∞ آیه شب بیست و نهم ماه مبارک رمضان ∞

يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ

پسرم! اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی (کار نیک یا بد) باشد، و در دل سنگی یا در (گوشه‌ای از) آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت برای حساب) می‌آورد؛ خداوند دقیق و آگاه است 

سوره لقمان آیه ۱۶ 

تقدیم  به  سربازان  قیام  حسینی  ۷۲  دو تن  شهدای کربلا  

به نیت     سلامتی و طول عمر  والدین

نکته ها:

پیام ها:

بنام خدا

تفسیر المیزان
 يابنى انها ان تك مثقال حبه من خردل فتكن فى صخره او فى السموات او فى الارض يات بها الله ان الله لطيف خبير (آیه 16 سوره لقمان)
اى پسرك من ! اگر عمل تو هم وزن دانه خردلى، آنهم پنهان در دل سنگى، يا در آسمان يا در زمين باشد، خدا آن را مى آورد، كه خدا دقيق و كاردان است (آیه 16 سوره لقمان).
علم خداوند به تمامى پنهان ها احاطه دارد

يا بنى انها ان تك مثقال حبه من خردل فتكن فى صخره او فى السموات او فى الارض يات بها الله...

مى گويند كه ضمير در (انها) به خصلت - كه يا خير است يا شر -، بر مى گردد، چون از سياق چنين بر مى آيد، و در عين حال همين ضمير اسم (كان )، و جمله (مثقال حبه ) خبر آن است. و مراد از بودن آن در صخره، پنهان بودن و جايگير بودنش در شكم صخره محكم است، يا در جوف آسمانها يا در دل زمين، و مراد از آوردن آن، حاضر كردنش براى حساب و جزاست.

فصل سابق از كلام لقمان كه نقل شد راجع به توحيد و نفى شريك بود، و مضمون آيه مورد بحث فصل ديگرى از كلام اوست، كه مربوط به معاد و حساب اعمال است، و معنايش اين است كه اى پسرم ! اگر آن خصلتى كه انجام داده اى، چه خير و چه شر، از خردى و كوچكى همسنگ يك دانه خردل باشد، و همان عمل خرد و كوچك در شكم صخره اى، و يا در هر مكانى از آسمانها و زمين باشد، خدا آن را براى حساب حاضر خواهد كرد، تا بر طبقش جزاء دهد، چون خدا لطيف است، و چيزى در اوج آسمانها و جوف زمين و اعماق دريا از علم او پنهان نيست و علم او به تمامى پنهان ها احاطه دارد، خبيرى است كه از كنه موجودات با خبر است.

بنام خدا

16یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَکُنْ فِی صَخْرَة أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّهُ إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ
16 ـ پسرم! اگر به اندازه سنگینى دانه خردلى (کار نیک یا بد) باشد، و در دل سنگى یا در (گوشه اى از) آسمان ها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت براى حساب) مى آورد; خداوند دقیق و آگاه است!


نخستین اندرز «لقمان» پیرامون مسأله توحید و مبارزه با شرک بود، دومین اندرز او درباره حساب اعمال و معاد است که حلقه «مبدأ» و «معاد» را تکمیل مى کند.
مى گوید: «پسرم! اگر اعمال نیک و بد، حتى به اندازه سنگینى خردلى باشد، در درون صخره اى، یا در گوشه اى از آسمان، یا درون زمین جاى گیرد، خدا آن را در دادگاه قیامت حاضر مى کند، و حساب آن را مى رسد; چرا که خداوند دقیق و آگاه است» (یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَکُنْ فِی صَخْرَة أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّهُ إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ).
«خردل» گیاهى است داراى دانه هاى سیاه بسیار کوچک که در کوچکى و حقارت، ضرب المثل مى باشد.
اشاره به این که: اعمال نیک و بد هر قدر کوچک و کم ارزش، و هر قدر مخفى و پنهان باشد، همانند خردلى که در درون سنگى در اعماق زمین، یا در گوشه اى از آسمانها مخفى باشد، خداوند لطیف و خبیر که از تمام موجودات کوچک و بزرگ و صغیر و کبیر در سراسر «عالم هستى» آگاه است آن را براى حساب، و پاداش و کیفر حاضر مى کند، و چیزى در این دستگاه گم نمى شود!
ضمیر در «إِنَّها» به «حسنات و سیئات و اعمال نیک و بد» باز مى گردد.
توجه به این آگاهى پروردگار از اعمال انسان، و محفوظ ماندن همه نیکى ها و بدى ها در کتاب علم پروردگار، و نابود نشدن چیزى در این عالم هستى، خمیرمایه همه اصلاحات فردى و اجتماعى است، و نیروى محرک قوى به سوى خیرات و باز دارنده مؤثر از شرور و بدى ها است.
ذکر «سماوات» و «ارض» بعد از بیان «صخره»، در حقیقت از قبیل ذکر عام بعد از خاص است.
در حدیثى که در «اصول کافى» از «امام باقر»(علیه السلام) نقل شده مى خوانیم: اتَّقُوا الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ، فَإِنَّ لَهَا طَالِباً، یَقُولُ أَحَدُکُمْ أُذْنِبُ وَ أَسْتَغْفِرُ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ: سَنَکْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ کُلَّ شَیْء أَحْصَیْناهُ فِی إِمام مُبِین، وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ: إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَکُنْ فِی صَخْرَة أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّهُ إِنَّ اللّهَ لَطِیفٌ خَبِیْرٌ:
«از گناهان کوچک بپرهیزید; چرا که سرانجام کسى از آن باز خواست مى کند، گاهى بعضى از شما مى گویند ما گناه مى کنیم و به دنبال آن استغفار مى نمائیم، در حالى که خداوند عَزَّوَجَل مى گوید: ما تمام آنچه آنها از پیش فرستاده اند، و همچنین آثارشان را، و همه چیز را در لوح محفوظ احصا کرده ایم، و نیز فرموده: اگر اعمال نیک و بد، حتى به اندازه سنگینى دانه خردلى باشد در دل صخره اى یا در گوشه اى از آسمان یا اندرون زمین، خدا آن را حاضر مى کند; چرا که خداوند لطیف و خبیر است».

بنام خدا

تفسیر مجمع البیان، ج 8، ص 325
 مضمون آیه مورد بحث فصل دیگری از کلام لفمان است، که مربوط به معاد و حساب اعمال میباشد، ومعنایش این است که ای پسرم!اگر آن خصلتی که انجام داده ای، چه خیر و چه شر، ازخردی و کوچکی همسنگ یک دانه خردل باشد، و همان عمل خرد و کوچک در شکم صخره ای، و یا در هر مکانی از آسمانها و زمین باشد، خدا آن را برای حساب حاضر خواهدکرد، تا بر طبقش جزاء دهد، چون خدا لطیف است، و چیزی در اوج آسمانها و جوف زمین واعماق دریا از علم او پنهان نیست و علم او به تمامی پنهان ها احاطه دارد، خبیری است که ازکنه موجودات با خبر است.

لقمان ، مربي نمونه در قرآن

دومين اندرز لقمان در باره حساب اعمال و معاد است كه حلقه «مبدأ» و «معاد» را تكميل مى‏كند.
مى‏گويد: «پسرم! اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (كار نيك يابد) باشد، و در دل سنگى يا در (گوشه‏اى از) آسمانها و زمين قرار گيرد، خداوند آن را (در دادگاه قيامت) مى‏آورد (و حساب آن را مى‏رسد چرا كه) خداوند دقيق و آگاه است» (يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏3، ص: 559
 أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ).
 «خردل» گياهى است كه داراى دانه‏هاى سياه بسيار كوچكى است كه در كوچكى و حقارت ضرب المثل مى‏باشد.
اشاره به اين كه اعمال نيك و بد هر قدر كوچك و كم ارزش، و هر قدر مخفى و پنهان باشد، همانند خردلى كه در درون سنگى در اعماق زمين، يا در گوشه‏اى از آسمانها مخفى باشد، خداوند لطيف و خبير كه از تمام موجودات كوچك و بزرگ و صغير و كبير در سراسر عالم هستى آگاه است آن را براى حساب، و پاداش و كيفر حاضر مى‏كند، و چيزى در اين دستگاه گم نمى‏شود! توجه به اين آگاهى پروردگار از اعمال انسان، خمير مايه همه اصلاحات فردى و اجتماعى است و نيروى محرك قوى به سوى خيرات و باز دارنده مؤثر از شرور و بديهاست.

متن آیه:
 

يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ
 

ترجمه آیه:
 

پسرم! اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی (کار نیک یا بد) باشد، و در دل سنگی یا در (گوشه‌ای از) آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت برای حساب) می‌آورد؛ خداوند دقیق و آگاه است 

بحث و گفتگو پیرامون آیه
 

خداوند آفریننده همه موجودات و کائنات از هرچه در جهان بگذرد آگاه است. نمی توان کاری هرچند کوچک انجام داد و از دید خدا پنهان کرد.
 

تطبیق مفاهیم آیه با روحیات و منش و رفتار خودمان
 

مگر می شود کاری انجام داد و از دید خالق یکتا پنهان کرد. خدایی که آگاه و دانا به همه چیز و همه کس است. خدایی که موقع حساب و کتاب خیلی دقیق است ولی از رحمت او هم نمی شود غافل شد.
 

به کار بستن آیه در زندگی شخصیمان
 

باید ایمان و اعتقادمان به خدا را افزایش بدیم و قوی تر کنیم. باید بدانیم خدا که این همه خبر از غیب و نهان می دهد پس از هرچه که ما هرکجایی و به هر اندازه ای انجام دهیم آگاه است و در روز حساب به شمار می آورد.

روزی معلمی از شاگردانش خواست که مرغی را دور از چشم همه انجام دهند. همه دانش آموزان آن مرغ را کشتند و آوردند به جز یکی. و آن یکی در توضیح گفت من نتوانستم جایی پیدا کنم که کسی نباشد هرجا که پدر و مادر یا کس دیگری هم نبودند خدا بود. معلم همین درس را می خواست به بندگانش بدهد که هیچ جایی نیست که خدا نباشد و هیچ کاری نیست که خدا نداند و به آن آگاه نباشد. ( کار مورد نظر مهم نیست مهم نتیجه داستان است. )

**فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ ؛ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ **.

پس هر که هموزن ذرّه‏ای نیکی کند [نتیجه‏] آن را خواهد دیدو هر که هموزن ذرّه‏ای بدی کند [نتیجه‏] آن را خواهد دید.

الزلزلة آیه : 7و8

لقمان توجه فرزندخودرا به مسائل معاد و دقت حساب و کتاب آخرت جلب کرده اورا به انجام واجبات از نماز و امر به معروف و نهی ارمنکر توصیه می کند و سپس به تواضع در روابط با مردم سفارش کرده و از غرور و فخر فروشی ، از متکبرانه وبلند حرف زدن با مردم نهی کرده است.

باور داشتن به اینکه ذره ترین اعمال انسان در این عالم و در علم الهی برای قیامت نگهداری می شود ، در اصلاح نفس و پرهیز از گناه و عمل به واجبات ، نقش اساسی دارد.

حدیث) رسول خدا(ص) فرمودند: کسی که برای خدا فروتنی کند ، خدا اورا بر بسیاری از بندگانش برتری می بخشد.

اگر چيزى به اندازه سنگينى يك دانه خردل (از اعمال بشر) در دل سنگى يا در گوشه‏اى از آسمانها و زمين باشد، خداوند آن را حاضر مى‏سازد (و حساب آن را دارد) خداوند دقيق و آگاه است.

جهانى كه ما در آن زندگى مى‏كنيم، اندازه و وسعت زمين و آسمانهاى آن براى ما پوشيده است و تاكنون كسى به طور تحقق، وسعت آن را به دست نياورده است. آنچه مسلم است، اين است كه هر اندازه علم، گامهاى بلندترى در گشودن رازهاى جهان ما بر مى‏دارد، انسان به وسعت و پهناورى و عظمت جهان بالا بيشتر پى مى‏برد.

دومين برنامه او با معرفى و شناساندن خدا و احاطه وى بر سراسر جهان هستى آغاز مى‏گردد و مى‏گويد كه او بر تمام موجودات جهان، محيط است و هيچ چيز، هر قدر جزئى و كوچك باشد، از نظر او مخفى و پنهان نيست.

لقمان با يادآورى و يا تعليم اين قسمت از صفات خدا هدف تربيتى دارد و آن، اين است كه اكنون كه ما در برابر يك چنين خداى آگاه از تمام امور قرار گرفته‏ايم، بايد بدانيم خدا به حساب تمام كارهاى ما اعم از كوچك و بزرگ خواهد رسيد. اكنون ما در هر دو مرحله (آگاهى خدا بر تمام امور و رسيدگى خدا به تمام كارهاى بشر) به طور اجمال سخن مى‏گوييم.