آیا کارمند بودن کراهت دارد؟

در روایت آمده است، اگر انسان خود را اجیر دیگران قرار دهد، رزق و روزی خویشتن را محدود کرده است. آیا این روایت، شامل کارمندان و کارگران فعلی هم خواهد شد؟

در منابع حدیثی، در باب کراهت استخدام و اجیر شدن برای دیگران در فعالیت‌های اقتصادی روایتی با این عنوان وارد شده است:

«عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ‏ مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ فَقَدْ حَظَرَ عَلَیْهَا الرِّزْقَ وَ کَیْفَ لَا یَحْظُرُ عَلَیْهَا الرِّزْقَ وَ مَا أَصَابَ فَهُوَ لِرَبٍّ آجَرَه»؛‏[1]

امام باقر(علیه السلام) فرمود: کسی که خود را اجیر دیگران کند، راه به دست آوردن روزی را برای خود محدود ساخته است، چگونه روزی‌اش محدود نشود، در حالی‌که تمام نتیجه تلاش‌هایش (جز مقدار اندک مندرج در قرارداد) برای کارفرمایش خواهد بود؟!

این روایت گرچه شامل تمام اجیران -مانند کارمندان و کارگران دولت و بخش خصوصی - می‌شود اما باید به نکات ذیل نیز توجه نمود:

1. روی سخن این حدیث بیشتر با افرادی است که خود را صد درصد به اجاره فرد دیگری درآورده و خود را از هر فعالیتی برای خود و یا هر فرد دیگری غیر از موجر منع کرده‌اند.

2. این روایت ناظر به حرمت و یا حتی کراهت چنین اجاره‌ای نیست؛ زیرا در فقه اسلامی احکام بسیاری برای اجاره وجود دارد که به نوعی تأیید ضمنی این کار است.

3. برای تمام مردم این امکان وجود ندارد که خود مستقلاً ملک و سرمایه داشته باشند تا در ملک خود کشاورزی نموده و یا با مال و سرمایه خود به تجارت و کسب و کار بپردازند.

4. چه در گذشته و چه در دنیای کنونی به جهت توسعه بازار کسب و کار و... و نیاز ادارات، سازمان‌ها و نهادهای مدنی، حتی در بخش کشاورزی و تجارت، عده‌ای باید به امور اداری بپردازند، در نتیجه چاره‌ای جز استخدام نیروی انسانی در این بخش‌ها نیست؛ لذا برای این افراد چاره‌ای جز این راه وجود ندارد.

با توجه به نکات فوق می‌توان به این نتیجه رسید که این روایت به واقعیتی اشاره می‌کند و آن واقعیت این است که در صورت تردید بین فعالیت اقتصادی مستقل و فعالیت اقتصادی اجیرانه، اگر زمینه برای هر دو فراهم باشد، فعالیت اجیرانه به علت قید و بندهایی که دارد، دست اجیر را در گسترش فعالیت‌های اقتصادی خواهد بست و این واقعیتی انکار ناپذیر است.

اما اگر برای کسب درآمد تنها یک گزینه و آن هم کار اجاری وجود داشته باشد، اقدام به چنین کاری نه تنها ناپسند نیست، بلکه شاید در مواردی واجب هم باشد. 

فواید تجارت کردن و اجیر نشدن

عمّارُ السّاباطیُ: «قلتُ لأبی عبدِ اللّه علیه‏السلام: الرّجُلُ یَتّجِرُ، فإنْ هُو آجَرَ نَفسَهُ اُعطِیَ ما یُصِیبُ فی تجارتِهِ، فقالَ: لا یُواجِرْ نفسَهُ، ولكنْ یَسترزِقُ‏اللّه‏ عز و جل ویَتَّجِرُ، فإنّهُ إذا آجَرَ نفسَهُ حَظَرَ على نفسِهِ الرِّزْقَ.»‌

عمار ساباطى: به ابو عبداللّه‏ (امام صادق علیه‏السلام) عرض كردم: انسان مى‏تواند تجارت كند با این حال اگر خودش را اجیر (دیگرى) سازد، به اندازه‏اى كه خودش تجارت كند به او داده مى‏شود. فرمود: اجیر نشود، بلكه از خداوند بزرگ روزى طلبد و دست به تجارت زند؛ زیرا اگر مزدورى كند، مانع روزى خود شده‏ است. (الكافی: 5/90 / 3 و ص 273/1 منتخب میزان الحكمة: 6) 

امیر المومنین علیٌّ علیه‏السلام: «تَعرَّضوا للتِّجاراتِ، فإنّ لَكُم فیها غِنىً عمّا فی أیْدی النّاسِ ، وإنّ اللّه‏َ عز و جل یُحِبُّ الُمحتَرِفَ الأمینَ.»

امام على علیه‏السلام  فرمود: به كارهاى تجارى پردازید كه بازرگانى شما را از مال دیگران بى‏نیاز مى‏كند. خداوندى عز و جل پیشه‏ور درستكار را دوست دارد.(وسائل الشیعه : 12 / 4 / 6 منتخب میزان الحكمة: 88)

الإمامُ الصّادقُ علیه‏السلام: التِّجارةُ تَزیدُ فی العقلِ.

امــام صادق علیه‏السلام: تجارت كردن خرد را مى‏افزاید.(الكافی: 5 / 148 / 2 منتخب میزان الحكمة: 88)

الإمامُ الصّادقُ علیه‏السلام: أنّه سألَ‏بعضَ أصْحابِهِ عَمّا یتَصَرَّفُ فیهِ، فقال: جُعِلتُ فِداكَ، إنّی كَفَفْتُ یَدی عنِ التِّجارَةِ. قالَ: ولِمَ ذلكَ؟! قالَ: انْتِظاری هذا الأمرَ. قالَ: ذلكَ أعْجَبُ لَكُم، تَذْهبُ أمْوالُكُم، لا تَكْفُفْ عنِ التِّجارَةِ والْتمِسْ مِن فَضْلِ اللّه، افْتَحْ بابَكَ وابْسُطْ بِساطَكَ واسْتَرْزِقْ رَبَّكَ.

مستدرک الوسائل: امام صادق علیه‏السلام از شغل یكى از اصحاب خود پرسید، عرض كرد: فدایت شوم، من تجارت را كنار گذاشته‏ام ؛ فرمود: چرا؟ عرض كرد: منتظر این امر (روى كار آمدن دولت و حكومت شما) هستم. حضرت فرمود: این از شما تعجّب است، ثروتتان از بین مى‏رود. از تجارت دست مكش و فضل و بركت خداى را بجوى، حجره خود را بگشاى و بساط كسب و كارت را پهن كن و از پروردگارت روزى بطلب. (مستدرک الوسائل : 13 / 10 / 14578 منتخب میزان الحكمة : 146)

پی نوشت ها:

[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏5، ص 90، «بَابُ کَرَاهِیَةِ إِجَارَةِ الرَّجُلِ نَفْسَه‏»، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

منبع: 

سایت درالحدیث

سایت اسلام کوئست