ديدن خون هنگام دفع مي‌تواند هر كسي را نگران كند و اگر اين خونريزي با درد، سوزش يا حتي دشواري در نشستن همراه شود، حتي نگران‌كننده‌تر هم به‌نظر مي‌رسد. هموروئيد يا بواسير يكي از آزاردهنده‌ترين و شايع‌ترين بيماري‌هاي نشيمنگاه محسوب مي‌شود، طوري كه حدود نيمي از افراد تا 50سالگي حداقل يك‌بار عوارض آن را تجربه مي‌كنند. در اين بيماري، عروق انتهايي مقعد و روده بزرگ متورم شده و باعث درد، خارش و گاهي خونريزي مي‌شود.
اگرچه هموروئيد مي‌تواند دردناك باشد اما معمولا خطرناك نيست. با اين حال بسياري از مبتلايان با عود علائم‌شان پس از درمان نگران مي‌شوند كه مبادا هموروئيدشان تبديل به سرطان مقعد يا روده بزرگ شده باشد. اما آيا واقعا چنين خطري وجود دارد؟! دكتر امير كشوري، جراح كولون و ركتوم و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي تهران شما را در اين زمينه راهنمايي مي‌كند.
همه انسان‌ها هموروئيد دارند!
هموروئيد به شبكه‌هاي وريدي انتهاي دستگاه گوارش اطلاق مي‌شود. جالب است بدانيد كه همه انسان‌ها داراي هموروئيد هستند و وجود آن غيرطبيعي نيست. اين شبكه‌هاي وريدي هنگام اجابت مزاج مثل يك بالشتك پرخون مي‌شوند و به خروج مدفوع از روده كمك مي‌كنند. البته هموروئيد خود به دو نوع داخلي و خارجي تقسيم مي‌شود كه به يكديگر مرتبط هستند و هر دو به دفع راحت‌تر كمك مي‌كنند. هموروئيدهاي خارجي اگر دچار بيماري شوند از بيرون بدن قابل مشاهده هستند اما هموروئيدهاي داخلي از بيرون قابل مشاهده نيستند. بيماري هموروئيد در حقيقت همان واريسي شدن شبكه‌هاي وريدي است. دقيقا مثل وريدهاي پا، شبكه‌هاي وريدي انتهاي دستگاه گوارش نيز ممكن است متورم و واريسي شوند.
فقط 10درصد افراد جراحي لازم دارند
در حال حاضر آماري از شيوع هموروئيد در ايران وجود ندارد، با اين حال جزء بيماري‌هاي شايع كشور محسوب مي‌شود. البته اين بيماري در جوامع غربي شايع‌تر است زيرا يبوست در اين كشورها بيشتر ديده مي‌شود. براي مثال در ايالات‌متحده حدود 10ميليون نفر به بيماري هموروئيد مبتلا هستند كه 10درصد از آنها به جراحي نياز پيدا مي‌كنند و 90درصد ديگر با درمان‌هاي غيرجراحي بهبود پيدا مي‌كنند. مردم معمولا تمامي مشكلات اطراف مقعد را هموروئيد فرض مي‌كنند؛ براي مثال ممكن است فيستول، شقاق، جوش و هر برجستگي ديگر را هموروئيد تلقي كنند. درحالي كه هر يك از اين مشكلات با بيماري هموروئيد متفاوت هستند.
يبوست؛ مقصر اصلي!
شايع‌ترين علت بيماري هموروئيد (در 95درصد از موارد) يبوست است. با اين حال بعضي افراد نيز بر اثر اسهال و دفعات مكرر اجابت مزاج به اين بيماري مبتلا مي‌شوند. گروهي از بيماران هم ممكن است هيچ سابقه‌اي از يبوست نداشته باشند اما دچار مشكلات هموروئيد شوند. علاوه بر اينها، هموروئيد در بعضي بيماري‌هاي پيشرفته كبدي هم ممكن است ديده شود. خوشبختانه كساني كه براثر يبوست دچار بيماري هموروئيد مي‌شوند اغلب مي‌توانند با اصلاح تغذيه و سبك زندگي خود بيماري‌شان را رفع كنند. كساني هم كه يبوست‌شان با تغيير رژيم غذايي بهبود پيدا نمي‌كند، مي‌توانند از ملين‌هاي ساده استفاده كنند.
دستشويي رفتن را عقب نيندازيد!
مهم‌ترين عامل در ايجاد يبوست، تغذيه نامناسب و كمبود مصرف آب، ميوه‌ها و سبزيجات است. كمبود فعاليت بدني، زندگي صنعتي و عدم رعايت فيزيولوژي دستگاه گوارش نيز از عوامل يبوست محسوب مي‌شوند. درواقع روده‌ها هنگام صبح بلافاصله با بيداري شروع به فعاليت مي‌كنند و مواد دفعي را به سمت پايين حركت مي‌دهند. بنابراين تقريبا يك ربع بعد از بيدار شدن احساس دفع ايجاد مي‌شود. خوردن صبحانه نيز به ايجاد حس دفع كمك مي‌كند. اما اگر فرد به اين احساس توجهي نكند و اجابت مزاج را به تعويق بيندازد، عملكرد دستگاه گوارش مختل مي‌شود و به‌تدريج شبكه‌هاي وريدي انتهاي روده متورم و واريسي مي‌شوند.
بارداري هم باعث هموروئيد مي‌شود؟
بارداري و زايمان از آنجايي كه باعث افزايش يبوست و فشار داخل شكمي مي‌شوند، از عوامل مستعد كننده براي بيماري هموروئيد به‌حساب مي‌آيند. چاقي و اضافه‌وزن نيز به‌دليل ايجاد يبوست مي‌تواند فرد را مستعد بيماري هموروئيد كند. با اين حال تاثير آن ثابت شده نيست و نمي‌توان گفت كه تمام افراد چاق دچار اين بيماري خواهند شد. تاثير نشستن‌ها و ايستادن‌هاي طولاني‌مدت بر ايجاد هموروئيد نيز ثابت شده نيست.
اگر خونريزي يا درد داريد...
يكي از علائم مهم بيماري هموروئيد خونريزي است. البته خونريزي بيشتر مربوط به هموروئيدهاي داخلي مي‌شود. اين هموروئيدها معمولا بدون درد هستند مگر اينكه آن‌قدر بزرگ شوند كه بيرون بزنند و گير كنند و ديگر به داخل بر نگردند. اما درمقابل، هموروئيدهاي خارجي، به‌خصوص اگر خون در آنها لخته شود اغلب دردناك هستند كه در اين صورت هموروئيد ترومبوزه ناميده مي‌شوند.
هموروئيد درجات مختلفي دارد
هموروئيد داخلي بسته به علائمي كه ايجاد مي‌كند به درجات مختلفي تقسيم‌بندي مي‌شود. هموروئيد درجه یک معمولا فقط خونريزي دارد و بدون درد است. هموروئيد درجه 2 ممكن است خونريزي ايجاد نكند اما با اجابت مزاج از مقعد بيرون مي‌زند و بعد از اتمام دفع دوباره خود به خود به داخل برمي‌گردد. هموروئيد درجه 3 خود به خود به داخل بر نمي‌گردد و فرد مجبور مي‌شود با فشار دست آن را سرجايش برگرداند. هموروئيد درجه 4 نيز از همه شديدتر است و حتي با فشار دست به داخل بر نمي‌گردد.
فوق تخصص گوارش يا جراح، به كدام مراجعه كنيم؟!
تصميم‌گيري درمورد درمان به نوع هموروئيد، علائم و شرايط بيمار بستگي دارد. براي هموروئيدهاي درجه یک و 2 معمولا جراحي توصيه نمي‌شود. اما اگر هموروئيد بيرون بزند و بيمار مجبور شود آن را با دست جا بيندازد معمولا جراحي لازم مي‌شود زيرا واقعا زندگي فرد را مختل مي‌كند. خيلي اوقات افراد سوال مي‌كنند كه براي درمان هموروئيد بايد به چه متخصصي مراجعه كنند. در پاسخ مي‌توان گفت كه جراحان معمولا در درمان هموروئيد تجربه بيشتري دارند و با آناتومي آن كاملا آشنا هستند.
بعد از جراحان نيز فوق‌تخصص‌هاي گوارش مي‌توانند به بهترين نحو درمان اين بيماري را پيگيري كنند. البته يك پزشك عمومي هم بايد به‌خوبي با هموروئيد آشنا باشد و بيمار را راهنمايي كند، بنابراين لازم نيست كه حتما از ابتدا به متخصص يا فوق‌تخصص مراجعه كنيد، بلكه مي‌توانيد اول از همه نزد پزشك عمومي برويد و معاينه شويد، سپس درصورتي كه با مصرف ملين و تغيير سبك زندگي بهبود پيدا نكرديد، مي‌توانيد به متخصص مراجعه كنيد.
ليزر به پاي جراحي نمي‌رسد!
ليزر جزو درمان‌هاي اول هموروئيد نيست و رقيب جراحي محسوب نمي‌شود؛ براي مثال اگر 10راه درمان وجود داشته باشد ليزر آخرين آنهاست. اما مردم ايران خيلي نسبت به آن اشتياق نشان مي‌دهند زيرا فكر مي‌كنند ليزر يك شيوه درماني بدون درد است و مشكل‌شان خيلي راحت با آن رفع مي‌شود. اين تصور غلط در بسياري از موارد باعث مي‌شود تصميم صحيح درمورد درمان هموروئيد گرفته نشود. براي مثال ممكن است بيمار فقط با مصرف ملين بهبود پيدا كند اما ترجيح مي‌دهد با ليزر درمان شود.
اين كار نه‌تنها ممكن است باعث ايجاد عوارض ليزر در محل شود و مشكلات جديدي را به‌وجود آورد، بلكه هزينه زيادي را نيز به بيمار تحميل مي‌كند، بنابراين توصيه مي‌شود هميشه انتخاب درمان را برعهده پزشك بگذاريد. علاوه بر اينها، ليزر فقط تاحدودي شبكه‌هاي وريدي را مي‌سوزاند و آنها را از بين نمي‌برد. درواقع اگر هم فرد درمان شود اما سبك زندگي خود را تغيير ندهد و دوباره دچار يبوست شود، علائم هموروئيدش عود خواهد كرد.
درمان بي‌دردسر با حلقه‌كشي!
يكي ديگر از درمان‌هاي بيماري هموروئيد استفاده از رابر باند يا همان حلقه‌كشي است. در اين روش حلقه‌اي كشي دور برجستگي هموروئيد انداخته مي‌شود و هموروئيد به‌تدريج كوچك مي‌شود. اين حلقه پس از مدتي خودبه‌خود مي‌افتد و حدود 6ماه تا یک سال بعد درصورت عود علائم هموروئيد بايد دوباره جايگزين شود. با اين حال يك روش درماني بدون درد و كم‌هزينه محسوب مي‌شود. همچنين در مطب يا درمانگاه قابل انجام است و نياز به بستري ندارد. البته اين روش بيشتر براي هموروئيدهاي درجه یک و 2 مناسب است.
كمترين ميزان عود با جراحي
جراحي هموروئيد انواع مختلفي دارد؛ براي مثال در بعضي موارد هموروئيد برداشته و جاي آن باز گذاشته مي‌شود. گاهي نيز هموروئيد را خارج مي‌كنند و جاي آن را بخيه مي‌زنند يا اينكه آن را با دستگاه استاپلر (وسيله‌اي منگنه مانند) جراحي مي‌كنند. البته جراحي با استاپلر بيشتر براي هموروئيدهاي درجه 2 تا 3 مناسب است و براي هموروئيد درجه 4 توصيه نمي‌شود.
جراحي‌هاي هموروئيد با بي‌حسي موضعي، بي‌حسي از كمر و بيهوشي عمومي قابل انجام هستند اما بهتر است در اتاق عمل بيمارستان با بيهوشي عمومي يا بي‌حسي از كمر انجام شوند؛ به اين ترتيب بيمار راحت‌تر خواهد بود. انتخاب بين بيهوشي و بي‌حسي از كمر نيز با متخصص بيهوشي است و براساس شرايط بيمار صورت مي‌گيرد. لازم به ذكر است كه روش جراحي نسبت به ساير درمان‌هاي هموروئيد با احتمال عود كمتري همراه است.
ركتوسكوپي؛ بهترين راه تشخيص هموروئيد
بهترين راه براي تشخيص بيماري هموروئيد، ركتوسكوپي است. در اين روش يك ميله 8 تا 9 سانتي‌متري انعطاف‌پذير و مجهز به دوربين از طريق مقعد وارد روده بزرگ مي‌شود و بخش انتهايي آن را مورد بررسي قرار مي‌دهد. ركتوسكوپي نيازي به بيهوشي ندارد و در مطب يا درمانگاه قابل انجام است. اما با كولونوسكوپي نمي‌توان به‌خوبي هموروئيد را بررسي كرد زيرا اين روش بيشتر نواحي بالايي روده بزرگ را نشان مي‌دهد.
جراحي به دردش مي‌ارزد!
جراحي هموروئيد در تصور مردم يك عمل پردرد است چون در ناحيه‌اي از بدن انجام مي‌شود كه نمي‌توان به آن استراحت داد. به‌عبارتي اجابت مزاج بعد از جراحي نيز بايد انجام شود. علاوه بر اين، مدفوع خود يك عامل عفوني است و پر از ميكروب است. بنابراين احتمال عفونت كردن زخم و دردناك شدن اين ناحيه بالاست. اما بيماراني كه به جراحي احتياج دارند نبايد به‌خاطر درد از آن اجتناب كرده و خود را از مزيت آن محروم کنند. به هر حال براي كاهش درد راهكارهاي مختلفي وجود دارد و پزشك مي‌تواند بيمار را در اين زمينه راهنمايي كند.
هموروئيد با قرص كوچك نمي‌شود!
افراد مبتلا به بيماري هموروئيد اول از همه بايد سبك زندگي‌شان را اصلاح كنند. به اين ترتيب كه آب زياد بنوشند، مصرف فيبر، سبزي و ميوه را افزايش دهند و فعاليت بدني منظم داشته باشند. متاسفانه گاهي اوقات تبليغاتي در اين زمينه ديده مي‌شود مبني بر اينكه با مصرف قرص يا كپسول‌هاي خوراكي مي‌توان هموروئيد را درمان كرد، درصورتي كه اين روش‌ها قطعي نيستند و هيچ قرصي وجود ندارد كه بتواند هموروئيد را كوچك كند.
درواقع شركت‌هاي توليدكننده اين داروها مدعي هستند كه با اين روش مي‌توانند شبكه‌هاي وريدي را كوچك كنند اما تجربه‌هاي علمي زيادي در اين مورد وجود ندارد، بنابراين بهتر است قبل از مصرف هرگونه دارويي با پزشك خود مشورت كنيد بلكه بتوانيد فقط با مصرف يك ملين ساده مشكل خود را برطرف کنید. همچنين فردي كه كانديدای جراحي است به هيچ‌عنوان نبايد اين روش‌ها را جايگزين جراحي كند. پمادها و شياف‌هاي مخصوص هموروئيد نيز با ايجاد چربي و رطوبت در ناحيه باعث مي‌شوند دفع مدفوع راحت‌تر انجام شود. همچنين ورم و درد ناحيه را مقداري كاهش مي‌دهند، اما به‌غير از اين موارد، امتياز ديگري ندارند.
درمان با سوزاندن هموروئيد!
اسكلروتراپي از ديگر روش‌هاي درماني هموروئيد است كه طي آن ماده‌اي سوزاننده از طريق سرنگ به داخل شبكه وريدي تزريق مي‌شود. اين روش بيشتر براي هموروئيدهاي درجه یک و 2 مناسب است و به‌صورت سرپايي در مطب يا درمانگاه انجام مي‌شود. البته احتمال تكرار آن بيشتر از حلقه‌كشي است، بنابراين حلقه‌كشي از اسكلروتراپي گزينه بهتري است. سوزاندن وريد با استفاده از دستگاه كوتر و جريان الكتريسيته نيز قابل انجام است و اگر به‌طور صحيح انجام شود از ليزر نتيجه بهتري خواهد داشت.
گرما يا سرما؛ كدام‌شان درد هموروئيد را كم مي‌كند؟
استفاده از آب گرم به اجابت مزاج كمك مي‌كند و باعث مي‌شود ناحيه مقعد يك مقدار مرطوب شود و درد آن كاهش پيدا كند، بنابراين هم قبل و هم بعد از جراحي مي‌توان از آن بهره برد اما جزو درمان‌هاي مستقيم هموروئيد محسوب نمي‌شود. بعضي افراد هم با استفاده از كيسه يخ احساس بهتري پيدا مي‌كنند. با اين حال تاثير گرما در مقالات علمي بيشتر ذكر شده است. البته آب نبايد خيلي داغ باشد و دماي حدود 40درجه مناسب است.
مدت نشستن در آب نيز نبايد خيلي طولاني باشد، در غير اين صورت تورم شبكه‌هاي وريدي افزايش پيدا مي‌كند. معمولا به بيماران توصيه مي‌شود روزي یک تا دو بار براي 10 تا حداكثر 15دقيقه در آب گرم بنشينند. بالشتك‌هاي مخصوص هموروئيد نيز بيشتر بعد از عمل كاربرد دارند چون باعث مي‌شوند موقع نشستن به اسكار جراحي فشار وارد نشود و درد كاهش يابد اما خود به تنهايي به بهبود هموروئيد كمكي نمي‌كنند.
سرطان را با هموروئيد اشتباه نگيريد
هموروئيد سرطاني نمي‌شود اما سرطان‌هايي هستند كه با هموروئيد اشتباه گرفته مي‌شوند، به عبارتي بيمار فكر مي‌كند هموروئيد دارد بنابراين آن را جدي نمي‌گيرد و به پزشك مراجعه نمي‌كند؛ در صورتي كه اين توده سرطان است و از آن خبر ندارد. بنابراين هر زمان كه دچار خونريزي از مقعد مي‌شويد يا توده‌اي در آن ناحيه لمس مي‌كنيد حتما بايد به پزشك مراجعه كنيد و معاينه شويد تا احتمال سرطان رد شود. پس نمي‌توانيم بگوييم هموروئيد سرطاني مي‌شود بلكه اين سرطان است كه مي‌تواند خود را به شكل هموروئيد نشان دهد.
بدن‌تان به ملين‌ها عادت كرده است؟
گاهي اوقات افراد با مصرف ملين‌ها بعد از مدتي ديگر به آنها جواب نمي‌دهند و دوباه دچار يبوست مي‌شوند. اين افراد همچنين افراد دیگر كه از يبوست رنج مي‌برند حتما بايد همزمان با مصرف ملين‌ها، سبك زندگي خود را تغيير دهند. البته همه ملين‌ها عادت‌آور نيستند و فقط بعضي جوشاندني‌ها و داروها مثل قرص بيزاكوديل و سنا بر اعصاب روده تاثير مي‌گذارند و باعث مي‌شوند روده به آنها عادت كند.
اما ملين‌هايي كه فقط مدفوع را شل مي‌كنند مثل شير منيزيم و شربت لاكتولوز يا بعضي داروهاي گياهي مثل موسيليوم و پسيليوم (گياه اسفرزه) كه فقط حجم مدفوع را زياد مي‌كنند، خيلي عادت‌آور نيستند. علاوه بر اينها، توصيه مي‌شود هميشه از يك نوع ملين استفاده نكنيد؛ براي مثال يك هفته از شير منيزيم، هفته بعد از شربت لاكتولوز، يك هفته از موسيليوم و... استفاده كنيد تا دچار عوارض دارويي نشويد. در كل بايد بدانيد كه بهترين ملين، آب است. هرچه بيشتر آب بنوشيد كمتر دچار يبوست خواهيد شد.
