∞ آیه شب چهاردهم ماه مبارک رمضان ∞

قَالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

(سپس) عرض کرد: «پروردگارا! من به خویشتن ستم کردم؛ مرا ببخش!» خداوند او را بخشید، که او غفور و رحیم است!

سوره قصص  آیه ۱۶   

تقدیم به بانوی  گذشت و مهربانی  مادر حضرت عباس و چهار شهید کربلا  خانم  ام البنین  

به نیت   آرامش  و محبت  بین همه خانواده ها  

آیات متشابه  ....

(قُلْ یا عِبادیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّاللّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ).(2)

آیات متشابه  ....

(قُلْ یا عِبادیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّاللّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ).(2)

خیلی  زیباست  ....

مردی به یكی از صحابه ی پیغمبر نامه نوشت و از او اندرزی خواست. مرد صحابی در جواب نوشت: «به آن كس كه از همه بیشتر او را دوست می داری بد نكن. » آن مرد معنی این جمله را نفهمید و توضیح خواست كه این چه اندرزی است! مگر ممكن است كه من كسی را زیاد دوست بدارم و آنگاه به او بدی بكنم؟ ! مرد صحابی در جواب نوشت: «بلی ممكن است. مقصود من از آن كس كه او را از همه بیشتر دوست می داری فقط خودت هستی كه از روی جهالت و نادانی به خیال خوبی به خودت بدی می كنی. همه ی گناهانی كه مرتكب می شوی به خیال خودت حظّ و بهره ای به خودت می رسانی و حال آنكه همینها همه در حقیقت جز دشمنی و رفتار خصمانه با خود چیزی نیست. » پس یك علت ظلم به نفس جهالت و نادانی است.

بنام خدا

 «16» قَالَ رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسِى فَاغْفِرْ لِى فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ‏
 (موسى) گفت: پروردگارا! همانا من به خویشتن ستم كرده‏ام، پس مراببخش، پس (خداوند) او را آمرزید بدرستى كه او آمرزنده‏ى مهربان است.
 
 نكته‏ها:
 سؤال: جمله‏ ى «ظَلمتُ نَفسى» به خودم ظلم كردم، از زبان كسى كه به پیامبرى مى‏رسد چه معنایى دارد؟
 پاسخ: مراد از ظلم به خود در اینجا، گرفتار شدن به آثار اجتماعى قتل غیر عمد است، نه گناه، تا با مقام عصمت منافات داشته باشد. زیرا خداوند، حضرت موسى را مخلَص مى‏داند؛ «اِنّه كانَ مُخلَصاً»(17) و كسى كه به این درجه نائل گردید دیگر گناه نمى‏كند، زیرا شیطان خود اقرار كرده است كه قدرت نفوذ در مخلصین را ندارد. «فَبِعزّتِك لاُغویّنّهم اَجمَعین اِلاّ عبادكَ منهُم المخلَصین»(18)
 پیام‏ها:
 1- در دعا، خداوند را با كلمه مباركه‏ ى «ربّ» بخوانیم. «قال ربّ»
 2- هر چند كار خلاف، عمدى نباشد ولى نباید از آثار طبیعى و وضعى آن غافل بود. «ظَلمتُ نفسى» (حضرت موسى به قصد نجات یك مؤمن وارد صحنه شد و ناخواسته مرتكب قتل گردید و در واقع گناهكار بحساب نمى‏آمد، امّا این عمل، كار او را دشوار كرد و این یك آفت بود.)
 3- افراد صالح حتّى در برابر كجى‏ هاى غیر عمدى نیز بلافاصله استغفار مى‏كنند و از تبعات آن دورى مى‏گزینند. «فاغفرلى»
 (حضرت موسى با استغفار خود چند چیز را از خداوند درخواست كرد، هم محو آثار اجتماعى كار خود را، هم برطرف شدن نگرانى از آینده را و هم دفع توطئه‏ هاى انتقام جویانه‏ ى فرعونیان را.)
 4- دعاى انبیا مستجاب است. «فَغَفرلَه»

پی نوشت ها :

17) مریم، 51.
18) ص، 82 - 83.

دست غیر ننالم چرا که همچو حباب همیشه خانه خراب هوای خویشتنم 

بنام خدا

قَالَ رَب إِنى ظلَمْت نَفْسى فَاغْفِرْ لى فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (آیه  16 سوره قصص)

او گفت (موسی) : پروردگارا! من به خویشتن ستم کردم ، مرا ببخش ، و خداوند او را بخشید، که او غفور و رحیم است (قال رب انى ظلمت نفسى فاغفر لى فغفر له انه هو الغفور الرحیم ).
مسلما موسى در اینجا گناهى مرتکب نشد، بلکه در واقع ترک اولائى از او سر زد که نمى بایست چنین بى احتیاطى کند تا به دردسر و زحمت و رنج بیفتد او در برابر همین ترک اولى از خدا تقاضاى عفو کرد و خدا نیز او را مشمول لطفش قرار داد.
موسى گفت : به شکرانه این نعمت که مرا مشمول عفو خود قرار دادى و در چنگال دشمنان گرفتار نساختى ، و به شکرانه تمام نعمتهائى که از آغاز تاکنون به من مرحمت کردى من هرگز پشتیبانى از مجرمان نخواهم کرد و یار ستمکاران نخواهم بود (قال رب بما انعمت على فلن اکون ظهیرا للمجرمین ).
بلکه همیشه به یارى مظلومان و رنجدیدگان خواهم شتافت ، منظورش از این جمله این بود که من هرگز با فرعونیان مجرم و گنهکار همکارى نخواهم کرد بلکه در کنار ستمدیدگان بنى اسرائیل خواهم بود.
و اینکه بعضى احتمال داده اند منظور از مجرم آن مرد اسرائیلى بوده باشد بسیار بعید به نظر میرسد.

نکته ها:
1 - آیا این کار موسى منافى مقام عصمت نیست ؟
مفسران بحثهاى دامنه دارى در مورد مشاجره مرد قبطى و بنى اسرائیلى و کشته شدن قبطى به دست موسى کرده اند.
البته اصل این عمل مساءله مهمى نبوده ، چرا که جنایتکاران فرعونى مفسدان بیرحمى بودند که هزاران نوزاد بنى اسرائیلى را سر بریدند، و از هیچگونه جنایت بر بنى اسرائیل ابا نداشتند، و به این ترتیب افرادى نبودند که خونشان مخصوصا براى بنى اسرائیل محترم باشد.
آنچه براى علماى تفسیر ایجاد مشکل کرده تعبیراتى است که خود موسى (علیه السلام ) در این ماجرا مى کند:
یکجا مى گوید: ((هذا من عمل الشیطان )).
جاى دیگر مى گوید: رب انى ظلمت نفسى فاغفر لى : خدایا! من بر خود ستم کردم مرا ببخش .
این تعبیرات چگونه با عصمت انبیاء که حتى قبل از نبوت و رسالت باید داراى مقام عصمت باشند سازگار است ؟
اما با توضیحى که در تفسیر آیات فوق دادیم روشن مى شود که آنچه از موسى سر زد ترک اولائى بیش نبود، او با این عملش خود را به زحمت انداخت چرا که قتل یک قبطى به وسیله موسى چیزى نبود که فرعونیان به آسانى از آن بگذرند، و مى دانیم ترک اولى به معنى کارى است که ذاتا حرام نیست ، بلکه موجب مى شود که کار خوبترى ترک گردد، بى آنکه عمل خلافى انجام شده باشد.
نظیر این تعبیر در سرگذشت بعضى دیگر از انبیاء از جمله حضرت آدم (علیه السلام ) نیز آمده است.

تفسیر نمونه جلد 16 صفحه 44
 

رب اني ظلمت نفسي فاغفرلي: «خدايا! من بر خود ستم کردم مرا ببخش».
اين تعبيرات چگونه با عصمت انبياء که حتي قبل از نبوت و رسالت بايد داراي مقام عصمت باشند سازگار است؟

جواب

آنچه از موسي سر زد ترک اولائي بيش نبود، او با اين عملش خود را به زحمت انداخت چرا که قتل يک قبطي به وسيله موسي چيزي نبود که فرعونيان به آساني از آن بگذرند، و مي‏دانيم ترک اولي به معني کاري است که ذاتاً حرام نيست، بلکه موجب مي‏شود که کار خوبتري ترک گردد، بي‏آنکه عمل خلافي انجام شده باشد.

اين جمله اعترافى از آن جناب نزد پروردگارش است به اينكه : به نفس خود ستم كرده، چون نفس خود را به خطر انداخته بود، و از اين اعتراف برمى آيد كه درخواست كرده و گفته : (فاغفرلى ) معنايش مغفرت مصطلح، و آمرزش گناه نيست، بلكه مراد از آن اين است كه : خدايا اثر اين عمل را خنثى كن، و مرا از عواقب وخيم آن خلاص گردان، و از شر فرعون و درباريانش نجات بده، و اين معنا از آيه (و قتلت نفسا فنجيناك من الغم ) به خوبى استفاده مى شود.

و اين اعتراف به ظلم، و درخواست مغفرت، نظير همان طلب مغفرتى است كه قرآن كريم از آدم و همسرش حكايت كرده. و فرموده : (قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنكونن من الخاسرين ).

در تفسیر اطیب البیان آمده است:

در نخستین آیه مورد بحث در اشاره به پشیمانى و ندامت موسى پس از کشته شدن آن مرد تجاوزکار به دست او مى‏ فرماید:
قالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی‏
و موسى رو به بارگاه خدا آورد و گفت: پروردگارا، با این کارى که پیش آمد و من براى دفاع از آن ستمدیده، آن فرد زورگو را زدم و کشته شد، بر خود ستم کردم، چرا که اگر فرعونیان بدانند و بر من دست یابند، مرا خواهند کشت.
مرحوم «سید مرتضى» مى‏ گوید: این اعتراف در پیشگاه خدا به خاطر ترک یک کار مستحبى است که از موسى سر زده است.
فَاغْفِرْ لِی‏
پس مرا بیامرز!
این بیان و دعاى موسى درست بسان منطق آدم است که پس از خوردن از آن درخت ممنوع – که آن نیز ترک کارى مستحب بیش نبود – رو به بارگاه خدا آورد و گفت:
ربّنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکوننّ من الخاسرین.(۱۴۴)
پروردگارا ما به خود ستم روا داشتیم و اگر تو ما را نیامرزى و بر ما مهر نورزى بى‏گمان از زیانکاران خواهیم شد.
فَغَفَرَ لَهُ‏
و خدا نیز او را آمرزید و بر او بخشود.
إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.
چرا که او همان خداى بسیار آمرزشگر نسبت به بندگان و بخشنده نعمت به آنان و همان خداى مهربان است.

قتل یکی از قبطیان توسط حضرت موسی(علی نبینا و آله و علیه السلام)چگونه با مقام عصمت آن حضرت سازگار است؟
 

متن آیه:
 

قالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ
 

ترجمه آیه:
 

(سپس) عرض کرد: «پروردگارا! من به خويشتن ستم کردم؛ مرا ببخش.» خداوند او را بخشيد، که او آمرزنده و مهربان است.
 

تفسیر آیه:
 

16- عرض کرد پروردگارا! من به خويشتن ستم کردم، مرا ببخش، خدا او را بخشيد که او غفور و رحيم است.
سپس قرآن از قول موسي چنين مي‏گويد: «او گفت: پروردگارا! من به خويشتن ستم کردم، مرا ببخش، و خداوند او را بخشيد، که او غفور و رحيم است» (قال رب اني ظلمت نفسي فاغفرلي فغفر له انه هو الغفور الرحيم).
مسلماً موسي در اينجا گناهي مرتکب نشد، بلکه در واقع ترک اولائي از او سر زد که نمي‏بايست چنين بي‏احتياطي کند تا به دردسر و زحمت و رنج بيفتد او در برابر همين ترک اولي از خدا تقاضاي عفو کرد و خدا نيز او را مشمول لطفش قرار داد.
نکته‏ها:
1- آيا اين کار موسي منافي مقام عصمت نيست؟
مفسران بحثهاي دامنه‏داري در مورد مشاجره مرد قبطي و بني‏اسرائيلي و کشته شدن قبطي به دست موسي کرده‏اند.
البته اصل اين عمل مسأله مهمي نبوده، چرا که جنايتکاران فرعوني مفسدان بي‏رحمي بودند که هزاران نوزاد بني‏اسرائيلي را سر بريدند، و از هيچگونه جنايت بر بني‏اسرائيل ابا نداشتند، و به اين ترتيب افرادي نبودند که خونشان مخصوصاً براي بني‏اسرائيل محترم باشد.
آنچه براي علماي تفسير ايجاد مشکل کرده تعبيراتي است که خود موسي عليه‏السلام در اين ماجرا مي‏کند:
يکجا مي‏گويد: «هذا من عمل الشيطان».
جاي ديگر مي‏گويد: رب اني ظلمت نفسي فاغفرلي: «خدايا! من بر خود ستم کردم مرا ببخش».
اين تعبيرات چگونه با عصمت انبياء که حتي قبل از نبوت و رسالت بايد داراي مقام عصمت باشند سازگار است؟
اما با توضيحي که در تفسير آيات فوق داديم روشن مي‏شود که آنچه از موسي سر زد ترک اولائي بيش نبود، او با اين عملش خود را به زحمت انداخت چرا که قتل يک قبطي به وسيله موسي چيزي نبود که فرعونيان به آساني از آن بگذرند، و مي‏دانيم ترک اولي به معني کاري است که ذاتاً حرام نيست، بلکه موجب مي‏شود که کار خوبتري ترک گردد، بي‏آنکه عمل خلافي انجام شده باشد.
نظير اين تعبير در سرگذشت بعضي ديگر از انبياء از جمله حضرت آدم عليه‏السلام نيز آمده است که شرح آن را در ذيل آيه 19 سوره‏ي اعراف (جلد 6 تفسير
نمونه صفحه 122 به بعد) داده شد.
در حديثي که در «عيون الاخبار» از امام «علي بن موسي الرضا» عليه‏السلام در تفسير اين آيات آمده چنين مي‏خوانيم: «منظور از جمله هذا من عمل الشيطان نزاع و جدال آن دو مرد با يکديگر بوده که عمل شيطاني محسوب مي‏شده، نه عمل موسي، و منظور از جمله رب اني ظلمت نفسي فاغفرلي اين است که من خود را در آنجا که نبايد بگذارم گذاردم، من نبايد وارد اين شهر مي‏شدم، و منظور از جمله فاغفرلي اين است که مرا از دشمنانت مستور دار تا بر من دست پيدا نکنند (يکي از معاني غفران پوشانيدن است).
 

بحث و گفتگو پیرامون آیه
 

گاهی لازمه اقرار کنیم که اشتباه کردیم. از اینکه خطا کردیم و به خود ستم کردیم باید به خدا پناه ببریم و از او طلب بخشش کنیم.
 

تطبیق مفاهیم آیه با روحیات و منش و رفتار خودمان
 

همونطور که برای آمرزش گناهان دیگمون از خدا طلب بخشش می کنیم ( یعنی هر گناهی ) اگر به خودمون هم ظلم کنیم باید از او طلب بخشش کنیم خداوند بخشنده، غفار و مهرباه است و ما را می بخشد.
 

به کار بستن آیه در زندگی شخصیمان
 

ما نسبت به همه چیز در این دنیا مسوول هستیم حتی نسبت به خودمون نباید به خودمون ظلم و ستم کنیم و اگر کردیم باید توبه کنیم و دیگر تکرار نکنیم. خداوند غفور و رحیم است و ما رو می بخشه اگه دیگه تکرار نکنیم.

سپس قرآن از قول موسى چنين مى‏گويد: «او گفت: پروردگارا! من به خويشتن ستم كردم، مرا ببخش، پس خداوند او را بخشيد، كه او غفور رحيم است» (قالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ).

مسلما موسى در اينجا گناهى مرتكب نشد، بلكه در واقع ترك اولائى از او سر زد كه نمى‏بايست چنين بى‏احتياطى كند.