بنا به نقل نجاشی اصل ایشان از دورق (قصبه ای از بخش فلاحیه شادگان) و ساکن اهواز بود. پدرش نصرانی بوده و بعد اسلام آورده است گفته اند که علی در حالی که اسلام آورده کودکی بیش نبود و خداوند معرفت اسلام را به وی احسان کرد و به فقاهت موفق ساخت.
وی از امام رضا و حضرت جواد علیهماالسلام روایت نموده است و از اصحاب ویژهی امام جواد علیه السلام به شمار می رود.
ایشان وکیل امام و در نزد آن حضرت دارای منزلت بزرگی بود و همچنین علی بن مهزیار صحابی امام هادی علیه السلام و در برخی نواحی وکیل ایشان نیز بود.
آنجناب شخصیتی مورد وثوق کامل و امین و متعبد بود که مفاهیم بلند و تعدد توقیعات صادر شده از ناحیهی معصومین علیهم السلام دلیل متقن این مدعا می باشد.
تعابیر ائمه طاهرین در حق این بزرگمرد ولائی هر انسان پژوهشگر آشنا با طرز بیان آن امرای بیان و امنای خدا، ولی نعمتان مطلق هستی را به اعجاب وا می دارد.
به عنوان نمونه توجه شما را به یکی از توقیعات امام محمد تقی علیه السلام خطاب به شیعه ولائی صاحب سربلند همت (علی بن مهزیار) جلب می کنیم:
ای علی، خداوند پاداش تو را نیکو گرداند و تو را در بهشتش جای داده از خواری دنیا و آخرت حفظ نماید و با ما (اهل بیت) محشور گرداند، ای علی من تو را امتحان کردم و در خیرخواهی، فرمانبرداری، خدمت، بزرگداشت و به جای آوردن آن چه بر تو واجب است آزموده ام پس اگر بگویم مانند تو را ندیده ام امید دارم که صادق باشم، خداوند نعمات جنات الفردوس را به شما پاداش دهد.
جایگاه و خدمت شما در گرما و سرما و شب و روز بر من پوشیده نیست. از خدا می خواهم که در روز قیامت با رحمت خویش چنان تو را بپوشاند که مردم غبطه خورند همانا خداوند بسیار شنوای دعاست.
و در توقیعی دیگر خطاب به علی بن مهزیار چنین می فرماید:
مرا بوسیلهی آنچه که ذکر نمودی مسرور و خوشحال کردی، همانطور که تو مرا همیشه خوشحال می نمائی خداوند رئوف تو را به وسیلهی بهشت مسرور بفرماید. آنطوری که من از تو راضی هستم خداوند از تو خشنود باشد.
کشی علیه الرحمه ضمن اشاره به نصرانی بودن پدر ایشان یکی از حالات عبودیت این مرد الهی را چنین بیان می کند: زمانی که خورشید طلوع می کرد به سجده می رفت تا به هزار نفر از برادران دینی اش مثل آنچه برای خود دعا می کرد، دعا نمی کرد سر از سجده برنمی داشت و در پیشانی جای سجده داشت.
ولیکن آنچه در خور تأمل و شایستهی تأسی به اهل نظر و شیفتگان خدمت به دین و عاشقان به حریم قدسی ولایت است اینکه:
روحیهی تعبد او را از وظایف سیاسی اجتماعی و فعالیتهای علمی باز نمی داشت و همین ویژگی باعث شد که از آن عزیز 33 کتاب یادگار بماند که از جمله می توان به کتابهای ذیل اشاره کرد:
1 - کتاب الحسین بن سعید و زیادة 2 - کتاب القائم 3 - کتاب البشارات 4 - کتاب الانبیا 5 - کتاب الخمس 6 - کتاب الوضوء 7 - کتاب الصلاة.
و از طریق این عالم عامل ولائی احادیث گرانبهائی به ما رسیده است و حداقل ایشان در سند 437 حدیث واقع شده اند[1] .
روحش شاد و از نعمات بی پایان عشق مقدس ولائی خویش متنعم باد.
گفتاری دیگر:
از علماء و دانشمندان بزرگ مذهب جعفری و دوستدار خاندان نبوت بود، کنیهاش ابوالحسن و از مردم قصبهی دورق بوده و از اصحاب امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهمالسلام به شمار میرود از حضرت رضا علیهالسلام نقل حدیث نموده و در جرگهی خاصان امام جواد علیهالسلام قرار گرفته بود تا آنجا که آن حضرت پس از وفات عبدالله بن جندب او را نماینده و وکیل خود قرار داد.
علماء و مورخین کتب رجال، علی بن مهزیار را ثقه و صحیح و جلیل القدر نوشتهاند و از نامههائی که امام جواد علیهالسلام به او نوشتهاند جلالت و بزرگواری او روشن میگردد.
در یکی از نامهها امام جواد علیهالسلام به او نوشت: مرا مسرور کردی بدان چه که یادآور شدی و همیشه مرا شاد میگردانی، خداوند تو را به بهشت شاد کند و از تو راضی گردد که مرا از خود راضی گردانیدی.
علی و پدرش ابتداء بدین مسیح بودند و سپس اسلام آوردند و علی بن مهزیار را همه به نیکی یاد کردهاند قبرش در اهواز زیارتگاه عمومی است.
در کتاب شرح من لایحضره الفقیه در باب نماز کسوف نقل مینماید که علی بن مهزیار نامهی به امام جواد علیهالسلام نوشت که در اهواز زیاد زلزله اتفاق میافتد آیا اجازه میفرمائید که من از آن شهر به جای دیگر روم یا آنجا بمانم؟
امام در جواب نامهی او دستور دادند که از اهواز بیرون نروند و روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرند و در روز جمعه جامهی پاکیزه پوشیده و غسل کنند و از شهر بیرون روند و دعاء کنند تا خداوند زلزله را از بین ببرد، علی گوید دستور امام علیهالسلام را بکار بردیم دیگر زلزله نیامد!
علی بن مهزیار دارای تألیفاتی است و در کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعة آثار علی بن مهزیار بدین ترتیب ثبت شده است:
الف: کتاب اسلام سلمان - کتاب اشعریه - کتاب انبیاء.
ب: کتاب بشارات.
ت: کتاب تجارت و درجات - کتاب تجمل و مروت - کتاب تفسیر - کتاب تقیه
ح: کتاب حج - کتاب حدود - کتاب حدیث بدر - کتاب حروف (بنابر نقل رجال نجاشی) یا کتاب حروف القران (بنابر نقل شیخ طوسی در کتاب فهرست).
خ: کتاب خمس.
د: کتاب دعاء - کتاب دیات.
ر: کتاب رد غلات - کتاب رد علی بن اسباط.
ز: کتاب زکوة - کتاب زهد.
ش: کتاب شهادات.
ص: کتاب صلوة.
ط: کتاب طلاق.
ع: کتاب عتق و تدبیر.
ف: کتاب فضائل - کتاب فضائل مؤمن و نیکی کردن به او.
م: کتاب مزار - کتاب مکاسب - کتاب مثالب - کتاب ملاحم کتاب مواریث و ایمان و کفارات.
ن: کتاب نوادر.
و: کتاب وصایا - کتاب وضوء [1] .
پی نوشت ها:
[1] معجم رجال حضرت آیت الله العظمی خوئی، ج 12، ص 250 - 192.
[2] زندگانی حضرت امام جواد علیهالسلام نگارش مدرسی چهاردهی صفحهی 43-41 نقل از الذریعه.
