∞ آیه شب شانزدهم ماه مبارک رمضان ∞

كلمه (يبدوا) از (بدء) است، و (بدء خلق ) همان ايجاد ابتدايى و بدون الگو است، و كلمه (يعيده ) از اعاده است، كه به معناى انشاء بعد از انشاء است.

در جمله (و هو اهون عليه )، ضمير اولى به اعاده برمى گردد، كه از كلمه (يعيد) استفاده مى شود، و ضمير دومى - به طورى كه از سياق به ذهن تبادر مى كند - به خداى تعالى بر مى گردد.

بعضى به اين آيه شريفه اشكال كرده اند كه : (اگر اعاده انسانها در قيامت براى خدا آسانتر باشد، لازمه اش اين است كه ايجاد آنها بدون الگو در آغاز خلقت دشوارتر باشد، چون هر آسانترى يك دشوارتر دارد، و اين با قدرت مطلقه و نامحدود خدا نمى سازد، چون قدرت نامتناهى وضعش نسبت به موارد مختلف نمى شود، و تعلقش بر دشوار و آسان يكسان است، پس كلمه افعل تفضيل (آسانتر) در اين جا معنا ندارد).

در جواب از اين اشكال وجوهى ذكر كرده اند.

اول اينكه : (ضمير در (عليه ) به خدا برنمى گردد، بلكه به خلق برمى گردد، و معنايش اين است كه : اعاده هر چيزى براى خلق آسانتر از ايجاد ابتدايى است، چون ايجاد ابتدايى الگو ندارد، ولى اعاده هر چند بار هم كه باشد آسانتر است چون الگو دارد، و چون اعاده از ابتداء براى خلق آسانتر است ديگر درباره خداى تعالى چه اشكالى دارد).

و اين توجيه صحيح نيست، براى اين كه برگشتن ضمير به خلق خلاف ظاهر آيه است.

و از آنجا كه در سلسله آياتى كه گذشت و نيز بعدا خواهد آمد مسائل مربوط به مبدأ و معاد همچون تار و پود يك پارچه در هم انسجام يافته، در اين آيه باز به مسأله معاد بر مى‏گردد و مى‏گويد: «او كسى است كه آفرينش را آغاز مى‏كند سپس آن را باز مى‏گرداند، و اين كار براى او آسانتر مى‏باشد»! (وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ).
قرآن در اين آيه با كوتاهترين استدلال، مسأله امكان معاد را اثبات كرده است، مى‏گويد: شما معتقديد آغاز آفرينش از اوست، باز گشت مجدد كه از آن آسانتر است چرا از او نباشد؟

توجه به يك نكته در اينجا ضرورى است كه تعبير به آسان بودن و سخت بودن از دريچه فكر ماست، و الا براى وجودى كه بى نهايت است «سخت» و «آسان» هيچ تفاوتى ندارد.
و شايد به همين دليل بلافاصله در ذيل آيه مى‏فرمايد: «و براى اوست توصيف برتر در آسمانها و زمين» (وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلى‏ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).
چرا كه هر وصف كمالى در آسمان و زمين در باره هر موجودى تصور كنيد از علم، قدرت، مالكيت، عظمت، وجود و كرم، مصداق اتم و اكمل آن نزد خدا است، چرا كه همه محدودش را دارند، و او نامحدودش را، اوصاف همه عارضى است و اوصاف او ذاتى و او منبع اصلى همه كمالات است.

سر انجام در پايان آيه به عنوان تأكيد يا به عنوان يك دليل، مى‏گويد:
 «و اوست توانمند و حكيم» (وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ).
عزيز است و شكست‏ناپذير اما در عين قدرت نامحدودش كارى بى‏حساب انجام نمى‏دهد، و همه افعالش بر طبق حكمت است.