واحدهای توپخانه به عنوان پشتیبان نیروهای خودی در تهاجمات دشمن و برای زیر آتش گرفتن مواضع او و همچنین برای کمک به دفع تهاجم و پاسخ سریع به تحرکات دشمن عمل می کنند. در واقع با توجه به سرعت تأمین و در دسترس بودن پشتیبانی آتش و میزان ایمنی در برابر ضربه متقابل دشمن، توپخانه دارای مزیت هایی نسبت به هواگردهایی چون هواپیما و بالگرد بوده و بسیار بیشتر در دسترس فرماندهان است. در مواردی که نیاز به تعداد کمی شلیک وجود دارد نیز استفاده از توپخانه بسیار بهتر از هواگردها است.
اکثر توپ های فعلی با القای دستی مختصات به قبضه توپ، هدفگیری نموده و شلیک می کنند. این روش بطور معمول زمانبر بوده و برای حصول نتیجه بهتر بیش از یک نفر ممکن است درگیر شود و در آخر نیز شاید تمامی شلیک ها دارای درصدی خطا باشند. در کشورمان برای رفع چنین مشکلی سامانه ای برای اجرای سریعتر و دقیقتر هدفگیری ساخته شده که با 13 نوع سلاح هماهنگی داشته و کار هدفگیری را بسیار سریع و آسان نموده است.
نهایتاً با امکان دریافت داده های بالستیکی و جوی فرایند هدفگیری باز هم دقیقتر می شود. اما در چنین سامانه هایی پس از گذر از مرحله بالستیک میانی یعنی خروج گلوله از لوله دیگر هیچگونه کنترل و اعمال فرامین برای کاهش خطای گلوله وجود ندارد.
بنابراین امکان اصابت به هدف در یک شلیک همواره بالا نیست و ممکن است برای انهدام هدفی به خصوص اگر متحرک باشد نیاز به چند شلیک از یک سلاح و یا شلیک همزمان چند سلاح باشد. در مورد اهداف متحرک باید گفت پس از ثبت گرای هدف با توجه به تغییر مکان آن حتماً شلیک با خطا مواجه خواهد بود و انهدام آن قطعاً نیاز به چندین شلیک دارد که باعث مشغول شدن چندین قبضه توپ می شود.
برای حل این مشکلات، گلوله های هدایت شونده توسعه یافته اند. این گلوله ها ضمن برخورداری از سامانه هدفگیری مانند لیزری یا حرارتی دارای سطوح آیرودینامیکی برای تولید نیرو و در نتیجه کنترل و تغییر وضعیت گلوله و رساندن خطای آن به حد صفر هستند.
فرایند هدفگیری پرتابه های لیزری بدین صورت است که از یک وسیله هوایی یا زمینی که می تواند توسط نفر و یا از راه دور کنترل شود، پرتو لیزر به طور دقیق روی هدف تابانیده شده و بازگشت آن از روی جسم به شکل یک قیف یا مخروط(سه بعدی) رو به سمت آسمان شکل می گیرد که البته با چشم قابل رؤیت نیست.
پرتابه مجهز به حساسه و آشکارساز پرتو لیزر بوده و پس از شلیک و عبور از قوس صعودی پرواز خود و سرازیر شدن به سمت زمین با آشکارسازی پرتو لیزر، آشیانه یابی، تعیین زاویه و اعمال فرمان کنترلی از سوی سامانه هدایت و کنترل موجود در گلوله خود را به داخل قیف کشانیده و با خطایی بسیار کمتر از یک متر به مرکز قیف که روی هدف است اصابت می کند.
با این روش زمان هدفگیری به طور چشمگیری کاهش می یابد. البته پرتو لیزر به نحوی کدگذاری می شود تا بین پرتابه و نشانگذار منحصر به فرد بوده و امکان اختلال و فریب به کمترین حد ممکن برسد. به طور ذاتی نیز تسلیحات هدایت لیزری در برابر جنگ الکترونیک مصون هستند هر چند محدودیت هایی نیز در مواجهه با شرایط جوی بد دارند.
البته برای پیشگیری از اجرای اقدامات ضد نشانه گذاری لیزری توسط دشمن، بایستی در مدت زمان کوتاه و پس از ورود پرتابه به قوس نزولی عمل نشانه گذاری اجرا گردد تا فرصت واکنش از دشمن گرفته شود. انواع اپتیکی و حرارتی نیز با دریافت تصویر هدف، فرایند هدفگیری را به انجام رسانیده و با خطای بسیار کمی به هدف اصابت می کنند.
بدین ترتیب با شلیک گلوله، هدف به طور صددرصد منهدم می شود در حالیکه نیاز به هدفگیری کاملاً دقیق توسط خود قبضه وجود نداشته و از این بابت سرعت فرایند شلیک بیشتر می شود. با این روش برای هر هدف چه ثابت باشد و چه متحرک یک گلوله مصرف می شود و هر آتشبار توپخانه می تواند به طور پیاپی و با دقت بی نظیر به انهدام تعداد زیادی هدف در زمان کوتاهی بپردازد که نتیجه آن افزایش قدرت پشتیبانی از نیروها است.
هر چند در رده تسلیحات سطح به سطح، موشک ها نیز ساخته شده و به کار می روند اما قیمت گلوله های توپ در قیاس با آنها بسیار کمتر است. از اینرو با ساخت گلوله های هدایت شونده و صرف هزینه نچندان زیاد سلاحی با دقت موشک ها بدست می آید و بسیاری از اهداف که مصرف کردن موشک برای انهدام آنها به صرفه نیست از خطر نابودی در امان نمی مانند.
البته نمونه های دیگری از پرتابه های هدایت شونده برای توپ ها و خمپاره اندازها به کار می رود که با بهره گیری از سامانه اپتیکی یا حرارتی عمل هدفگیری را انجام داده و در صورت اجرای خودکار فرآیند هدفگیری و هدایت، این گلوله ها در رده تجهیزات هوشمند قرار می گیرند. قابلیت تحلیل تصویر و برخورداری از یک مجموعه اطلاعات راجع به انواع اهداف در سامانه کنترلی از ملزومات چنین تسلیحاتی است که البته فناوری های مختلف آن در کشور توسعه یافته است. به عنوان مثال با توجه به اطلاعات اعلام شده موشک بالستیک ضد کشتی خلیج فارس و خانواده بمب های قاصد از سامانه هدفگیری اپتیکی استفاده می کنند.
از نمونه های خارجی گلوله های هدایت شونده می شود به اکسکالیبر و کوپرهد آمریکایی و کراسنوپل روسی اشاره کرد. در اکسکالیبر از سامانه هدایت ماهواره ای/اینرسیایی استفاده شده و کراسنوپل و کوپرهد دارای هدایت لیزری هستند. اکسکالیبر در انواع مختلف دارای برد 23 تا 40 کیلومتر، کوپرهد 3 تا 16 و کراسنوپل تا 20 کیلومتر برد دارند. 20.5 کیلوگرم از جرم 50 کیلوگرمی نمونه روسی مربوط به مواد منفجره است و می تواند اهدافی با سرعت تا 10 متر بر ثانیه را هدف قرار دهد.
کراسنوپل روسی
کوپرهد آمریکایی در حال اصابت به تانک
اکسکالیبر آمریکایی
در ایران هم با توجه به نیاز به چنین مهمات هدایت شونده ای گلوله های بصیر طراحی و ساخته شده اند که چندی پیش مورد رونمایی قرار گرفت. بصیر، گلوله ای با طول تقریبی کمتر از 1.3 متر و کالیبر 155 میلیمتر است. این پرتابه از یک بدنه استوانه ای در عقب و یک بخش مخروطی در قسمت جلو تشکیل شده است که در انتهای این بخش، قسمت حسگر لیزری قرار گرفته است.
بصیر؛ در زمینه تصویر سامانه نشانه گذار لیزری دیده می شود
در انتهای بدنه، سطوح پایدار کننده قرار گرفته اند که مشابه طرح های مورد استفاده در راکت های آرش و فجر و موشک ضد تانک صاعقه است. بر خلاف اکثر مدل های اکسکالیبر و همچنین کراسنوپل که تیغه(فین)های پایدارکننده به شکل مسطح بوده و از داخل بدنه خارج می شوند، در بصیر از تیغه های محدب که به دور بدنه جمع می شوند و با انحنای آن تطابق دارند استفاده شده است. در واقع با توجه به تسلط علمی و عملی متخصصان کشور به این نوع پایدار کننده ها استفاده از آنها حداقل برای کاهش زمان و هزینه طراحی و توسعه منطقی به نظر می رسد.
تیغه های پایدار ساز بصیر در حالت باز
تیغه های پایدار ساز بصیر در حالت بسته شده و در حال بارگذاری در توپ
گلوله بصیر از نوع کنترل با کانارد(پیش بال) یا همان تیغه های نصب شده در بخش جلویی و نزدیک به دماغه است که به صورت جمع شونده به داخل بدنه بوده و پس از شلیک باز می شوند. این تیغه ها پس از باز شدن به نحوی قرار می گیرند که دارای زاویه به عقب برگشتگی(sweep back) در لبه حمله و فرار هستند.
این خاصیت برای کاهش نیرو پسا در پرواز مافوق صوت مفید است. روش کنترل با پیش بال با توجه به نیاز به گشتاور کم برای تغییر زاویه تیغه و طول بازوی گشتاور تولیدی مناسب، دارای سرعت پاسخ بسیار بهتری در برابر فرامین ارسالی از کنترلر در قیاس با سطوح کنترلی دم هستند که برای یک پرتابه پرسرعت روش مناسبی است.
لازم به ذکر است پرتابه های 155 میلیمتری به طور معمول طی شلیک در معرض شتاب 10هزار تا 15هزار برابر شتاب جاذبه زمین قرار می گیرند که تمامی اجزای ثابت و متحرک پرتابه باید تحمل نیروی عظیم وارده به خود را داشته باشند.
در تصاویر منتشره از مراسم رونمایی، تصاویر گرافیکی موجود حاکی از شکل متفاوت دماغه بصیر در مقایسه با نوع ساخته شده است که بیشتر شبیه به موشک هدایت لیزری قائم بوده ویا می تواند مربوط به نوع دیگری از این گلوله باشد.
تیغه های کنترل کننده
بصیر علاوه بر کاربرد علیه اهداف زمینی مانند سنگرهای مستحکم، تانک ها و خودروهای نظامی زرهی و عادی، پل ها و جاده، مخازن سوخت و... در محیط دریا و علیه شناورهای دشمن نیز قابل استفاده است. همچنین عنوان شده که چنین سامانه هدفگیری و هدایتی برای سایر موشک ها و پرتابه های بالستیک نیز قابل بکارگیری است. در اینصورت انبوهی از گلوله های توپ و راکت های تولید شده در کشور قابل بهسازی و ارتقاء بوده و یا راکت های جدیدی با سامانه هدایت لیزری می توانند ساخته شوند که در اینصورت و بنابر تعریف علمی به خاطر وجود سامانه هدایت در زمره موشک ها قرار خواهند گرفت.
استفاده از مهمات هدایت شونده و هوشمند چه از نوع توپخانه ای، راکتی یا خمپاره اندازها نقشی استثنایی در افزایش بهره وری نیروهای رزمی کشور به خصوص در نبرد نامتقارن و مواجه با دشمن پرتعداد خواهد داشت. کاهش زمان و هزینه برای انهدام واحدهای دشمن، امکان درگیر شدن هر آتشبار با تعداد زیادی هدف و نیاز به تعداد کمتری آتشبار برای پوشش مؤثر هر منطقه و در نتیجه امکان گسترش بیشتر خطوط پدافندی از جمله مزایای بکارگیری چنین مهماتی است که به مدد تلاش های خستگی ناپذیر متخصصان داخلی ممکن شده است.
منبع:مشرق نیوز
