موشک ضد زره جاولین ( FGM-148 Javelin ) یک موشک هدایت شونده ضد زره قابل حمل و شلیک توسط نفر پیاده ساخت ایالات متحده آمریکا است. این موشک اولین موشک ضد زره قابل حمل توسط نفر پیاده با قابلیت شلیک کن و فراموش کن است که توسط ارتش آمریکا مورد استفاده قرار گرفته‌است.
چکیده مشخصات و عملکرد موشک
موشک جاولین (زوبین) ،یک موشک با قابلیت شلیک کن و فراموش کن است که قبل از شلیک توسط کاربر (فرد شلیک کننده) به اصطلاح روی هدف قفل می‌کند و دارای سامانه هدف یابی خودکار است. این موشک دارای قابلیت حمله از بالا به هدف خود می‌باشد، بدین صورت که ابتدا موشک مسافتی را به سمت بالا طی می‌کند و سپس به قسمت بالای هدف شیرجه می‌رود. با توجه به اینکه معمولا زره بالای تانک از قسمتهای دیگر آن ضعیف تر است، حمله از بالا احتمال بالاتری برای از بین بردن تانک دارد. این موشک قابلیت حمله مستقیم جهت انهدام سنگر یا ساختمان و همچنین موقعیتهایی که امکان حمله از بالا وجود ندارد نظیر شلیک از داخل یک ساختمان را نیز دارد. این موشک همچنین قابلیت انهدام بالگردها را در حالت حمله مستقیم دارد. این موشک در حالت حمله از بالا حداکثر ۱۵۰ متر و در حالت حمله مستقیم ۵۰ متر از سطح زمین ارتفاع می‌گیرد. زوبین مجهز به سامانه رهگیری هدف با روش پردازش تصویر فرو سرخ است. سرجنگی دو مرحله‌ای این موشک مجهز به دو خرج متمرکز است که اولی زره واکنشی انفجاری تانک را از بین می‌برد و دومی زره اصلی تانک را منهدم می‌سازد. موشک زوبین به طور گسترده‌ای در تهاجم به عراق در سال ۲۰۰۳ به کار رفت و باعث انهدام تعداد زیادی تانک تی-۷۲ و تیپ-۶۹ عراق شد. این موشک ابتدا توسط مکانیسم شلیک نرم از لوله پرتاب کننده به بیرون پرت می‌شود، سپس بعد از اینکه از پرتاب کننده فاصله مناسبی پیدا کرد، موتور راکت آن روشن می‌شود. این قابلیت باعث می‌شود تا شناسایی محل شلیک کننده توسط دشمن دشوار شود، همچنین امکان شلیک موشک از داخل ساختمان نیز فراهم گردد. با این وجود موج انفجاری که از پشت لوله پرتاب کننده خارج می‌شود برای افرادی که در نزدیکی آن هستند خطرناک است. با توجه به قابلیت شلیک کن و فراموش کن این موشک، افرادی که آن را شلیک کرده‌اند می‌توانند محل شلیک را به سرعت ترک کنند تا از سوی دشمن شناسایی نگردند. این موشک غالبا توسط دو نفر استفاده می‌شود که یکی شلیک کننده و دیگری حمل کننده مهمات است، اگر چه در موقعیت‌های اضطراری امکان حمل و شلیک آن توسط یک نفر نیز وجود دارد. زمانیکه که شلیک کننده مشغول هدفگیری و شلیک موشک است، حمل کننده مهمات در پی اهداف دیگر می‌گردد و همچنین مراقب خطرات احتمالی از سوی دشمن است.
سامانه رهگیری هدف
نکته متمایز کننده این موشک با سایر موشکهای ضد زره هدایت شونده به خصوص در سالهای طراحی و ساخت این موشک (۱۹۸۹-۱۹۹۶)، بهره گیری از فن آوری پردازش تصویر طیف نوری فرو سرخ جهت رهگیری هدف بود. بطوریکه این موشک قادر است پس از جدا شدن از پرتاب کنندهتمام عملیات رهگیری هدف را به صورت خودکار و به طور مستقل انجام دهد.
بخشهای اصلی سامانه رهگیری هدف در این موشک به شرح زیر هستند:
حسگر نوری
حسگر نوری این موشک یک حسگر آرایه‌ای مستطیلی به ابعاد ۶۴ در ۶۴ واحد حس کننده نور فرو سرخ طول موج بلند است. این حسگر از نوع جیوه-کادمیم-تلوریم است. مجموعه حسگر در قسمت سر موشک داخل یک نیم کره شفاف نسبت به نور فرو سرخ قرار دارد. میزان نور دریافتی هر واحد حسگر متناسب با بار الکتریکی ذخیره شده در آن واحد می‌باشد. یک مدار الکترونیکی که در پشت مجموعه حسگر جاسازی شده‌است، وظیفه خواندن بار الکتریکی کلیه ۴۰۹۶ واحد نوری و تبدیل آن به یک سیگنال مناسب برای واحد پردازش کننده را به عهده دارد.
بخش خنک کننده حسگر
با توجه به اینکه حسگرهای جیوه-کادمیم-تلوریم برای عملکرد مناسب و دریافت سیگنال با اغتشاش کم می‌بایست در دمای حدود ۷۷ درجه کلوین قرار بگیرند، از اینرو یک سامانه خنک کننده با استفاده از نیتروژن مایع تحت فشار در طول زمان پرواز موشک که بیشینه آن حدود ۹ ثانیه می‌باشد، وظیفه خنک کردن حسگر را به عهده دارد.
بخش ثابت نگهدارنده موقعیت حسگر
با توجه به اینکه می‌بایست همواره جهت دید حسگر رو به هدف باشد، سامانه ثابت نگهدارنده موقعیت، حسگر را طوری در داخل محفظه نگاه می‌دارد که تکان‌های موشک و حرکات ناگهانی آن دید حسگر را مختل نکند. این سامانه از شتاب سنج ها، جایروسکوپ جرمی چرخشی و موتورهایی برای تصحیح موقعیت حسگر، تشکیل شده‌است. این سامانه را میتوان به طور کلی یک خلبان خودکار نامید.
بخش کنترل رهگیری
این قسمت دارای یک پردازشگر سیگنال دیجیتال می‌باشد که با الگوریتم‌های پردازش تصویر، محل هدفی را که قبل از شلیک توسط کاربر معین شده‌است، از روی تصویر دریافتی از حسگر نور فرو سرخ تشخیص میدهد و فرمان لازم را به قسمت کنترل جهت حرکت موشک صادر می‌کند تا جهت حرکت موشک همواره رو به هدف از پیش معین شده بماند. این الگوریتم‌های پردازش تصویر شامل تشخیص الگو و برخی الگوریتم‌های دیگر می‌باشد. ضمنا این بخش، حرکت موشک را بسته به اینکه حالت حمله از بالا یا حمله مستقیم انتخاب شده باشد، تنظیم می‌کند.
استفاده کنندگان
استرالیا ۹۲ پرتاب کننده
بحرین ۱۳ پرتاب کننده
کانادا ۲۰۰ پرتاب کننده
جمهوری چک ۳ پرتاب کننده و ۱۲ موشک برای استفاده در افغانستان
ایرلند ۳۶ پرتاب کننده
اردن 30 پرتاب کننده و ۱۱۰ موشک
لیتوانی ۴۰ پرتاب کننده
زلاندنو ۲۴ پرتاب کننده و ۱۲۰ موشک
نروژ ۱۰۰ پرتاب کننده و ۵۲۶ موشک
عمان در جولای ۲۰۰۸ شرکت ریتیون قراردادی به ارزش ۱۱۵ میلیون دلار برای فروش این موشک به عمان و امارات متحده عربی امضا کرد.
پاکستان ؟
تایوان ۴۰ پرتاب کننده و ۳۶۰ موشک
انگلستان در سال ۲۰۰۳ وزارت دفاع بریتانیا اعلام کرد قصد دارد این موشک را جایگزین موشکهای میلان و سویینگ فایر کند.
ایالات متحده آمریکا
کاربران ناشناس در سال ۲۰۰۳ دولت ایالات متحده اعلام کرد که ۳۶ عدد پرتاب کننده موشک زوبین در عراق گم شده‌است. روزنامه نیویورک تایمز بعدها گزارش داد که ممکن است این تسلیحات در دست گروه‌های تروریستی افتاده باشد.
مزایا و معایت جاولین
مزایا
حمل سیستم بسیار اسان است و اجزای ان را میتوان به سادگی جدا کرد تا زمانیکه مورد نیاز قرار گیرد،در مقایسه با دیگر سیستم های ضد تانک که بسیار دست و پاگیر هستند تفاوت قابل توجه است. برای مثال عدم نیاز به سه پایه سنگین و ایستاده،محافط چشم بزرگ ، لوله و ... و همچنین زمان زیاد برای جمع اوری و اماده سازی سیستم، هرچند هنوز هم پرتاب جاولین کمی سنگین است اما نسبت به دیگر ضد تانک ها سبک تر است.
سیستم پرتاب شلیک کن و فراموش کن در جاولین این امکان را به اپراتور میدهد که به سرعت از محدوده شلیک خارج شده و یا در زوایه و مکان جدیدی اقدام به شلیک کند تا دشمن متوجه حضور او نشود،در کل سیستم شلیک کن فراموش کن این سیستم نسبت به سیستم های هدایت سیمی و چشمی یک سر و گردن بالاتر است.
برد زیاد و امکان درگیری در جنگ ها شهری و مکان های صعب العبور از دیگر مزایای این سیستم است.
معایب
اشکال اصلی سیستم جاولین وزن کل موشک و لوله ان است که به ۲۳ کیلوگرم بالغ می شود،البته این سیستم به گونه ای طراحی شده است که قابلیت حمل توسط پیاده نظام را داشته باشد،همچنین جاولین قیمت بسیار بالایی دارد و گران محسوب می شود. هر واحد پرتاب گر حدود ۱۲۵ هزار دلار و هزینه موشک ان ۸۰ هزار دلار است.
از دیگر معایب این سیستم است،تحقق سیستم شلیک کن فراموش کن در فواصلی تا ۶۰۰ متر امکان پذیر است و اپراتور بعد از شلیک هیچ گونه توانایی برای تصحیح مسیر موشک ندارد.
مشخصات
نوع ............................................................ موشک ضد زره هدایت شونده
ساخت.......................................................... امریکا ( ریتیون و لاکهید مارتین)
طراحی......................................................... سال 1989
ورود به خدمت............................................... سال 1996
طول موشک ................................................. 1/1 متر
طول پرتابگر ................................................. 2/1 متر
قطرموشک................................................... 127 میلی متر
وزن کل ...................................................... 3/22 کیلوگرم
وزن موشک ................................................ 8/11 کیلوگرم
وزن دستگاه کنترل ......................................... 4/6 کیلوگرم
برد ............................................................. 75 تا 2500 متر
سرجنگی ..................................................... 4/8 کیلوگرم انفجاری شدید، دو مرحله ای
موتور.......................................................... راکت سوخت جامد
خدمه .......................................................... دو نفر
هدایت ......................................................... فرو سرخ
قیمت موشک ............................................... 80000 دلار
قیمت لانچر .................................................. 125000 دلار
