيم كردند و با يكي از آن قسمت ها چربي روي پاي شان را پاك كرده و بقيه راتوي پاكت گذاشتند تا براي دفعات بعد استفاده كنند. به امام گفتم: اگر برنامه زندگي اين گونه است، پس همه ما جهنمي هستيم. چون ما اين طور رعايت ها را درباره دستمال كاغذي نمي كنيم. امام فرمودند: شما اين طور نباشيد، اما رعايت كنيد.

راوي: خانم فريده مصطفوي (دختر امام )

منبع: نشريه امتداد - صفحه: 40

بنام خدا

احادیثس از امام صادق (ع) در مورد اسراف:

امام صادق (ع) : انسان مومن اسراف و زیاده روی نمی کند بلکه میانه روی را پیشه خود میسازد.( انسان مومن اسراف نمیکند ) مجموعه الاخبار باب 30 حدیث 1
امام صادق (ع) : کسی که آبی را از نهر فرات ( گوارا) برای خوردن بردارد و بعد از نوشیدن زیادی آنرا بیرون بریزد اسراف کرده است. (مجموعه الاخبار باب 171 حدیث 3)
امام صادق (ع) : اسراف آنست که انسان مالش را از بین ببرد و به بدنش صدمه بزند ( مانند سیگار کشیدن زیرا انسان با سیگار کشیدن هم پول خود را از بین برده و هم به بدنش ضرر رسانده ) مجموعه الاخبار باب 171 حدیث 1