تالاب انزلي كه محل تخم‌ريزي آبزيان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومي و مهاجر است، داراي جزاير زيبايي است كه 2 شهر زيباي انزلي وآب كنار در ساحل آن قرار دارند، منطقه‌اي كه هر بيننده‌اي را براي ديدن و تحسين كردنش به سوي خود جذب مي‌كند.
به گفته كارشناسان محيط زيست، رشد و توسعه شهرها و شهرك‌هاي صنعتي بدون مكان‌يابي صحيح از عوامل تهديدكننده تالاب انزلي و منابع مهم آلودگي آب اين تالاب است.
همچنين از طريق مزارع كشاورزي در سال مقادير زيادي سموم وارد محيط تالاب انزلي مي‌شود و از آنجا كه تالاب انزلي محل تخم‌ريزي بسياري از ماهيان بومي و مهاجر است، با ورود اين مواد سمي ذخاير موجود در اين زيستگاه بشدت در معرض تهديد قرار مي‌گيرند.
از سوي ديگر، رسوبات حوضه آبخيز تالاب انزلي از ديگر چالش‌هاي زيست محيطي اين منطقه است كه به طور فزاينده‌اي درحال افزايش است و به علت ضعف عمليات آبخيزداري و تخريب بيش از اندازه حوضه آن، سالانه هزاران تن خاك به صورت رسوب به اين تالاب سرازير مي‌شود.
مهندس امير عبدوس كه بتازگي به سمت مديركل محيط زيست استان گيلان منصوب شده است از تمهيدات ويژه‌اي براي احياي تالاب بين‌المللي انزلي خبر داده است و با بيان اين‌كه 7 پروژه در اين خصوص مصوب شده تاكيد كرده است كه در مرحله اول 5 تله رسوب‌گير در دهانه رودخانه‌هاي اصلي منتهي به تالاب انزلي احداث مي‌شود.
به گفته مسوولان سازمان حفاظت محيط زيست، يكي ديگر از پروژه‌هاي احياي تالاب انزلي لايروبي تالاب و ايجاد آبراهه در نيزارهاست كه براين اساس، جهاد كشاورزي بايد براساس تشريفات مناقصه پيمانكار ار مشخص كند.
تالاب انزلي يك مخزن آب لب شور با عمق كم به شمار مي‌رود. وجود محيط آبي زنده‌اي مانند تالاب انزلي در كنار درياي خزر و ارتباط وسيع آن با دريا، محيط مطلوبي را براي تخمگذاري انواع ماهيان فراهم ساخته است. وجود ?? گونه ماهي در تالاب انزلي تاييد شده كه ?? گونه آن بومي، ? گونه مهاجر و يك گونه نيمه مهاجر است. ماهي سفيد و سوف كه از ماهيان مهاجر هستند، براي تخم‌ريزي و زاد و ولد به تالاب آمده و پس از تخم‌ريزي مجددا به دريا بازمي گردند. كپورماهيان، اردك ماهي از ماهيان بومي تالاب هستند كه به طور دائم در تالاب زيست مي‌كنند. به نظر مي‌رسد تغييرات درجه حرارت دريا و شرايط محيطي تالاب به گونه‌اي است كه اين زيستگاه را مساعدترين محل براي تخمگذاري ماهيان و پرورش طبيعي بچه ماهي‌ها ساخته است. از جهت ديگر تالاب انزلي با داشتن آب شيرين و انواع گياهان و حيوانات آبزي از نظر تغذيه زيستگاه مناسبي براي ماهيان به شمار مي‌رود. جريان و آرامش نسبي آب در تالاب امكان آميزش اسپرم ماهي نر با تخم ماهي ماده را در شرايط مطلوب فراهم مي‌سازد و ريشه و ساقه گياهان آبزي محل چسبندگي خوبي براي لاروها به شمار مي‌رود و به همين لحاظ هر ساله گله‌هايي از انواع ماهيان براي تخم ريزي و توليدمثل به تالاب روي مي‌آورند. اين ماهيان منشأ عظيم صيدي هستند كه توسط صيادان به انواع مختلف در تالاب انزلي صورت مي‌گيرد.
آزولا يكي از گونه‌هاي گياهي اين تالاب است. آزولا، سرخس شناور آزادي است كه معمولا در آب‌هاي راكد و آرام نهر‌ها، تالاب‌ها و شاليزارها از نواحي معتدله گرفته تا نواحي گرمسيري يافت مي‌شود. اين گياه با ريشه‌هاي نازكي كه دارد همانند فرشي است كه روي سطح آب گسترش پيدا كرده است. برگ‌هاي اين گياه ظريف و كوچك و حساس است و بسته به اين‌كه در چه مقطعي از زمان رشد باشد رنگ‌هاي متفاوتي دارند.
مديركل محيط زيست گيلان به پروژه جمع‌آوري آزولا از تالاب بين‌المللي انزلي نيز اشاره كرده و مي‌گويد: چند متقاضي براي جمع‌آوري آزولا وجود دارند كه بخشي از آزولاهاي سطح اين تالاب در حال بهره‌برداري و جمع‌آوري است كه اميدواريم با قابليت‌هاي ايجاد شده بتوانيم آزولا را از يك تهديد براي تالاب انزلي به يك فرصت براي استان تبديل كنيم.
به گفته كارشناسان، موارد مصرف متعددي براي آزولا وجود دارد كه هر كدام به صورت مستقيم و غيرمستقيم براي انسان مفيد است.
به عنوان مثال همان‌طور كه مي‌دانيم برنج يكي از پرمصرف‌ترين مواد غذايي است و در واقع به گفته كارشناسان علت اصلي ورود آزولا به ايران كشت برنج بود. استفاده از آزولا براي كشت برنج باعث مي‌شود كه نشا برنج در شاليزار استحكام بيشتري داشته باشد وبراي همين نشا كمتري از بين مي‌رود. با مصرف آزولا وزن خشك تعداد وزن خوشه‌هاي برنج و ميزان پروتئين دانه برنج افزايش پيدا مي‌كند.
كمپوست و كودگياهي، غذاي حيوانات براي علوفه دام و غذاي طيور و تغذيه انسان از جمله كاربرد‌هاي اين گونه گياهي است.
يكي ديگر از چالش‌هاي زيست محيطي تالاب انزلي، موضوع كنارگذر انزلي است. اين پروژه هم‌اكنون از چرخه گردش ارزيابي زيست محيطي خارج بوده است و به مرحله داوري معاونت علمي رئيس‌جمهور رسيده كه براساس آن، كنارگذر انزلي در حال احداث است.
به گفته مسوولان محيط زيست استان، براساس نظر معاون علمي رئيس‌جمهور بايد پل‌هايي با دهانه‌هاي 60 متر براي كنار گذر انزلي ايجاد شود كه هم‌اكنون مسير دسترسي موقت در داخل تالاب ايجاد شده تا دستگاه‌هاي مورد نظر در آنها مستقر و نسبت به شمع كوبي پل‌هاي تالاب اقدام كنند.
مديركل محيط زيست گيلان تاكيد كرد قطعا پس از شمع‌كوبي پايه پل‌هاي اصلي پل‌هاي دسترسي موقت و خاكريزي انجام شده در تالاب انزلي كه طي سال‌هاي گذشته صورت گرفته بود به طور كامل جمع‌آوري مي‌شود كه به اين ترتيب تالاب انزلي به حالت اوليه خود بازخواهد گشت.
به گفته وي، قطعا در صورتي كه مسائل مدنظر سازمان حفاظت محيط زيست در احداث اين مسير توسط مجري رعايت نشود، پروژه در همان مرحله متوقف مي‌شود.
تالاب انزلي نفس مي‌كشد
به گفته كارشناسان محيط زيست استان گيلان، متاسفانه حدود يك ماه است كه در انزلي بارندگي كافي نبوده است و همين امر موجب شده سطح آب تالاب بين‌المللي انزلي پايين بيايد كه اميدواريم با بارندگي‌هايي كه پيش‌بيني شده است مشكل تالاب انزلي در اين خصوص مرتفع شود.
براساس مطالعات كارشناسان محيط زيست، تالاب انزلي در نواحي اطراف و نواحي بالادست حوزه آبخيز با مشكلات بسياري مواجه شده است. عمق متوسط تالاب از حدود 6 متر در 30 سال گذشته به حدود 2 متر در سال‌هاي اخير كاهش يافته است كه ناشي از فرسايش خاك‌هاي بالادست حوزه در نتيجه جنگل‌زدايي، تخريب مراتع، چراي بيش از حد دام، تبديل مراتع به اراضي كشاورزي و گسترش ساخت و ساز منازل مسكوني و ويلاسازي در زمين‌هاي اطراف بوده است. بر اثر چنين اقداماتي خاك حاصلخيز فرسايش يافته و پساب حاصل در تالاب انباشته خواهد شد.
فاضلاب‌هاي شهري و صنعتي از ديگر عواملي هستند كه زمينه ساز بروز مشكلات و خطرات تهديدكننده در حاشيه تالاب‌ها از جمله تالاب انزلي هستند.
مجموعه تالاب انزلي يكي از 22 تالاب ايراني به ثبت رسيده در كنوانسيون حفاظت از تالاب‌ها (رامسر 1971) است كه از سال 1354 به عنوان تالاب با اهميت بين‌المللي مطرح بوده است كه مسوولان استان اظهار اميدواري كرده‌اند كه با پروژه‌هاي تعريف شده بتوانند تالاب بين‌المللي انزلي را از فهرست تالاب‌هاي در معرض تهديدات شديد اكولوژيك كنوانسيون رامسر خارج كنند.
حميده سادات‌هاشمي
منبع: دفتر تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط‌زيست
