در سال های دهه هفتاد جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران از تانکی رونمایی کرد که آن را ذوالفقار ایران می خواند. نسل اول حرف چندانی برای گفتن نداشت اما برای شروع مناسب به نظر میرسید.
نسل دوم آن نیز مدتی بعد پدیدار شد ، تا آن که چند سال پیش بود که ذوالفقار 3 به صورت مداوم در رژه های 29 فروردین و 31 شهریور به نمایش در آمد. از همان ابتدا به دلیل آنکه هیچ صبحتی از آن به میان نیامده بود، طبق معمول بحث های مفصل و بعضا غیر منصفانه ای در مورد این تانک ارائه شد. در این بین بودند برخی که این تانک را قدرتمند تر از آبرامز و لئوپارد می دانستند و برخی هم کم تر از تی 72 یا حتی ماکتی برای نمایش و فریب. در هر حال چندی پیش به مناسبت دهه فجر پس از گذشت در حدود بیست سال از ساخت نسل اول ، نسل جدید تانک ذوالفقار ایران رونمایی شد و با پخش تصاویر حرکت و شلیک موفقیت آمیزخود بسیاری از شبهات را از بین برد و ایضا به وجود آورد! مقاله زیر سعی در بررسی نسل جدید این تانک دارد و تلاش شده تا جایی که می شود منصفانه و بدون بزرگ و کوچک نمایی به بررسی و تحلیل آن بپردازد.
طراحی ذوالفقار ترکیبی از طراحی غربی با شرقی است. از نظر طراحی سطوح مختلف شاسی و برجک ، ذوالفقار شباهت بسیاری به تانک آبرامز امریکایی دارد به گونه ای که همچون آبرامز از برجکی با طراحی چند ضلعی و کشیده بهره میبرد اما از نظر طراحی فضای داخلی برجک و نحوه قرارگیری جایگاه های توپچی و فرمانده مشابه تانک تی 72 روسی است به طوری که جایگاه فرمانده در سمت راست برجک و جایگاه توپچی در سمت چپ برجک قرار گرفته است. با توجه به اندازه گیری حدودی ابعاد تانک ذوالفقار 3 با استفاده از نرم افزار Digimizer ، این تانک ارتفاعی در حدود 2.65 متر(از زمین تا لبه برجک) ، طولی در حدود 8 متر (بدون احتساب طول لوله توپ) و عرضی در حدود 3.6 متر دارد. وزن این تانک نیز در حدود 50 تن تخمین زده میشود که از این نظر سنگین تر از تی 72 و سبک تر از آبرامز خواهد بود. در مورد زره تانک ذوالفقار 3 تنها موردی که مسئولان بدان اشاره داشته اند استفاده از زره ساندویچی (چند لایه ای) بوده است که طراحی چند ضلعی با سطوح صاف برجک به منظور رفع مشکل شکل دهی این نوع از زره میتواند اثباتی بر این گفته باشد.
ابعاد حدودی تانک ذوالفقار
محل قرارگیری جایگاه های خدمه و سایر بخش های داخلی برجک
با توجه به مشخص شدن نوع زره تانک ذوالفقار ما میتوانیم احتمالاتی را در زمینه ترکیب این زره مطرح کنیم. تانک ذوالفقار نیز همچون تانک های مدرن که از زره چند لایه کامپوزیتی برخوردارند دارای زرهی متشکل از دو بخش پوسته و هسته است. بخش پوسته از فولاد و بخش هسته از ترکیبی از صفحات فولادی ، سرامیکی ، پلیمری و سایر مواد مقاوم در دسترس و قابل تولید ساخته شده است. ایران از جمله تولید کنندگان عمده فولاد است پس در تامین این ماده مشکلی وجود ندارد ، صفحات سرامیکی و پلیمری (از نوع پلی اتیلن) نیز به منظور استفاده در جلیقه های ضد گلوله و ساخت زره سبک برای برخی از خودرو های نظامی توسط صنایع وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو های مسلح ساخته میشوند. به جز زره کامپوزیتی ، زره دیگری که میتوان برای تانک ذوالفقار در نظر گرفت زره واکنشگر انفجاری (ERA) است. به عنوان مثال زره واکنشگری همچون کنتاکت 5 روسی که ساخت آن برای ایران کار دشواری نیست میتواند حفاظتی در حدود 600 میلیمتر در برابر پرتابه های انرژی شیمیایی و 250 میلیمتر در برابر پرتابه های انرژی جنبشی به تانک اضافه کند که میزان قابل توجهی است.
فاصله بیش از حد بخش جلویی برجک با سینه شاسی تانک ذوالفقار ، حلقه برجک (turret ring) آن را بیش از حد در معرض تهدید قرار میدهد. البته این فاصله در تانک های دیگر همچون آبرامز نیز وجود دارد منتهی در ذوالفقار این فاصله بیش از حد به نظر میرسد
نفربر ام 113 مجهز به زره سرامیکی
همانطور که پیشتر نیز گمانه زنی شده بود و هم اینک با تصاویر پخش شده درستی این گمانه زنی ها اثبات شده است تانک ذوالفقار 3 از توپ 2A46M که در تانک تی 72 نیز به کار رفته است ، بهره میبرد. این توپ 125 میلیمتری دو محور تثبیت (dual-axis stabilised) با طول لوله 6 متر و وزن 2.5 تن از نوع بدون خان و مجهز به فشار شکن بوده و توسط صنایع وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو های مسلح تحت نام HM50 در داخل تولید میگردد. با استفاده از این توپ و تثبیت کننده آن ، به نظر میرسد که ذوالفقار زاویه عمودی اجرای آتشی از 6- الی 14+ درجه خواهد داشت! نرخ آتش این تانک نیز حداکثر 8 گلوله بر دقیقه خواهد بود و قابلیت شلیک پرتابه های ضد زره تثبیت شده با کفشک (APFSDS) ، گلوله های شدیدالانفجار ضد تانک (HEAT) ، شدیدالانفجار ترکش شونده (HEF) و موشک های هدایت لیزری قابل شلیک از توپ را خواهد داشت. توپ 125 میلیمتری تانک ذوالفقار به بارگذار خودکاری (Auto Loader) مشابه بارگذار خودکار تانک تی 72 مجهز شده است. این موضوع از شباهت اجزای بارگذار ذوالفقار با بارگذار تی 72 قابل اثبات است. این بارگذار از نوع چرخ فلکی (Carousel) است که ظرفیت نگهداری 22 گلوله از انواع مختلف را دارد و مدت زمان بارگذاری آن برای گلوله های معمول 6.5 ثانیه و برای موشک های ضد تانک هدایت شونده 8 ثانیه است. این بارگذار دارای یک مجموعه گردان است که 22 عدد از تیوب ها نگهدارنده پرتابه ها (projectile) و کاست های حامل خرج های پرتاب (propellant) را به صورت جداگانه و بروی هم (تیوب پرتابه در پایین و کاست خرج بر روی آن) نگهداری میکند.
نمایی از توپ 125 میلیمتری تانک ذوالفقار
نمایی از انتهای خزانه توپ نصب شده در تانک ذوالفقار که بخش های مشابه آن با توپ 2A46M مشخص شده اند
مجموعه گردان بارگذار (چرخ فلک) در داخل شاسی قرار گرفته و توسط یک سینی فولادی از محفظه خدمه جدا میشود. برای بارگذاری در ابتدا نوع گلوله مشخص شده و با گردش چرخ فلک ، تیوب و کاست حامل پرتابه و خرج مورد نظر در مقابل یک بالابر قرار میگیرند و توسط آن به سمت بالا و مقابل مخزن توپ (Chamber) منتقل میشوند. مرحله بعدی بارگذاری پرتابه و پس از آن خرج پرتاب به مخزن توپ است که توسط یک بازو انجام می شود. مزیت به کارگیری بارگذار خودکار در تانک ذوالفقار ، در حذف وظیفه بارگذاری توسط خدمه و کاهش تعداد خدمه تانک به سه نفر است اما بارگذار ذوالفقار در کنار مزیت کاهش خدمه مشکلاتی و معایبی نیز دارد. یکی از معایب این بارگذار زاویه بارگذاری خاص و محدود آن است به صورتی که بارگذاری توسط بارگذار خودکار زمانی میسر خواهد بود که توپ در زاویه 3 درجه نسبت به افق قرار گرفته باشد و این عمل پس از هر شلیک و در هنگام بارگذاری مجدد باید تکرار شود. عیب دیگر این بارگذار خودکار در مشکلات حفاظتی است که ایجاد میکند. هر چند چرخ فلک بارگذار در قسمت فوقانی دارای سینی فولادی است که آن را از بخش خدمه جدا میکند اما این سینی حفاظت ناچیزی دارد.
مقایسه اجزای بارگذار تانک ذوالفقار با اجزای بارگذار نصب شده در تانک تی 72
نمایی از سینی فولادی بارگذار خودکار
تیوب های حامل مهمات بارگذار نیز فاقد هر گونه حفاظت جانبی هستند و در مجموع تنها حفاظت از جانب زره شاسی تامین میگردد. چنانچه حفاظت سطوح تحتانی و جانبی شاسی به خوبی در نظر گرفته نشود و تهدید ناشی از مین ، بمب های کنار جاده ای و پرتابه های انرژی شیمیایی و یا جنبشی به شاسی وارد شود ، آتش گرفتن و انفجار خرج ها و پرتابه ها و انهدام کامل تانک و کشته شدن خدمه را باعث میشود. امید است که متخصصین ما با علم به این ضعف حفاظتی مهم ، نسبت به برطرف کردن آن با افزودن سطوح حفاظت زرهی جانبی و تحتانی تانک ذوالفقار اقدام کرده باشند. مورد بعدی محل نگهداری مهمات ذخیره در تانک ذوالفقار است که در حدود 18 الی 20 گلوله میتواند باشد . با توجه به طراحی کشیده برجک ذوالفقار که مشابه تانک آبرامز آمریکایی است میتوان انتظار داشت که نگهداری مهمات ذخیره در بخش عقبی برجک صورت گیرد. در این صورت میتوان خرج ها و پرتابه ها را در محفظه یا محفظه هایی ایزوله قرار داد که از محفظه خدمه جدا باشند و با تعبیه چند دریچه در بالای برجک در صورت آتش گرفتن و انفجار احتمالی خرج ها ، موج و آتش حاصل از این انفجار را به بیرون از برجک انتقال داد تا اثرات انفجار وارد محفظه خدمه نشود. از جهت نگهداری مهمات ذخیره و مباحث حفاظتی آن ، تانک ذوالفقار نسبت به تی 72 برتری دارد و این برتری به نحوه طراحی تانک ذوالفقار و ابعاد و فضاهای برجک آن بر میگردد.
بارگذار خودکار تانک تی 72 و اجزای مختلف آن
تیوب و کاست بارگذار
بخش های نیازمند به افزایش حفاظت در شاسی تانک ذوالفقار
محل احتمالی نگهداری مهمات ذخیره در برجک تانک ذوالفقار
بلایی که به دلیل حفاظت نامناسب مهمات بر سر تانک تی 72 می آید
از جمله مهمات قابل استفاده در تانک ذوالفقار 3 گلوله های انرژی جنبشی (KE) یا پرتابه های ضد زره تثبیت شده با کفشک (APFSDS) است که در ایران با نام مهمات ضد زره ثاقب (نفوذگر) شناخته میشوند. دو نمونه روسی از این مهمات در ایران به تولید میرسد که گلوله های 3VBM-9 و 3VBM-17 را شامل میشود. گلوله 3VBM-9 از پرتابه 3BM-22 بهره میبرد که این پرتابه با سرعت خروح از دهانه 1760 متر بر ثانیه دارای شکافنده ای با هسته ای از جنس کاربید تنگستن (WC) است و در برد 2000 متر توان نفوذ به 380 میلیمتر زره را دارد. گلوله 3VBM-17 نیز که با نام Mango شناخته میشود و دارای پرتابه 3BM-42 است که این پرتابه از یک بخش بالستیک/ شکافنده درقسمت سر ، یک قسمت ضربه گیر/ شکافنده ثانویه در میانه بدنه و دو بخش شکافنده از جنس آلیاژهای سنگین تنگستن (WHA) در انتها برخوردار است. بدنه این پرتابه از آلیاژی با نقطه ذوب پایین ساخته شده تا بخش های شکافنده بدون هیچ مانعی و با کمترین میزان کاهش انرژی به مسیر خود و نفوذ در زره ادامه دهند. گلوله Mango از کفشک های جدید ازجنس آلیاژ V-96Ts1 آلومینیوم برخوردار است. سرعت خروج از دهانه این گلوله 1715 متر بر ثانیه بوده و در فاصله 2000 متری نفوذی در حدود 450 الی 470 میلیمتر خواهد داشت. یکی دیگر از مهمات مورد استفاده گلوله شدیدالانفجار ضد تانک مدل 3BK18M است که از نوع گلوله های انرژی شیمیایی (CE) بوده و از خرج گود و 1.63 کیلوگرم مواد منفجره برخوردار است. این گلوله با حداکثر برد 4000 متر و سرعت خروج از دهانه 905 متر بر ثانیه نفوذی برابر 550 میلیمتر در زره همگن نورد شده (RHA) با زاویه 60 درجه خواهد داشت.
گلوله ثاقب 3VBM-9 مجهز به پرتابه 3BM-22
تولید پرتابه های 3BM-42 مهمات ثاقب 3VBM-17 در ایران
مهمات شدیدالانفجار ترکش شونده 30F22
منبع:میلیتاری
