دعا، نردبان تقرب به سوی خدای سبحان و نهر همیشه جاری شستشو دهندة گناهان آدمیان است. دعا ارتباط آگاهانه، خالصانه و خاشعانه با پروردگار است. دعا قبل از آن که ابزار زندگی باشد، ابزار بندگی است و بیش از آن که خواهش تن را ادا کند، حاجت دل را روا می‌کند و برتر از آن که سفره نان را فراخی بخشد، گوهر جان را فربه می‌کند.
در بوستان نیایش و دعا، صحیفة سجادیه امام سجاد علیه السلام جذبة خاص خود را دارد، این کتاب از طرف دانش‌مندان برجستة ما «أخت القرآن»[1] «انجیل اهل بیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله»[2] لقب گرفته است. جالب آن‌که مولّف تفسیر طنطاوی پس از دریافت نسخه‌ای از این کتاب در قاهره چنین می‌گوید:
«این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم، آن را از کلام مخلوق برتر و از کلام خالق پائین تر می‌یابم»[3]
دوره‌ای که امام سجاد علیه السلام در آن زندگی می‌کرد، دورانی بود که ارزش‌های دینی دستخوش تحریف و تغییر قرار گرفته بود، در سایة چنین شرائطی که تربیت دینی مردم تنزّل کرده و ارزش‌های جاهلی احیاء شده بود، حضرت در صدد پیوند مردم با خدا به وسیلة دعا بود، از دیدگاه حضرت دعا یک بعدی نیست که فقر مادّی را در نظر بگیرد و یا نیاز معنوی را، بلکه دعا به طور کلی از جامعیت خاصی برخوردار است، هم دنیایی است و هم آخرتی، هم نیازهای معنوی را مطرح می‌کند و هم خواسته‌های مادّی را.
امامت در صحیفة سجادیه
از شیوه‌های تبلیغی و مبارزاتی امام سجاد علیه السلام تبیین معارف اسلام در قالب دعا است. یکی از مضامین مهم سیاسی ـ دینی صحیفه، طرح مسئله امامت است، مفهوم امامت به صورت یک مفهوم شیعی، که علاوه بر جنبة احقّیت برای خلافت و رهبری، جنبه‌های الهی عصمت و بهره‌گیری از علوم انبیاء و مخصوصاً حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در حدی والا نشان می‌دهد. بازکاوری مفهوم امامت در صحیفة سجادیه از دو سو حائز اهمیت است از یک سو معرفت حقیقی به امام جز از راه امام ممکن نمی‌باشد و از سویی دیگر نیاز هر چه بیشتر ما به شناخت جایگاه امامت امام است که امروز امام زمان ما حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌باشد.
1. پیامد‌های غصب خلافت
به راستی چه کسی است که صدای آن حضرت را در کلمات استوار «صحیفة سجادیه» و با دیده حق بین در نیابد که چه کسی شایسته خلافت الهی است. حضرت می‌فرماید:
«خداوند این مقام ارجمند که از آن جانشینان و برگزیدگان توست و این مرتبة امناء تو که از درجات بلندی است که به آنان اختصاص داده‌ای مورد غصب و دستبرد قرار گرفته است، ... و سرانجام برگزیدگان و جانشینان تو مغلوب و مقهور و مورد غضب قرار گرفتند و می بینند که فرمان تو تبدیل یافته و کتاب تو مورد دستبرد قرار گرفته و احکام تو از راههای شریعت تو منحرف گشته و سنت‌های پیامبرت ترک شده است».[4]
حضرت علیه السلام در این فراز ضمن اشاره به غصب مقام خلافت توسط دشمنان اهل بیت علیهم السلام، تغییر احکام الهی، مهجوریت و دستبرد به قرآن و ترک سنت‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را از پیامد‌های غصب مقام امامت برمی‌شمارد.
2. اختصاص امامت به فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله
امام سجاد علیه السلام در دعاهای خویش بر ولایت پیشوایان از اولاد رسول خدا صلی الله علیه و آله که استوارترین ارکان هدایت و محکمترین دستگیره‌های ایمان است؛ تاکید می‌کند:
«رب صل علی اطائب اهل بیته الذین اخترتهم لامرک و جعلتم خزنته علمک، و حفظة دینک، و خلفائک فی أرضک».[5]
«پروردگارا! بر پاکیزگان از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرست؛ آنان که برای امر دین انتخابشان کرده‌ای و ایشان را خزانه‌دار علمت و حافظان دینت و جانشینان خویش در زمین، قرار داده‌ای».
3. امامان، گنجینه داران معارف قرآن
«اللهم فکما جعلت قلوبنا له حملة، و عرفتنا برحمتک شَرَفَهُ و فضله، فصل علی محمد الخطیب به، و علی اله الخزّان له»[6]
«بارالها! آن گونه که قلب‌های ما را حامل علوم قرآن قرار دادی و فضل و شرافت قرآن را به لطف خویش به ما شناساندی بر محمد صلی الله علیه و آله که هماره زبانش به قرآن گویا بود، درود فرست، و همچنین بر خاندان محمد صلی الله علیه و آله که گنجینه‌داران قرآن و علوم قرآنند».
4. خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله پاکیزگان از گناه
«و طهّرتهم من الرّجس و الدّنس تطهیرا بارادتک»[7]
«پروردگارا! خاندان پیامبرت را به ارادة خویش از هر پلیدی و ناپاکی منزّه ساختی».
5. تداوم امامت در همه زمان‌ها
«خدایا تویی که دینت را در هر دوره‌ای به وسیلة پیشوایی که او را برای بندگانت راهنما و در شهرهایت مشعول هدایتی قرار دادی، تأیید و کمک کردی، پس از آن که پیمان وی را به پیمان خود، پیوسته و او را سبب خشنودی خویش گردانیدی و فرمانبردی از او را واجب ساختی و از مخالفت فرمان او مردم را بر حذر داشتی و به امتثال فرمان او و ترک منهیّاتش دستور فرمودی و به این که کسی از او پیشی نگیرد و از او پس نماند، فرمان دادی».[8]
از این فراز دعای امام سجاد علیه السلام فلسفة ضرورت تداوم امامت و رهبری دینی استفاده می‌شود، زیرا به فرمودة آن امام بزرگوار، هر روزگاری نیازمند پیشوا و امامی الهی است. و آن رهبران باید منتسب به خداوند و تأیید شده از سوی او باشند تا بتوانند با نور هدایت خویش خلق را به سوی ارزش‌های دینی دعوت کنند.
6. آرمان انتظار
«خداوندا به وسیلة ولیّ خویش (آن امامی که در هر زمان است و زمان خالی از او نیست) کتاب و قوانین و شرایع و سنت‌های رسولت صلی الله علیه و آله را برپادار و به واسطة او آن چه را از نشانه‌های دینت که ستمکاران آن ها را نابود کرده‌اند، دوباره احیا کن و به واسطة او تعرض ستم پیشگان نسبت به راهت را از میان بردار و مشقت و سختی طریقت را توسط او برطرف ساز.[9]
7. سلام و درود الهی بر منتظران
«اللهم وصل علی اولیائهم المعترفین بمقامهم، المتبعین منهجهم، المقتفین اثارهم، المجتهدین فی طاعتهم، المنتظرین أیامهم، المادّین الیهم أعینهم، الصلوات المبارکات الزاکیات النّامیات الغادیات الرائحات».[10]
«خداوندا درود فرست بر دوستان امامان که معترف به مقام والای آن‌هایند و راه آن‌ها را می‌پیمایند و در پی آثار آن‌ها می‌رورند ... و در طاعت آن‌ها می‌کوشند و در انتظار روز حکومت آن‌ها هستند و چشم امید به سوی آنان دارند، درودهایی مبارک و پاک و فزاینده در بامداد و شامگاه».
امام سجاد علیه السلام حاکمیت مقدس معصومان علیهم السلام را به نسل‌ها با زبان نیایش تعلیم داده و تلقین کرده است و میام محبت و عمل و آرمان پیوندی ژرف پدید آورده است. حضرت اگرچه به تجهیز قوای رزمی علیه حاکمیت‌های جائز زمانش نپرداخته ولی در تعالیم خود بنیان اندیشة ظلم ستیزی و اعتقاد به حاکمیّت دین و ضرورت رهبری پیشوای الهی را پی ریخته است.
پی نوشتها:
[1] . شیخ آغا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالاضواء، 1378هـ ق، ج15، ص18.
[2] . سید علیخان مدنی، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، مقدمه عبدالرزاق الموسوی المقدمه، قم، دارالشبستری للمطبوعات.
[3] . صحیفة سجادیه، ترجمه صدر الدین بلاغی، تهران، دارالکتب الاسلامیّه، مقدمه، ص37.
[4] . همان، دعای48، فراز9: «اللهم ان هذا المقام لخلفائک و أصفیائک و مواضع أمنائک فی الدرجة الرفیعة للتی اِخْتَصَصْتَهُمْ بها قد ابْتَزُّوها، ... یرون حکمک مبدلا و کتابک منبوذا، و فرائضک مُحّرّفةً عن جهات أشراعک، و سنن نبیک متروکة».
[5] . همان، دعای 47، فراز56.
[6] . همان، دعای42، فراز6.
[7] . همان، دعای47، فراز56.
[8] . همان، دعای47، فراز60: «اللهم انک أیدت دینک فی کل اوانٍ بامام اقمته علما لعبادک، و مناراً فی بلادک بعد ان وصلت حبله بقبلک، و جعلته للذریعة الی رضوانک، و افترضت طاعته، و حذّرت معصیته، و أمرت امتثال اوامره، و الانتهاء عند نهیه، و الّا یتقدمه متقدم و لا یتأخر عنه متأخر».
[9] . همان، دعای47، فراز62: «و أقم به کتابک و حدودک و شرائعک و سنن رسولک ـ صلواتک اللهم علیه و آله ـ و اَحی به ما اماتَهُ الظالمون من معالم دینک و اجْلُ به صداءَ الجور عن طریقتک و أبن به الضّراء من سبیلک و أزل به الناکبین عن صراطک و امحق به بغاة قصدک عوجاً.
[10] . همان، دعای47، فراز64.
منبع: مجله امان شماره 18
نویسنده:امیر محسن عرفان
