∞ آیه شب سیزدهم ماه مبارک رمضان ∞

در ایـن آیه به صورت تعجب از مؤمنان سؤال مى کند: ((و چگونه ممکن است شما کافر شـویـد با این که (در دامان وحى قرار گرفته اید) و آیات خدا برشما خوانده مى شود و پیامبر او در میان شماست)) (وکیف تکفرون وانتم تتلى علیکم آیات اللّه وفیکم رسوله).

بنابراین ، اگر دیگران گمراه شوند زیاد جاى تعجب نیست ، تعجب در این است افرادى که پیامبر را در میان خود مى بینند و دائما با عالم وحى در تماس هستند چگونه ممکن است گمراه گردند و مـسـلـمـا اگـر چـنـین اشخاصى گمراه شوندمقصر اصلى خود آنها هستند و مجازاتشان بسیار دردناک خواهد بود.

در پایان آیه به مسلمانان توصیه مى کند که براى نجات خود از وسوسه هاى دشمنان ، و براى هدایت یافتن به صراط مستقیم ، دست به دامن لطف پروردگاربزنند، و به ذات پاک او و آیات قرآن مجید مـتـمـسک شوند، مى فرماید: ((و هر کس به خدا تمسک جوید به راه مستقیم هدایت شده است)) (ومن یعتصم باللّه فقد هدى الى صراط مستقیم).

اسلام ديني است داراي مباني، عقايد، و بايدها و نبايدهايي كه عمدتاً احكام و دستورات فردي و اجتماعي است. وقتي مي گويند: تمسك به اسلام داشته باشيد، به اسلام اعتصام داشته باشيد؛ يعني به دستورات اسلام عمل كنيد. اين تمسك به «عروه الوثقي» يا به «حبل الله»، آنجا كه مصداقش اسلام يا دين خدا باشد؛ يعني عمل كردن به دين خدا. تمسك به اسلام معناي ديگري ندارد. در اينجا، برخي احكام، تشريعي هست؛ احكام تكليفي هست، واجب و حرامي هست، و به دنبالش هم- مثلا- مستحب و مكروهي هست. كساني كه به «حبل الله» تمسك كنند، قدر متيقن، بايد واجب و حرامش را رعايت كنند. اگر خيلي خوب بخواهند به آن متمسك شوند بايد مستحبات و مكروهاتش را هم رعايت كنند. كساني كه «تمسك» كنند، يعني دين خدا را درست رعايت كنند هدايت مي شوند، به سعادت مي رسند، از سقوط نجات پيدا مي كنند، در چنگ شيطان گرفتار نمي شوند. در مقابل، كساني كه نسبت به دين اهتمامي نداشته باشند، لاابالي باشند، واجباتش را درست انجام ندهند، محرماتش را درست رعايت نكنند، مرتكب گناه شوند اينها در معرض لغزش و سقوطند؛ مثل اينكه كسي يك دستگيره اي را گرفته باشد، اما كم كم دستش شل شود؛ اول با پنج انگشت گرفته، كم كم چهار انگشت و به تدريج، دستش رها مي شود. اصلا اين تمسك به «عروه» يا به «حبل» چنين صحنه اي را مجسم مي كند. يك نوع تشبيه يا استعاره تخيليه است؛ چنان كه گويا ريسماني از آسمان بين خدا و بنده كشيده شده و انسان در بين آسمان و زمين در معرض سقوط است. اگر به اين دستگيره بچسبد سقوط نمي كند. بالاي سرش بهشت و قرب الهي است. اگر سقوط كند مي افتد، زير پايش جهنم است: (فانهار به في نار جهنم) (توبه: ۹۰۱) اما اگر به اين ريسمان بچسبد مي تواند از آن بالا برود و او را به بهشت مي كشاند.

از حضرت صادق(ع) نقل شده است كه ايشان فرمودند: در كتاب هاي انبياي پيشين، اين حديث وجود دارد؛ حديث قدسي است: «ان الله -تبارك و تعالي- يقول: و عزتي و جلالي و مجدي و ارتفاعي علي عرشي.» خدا چهار سوگند مي خورد: قسم به عزتم، قسم به جلالم، قسم به مجدم، قسم بر تسلطي كه بر عالم دارم؛ استواي علي العرش. به اينها قسم مي خورد كه چه؟ «لاقطعن امل كل مؤمل من الناس غيري بالياس»؛ هر كس به غير من اميد ببندد اميدش را قطع خواهم كرد. «ولأ كسونه ثوب المذله عند الناس»؛ بر چنين كسي جامه ذلت مي پوشانم. كسي كه خدا را نشناسد، سراغ ديگران برود همان رفتنش به سراغ ديگران ذلت است. «و لا نحينه من قربي و لأبعدنه من فضلي»؛ او را از قرب و فضل خودم دور خواهم كرد. بعد خدا از بنده اش گله مي كند و مي فرمايد: «أيومل غيري في الشدائد و الشدائد بيدي؟»؛ در سختي ها سراغ ديگران مي رود، با اينكه اين سختي ها در اختيار من است؟! «و يرجو غيري و يفرع بالفكر باب غيري و بيدي مفاتيح الأبواب؟»؛ به ديگري اميد دارد و به قدرت فكر خودش سراغ ديگران مي رود، در حالي كه كليد درهاي بسته در اختيار من است؟! اين نقشه كشيدن ها و سياست بازي ها خيلي جالب است! يك وقت آدم صاف سراغ كسي مي رود از او چيزي مي خواهد، اما يك وقت با طرح نقشه و زمينه سازي سراغ او مي رود. «و يقرع بالفكر باب غيري»؛ به فكر خودش، مي رود در خانه ديگران را مي كوبد، «و بيدي مفاتيح الأبواب»؛ در حالي كه كليد درها به دست من است، «و هي مغلقه و بابي مفتوح لمن دعاني»؛ و درها بسته است و كليدش هم فقط به دست من است.

در اين صورت، «فمن ذا الذي أملني لنوائبه فقطعته دونها»؛ كيست كه در سختي ها واقعا به من اميد بسته باشد و من اميدش را نااميد كرده باشم؟ «و من ذا الذي رجاني لعظيمه فقطعت رجاءه مني»؛ كيست كه براي كار مهمي به من اميد بسته باشد و من اميدش را قطع كرده باشم؟ «جعلت آمال عبادي عندي محفوظه »؛ آرزوهاي بندگانم را در پيش خودم محفوظ نگه داشتم. «فلم يرصوا بحفظي»؛ اما اين بندگان من به اينكه من آمال و آرزوهايش را حفظ كنم و اينها را نگه داري نمايم راضي نيستند كه من آمال و آرزوهايش را برآورده كنم؛ سراغ گداهايي مثل خودشان مي روند، مي خواهند آنها برايشان كاري بكنند! «و ملات سماواتي ممن لايمل من تسبيحي و أمرتهم أن لا يغلقوا الأبواب بيني و بين عبادي»؛ آسمان ها را پر كردم از كساني كه از تسبيح من خسته نمي شوند؛ يعني از فرشتگان، و به آنها دستور دادم كه هيچ وقت در را به روي بندگان من نبندند. هر وقت هر كس خواست سراغ من بيايد، در باز است. با اينكه درها همه باز است، مسئولان درها موظفند كه هركس سراغ من بيايد در را به رويش باز كنند. سراغ من نمي آييد، سراغ كه مي رويد؟! «فلم يثقوا بقولي»؛ به سخن من و وعدهايي كه داده ام اطمينان ندارند. به آنها گفتم: دعا كنيد، مستجاب مي كنم. اينها اطمينان نمي كنند، مي روند سراغ بندگان من، شايد آنها برايشان كاري انجام بدهند! «ألم يعلم من طرقته نائبه من نوائبي انه لا يملك كشفها احد غيري الا من بعد اذني؟» آيا كسي كه مشكلي يا مصيبتي بر او وارد مي شود، نمي داند كه هيچ كس نمي تواند آن مشكل را حل كند جز من يا كسي كه من اجازه بدهم؟

«فما لي أراه لاهيا عني»؛ اگر اين را مي داند پس چرا از من غفلت دارد، سراغ من نمي آيد؟ «أعطيته بجودي ما لم يسألني»؛ من چيزهايي را از سر جود و كرم خودم به بنده ام داده ام، درحالي كه او از من نخواسته است. آيا نعمت هايي كه خدا به ما داده است، چشم و گوش و دست و پا و ساير نعمت هايي كه ما از آنها استفاده مي كنيم آيا ما از خدا مطالبه كرده ايم؟ «ثم انتزعته عنه فلم يسألني رده و سأل غيري»؛ بعضي از اينها را كه من به او دادم به خاطر مصلحتي از او گرفتم، اما او نيامد بگويد به من پس بده، رفت سراغ خلق؛ آنچه را من به او داده بودم و خودم گرفتم، رفت سراغ ديگران كه آن را به دست آورد. «أفير اني أبدا بالعطاء قبل المسأله ثم أسأل فلا أجيب؟» پيش از اينكه او درخواست كند، من نعمت به او دادم؛ حالا اگر درخواست كند به او نمي دهم؟ من نخواسته به او داده ام، حالا اگر بخواهد نمي دهم؟ «أبخيل انا فيبخلني عبدي؟»؛ آيا من بخيل هستم كه بنده ام مرا بخيل مي شمارد؟ تصور مي كند به او نمي دهم، كم مي آيد از من بخواهد تا به او بدهم؟ «أو ليس الجود و الكرم لي؟ أو ليس العفو و الرحمه بيدي؟ أو ليس أنا محل الامال؟ فمن يقطعها دوني؟؛ آيا جود و كرم از من نيست؟... آيا عفو و رحمت از من نيست؟ «افلا يخشي المؤملون أن يؤملوا غيري؟» با اين وصف، آيا كساني كه اميد به ديگران مي بندند از اين كار خودشان نمي ترسند كه مورد عقوبت و غضب من قرار بگيرند؟ نعمت ها را من به آنها دادم، بعد هم گفتم: از من بخواهيد به شما بدهم؛ سراغ من نمي آيند، مي روند از كسي كه ندارد مي خواهند. اگر چيزي هم در دست كسي هست مال من است. من به او داده ام. مي روند از او مطالبه مي كنند؛ نمي آيند از من بخواهند. آيا از غضب من نمي ترسند؟

«فلو أن أهل سماواتي و أهل أرضي أملوا جميعا ثم أعطيت كل واحد منهم مثل ما أمل الجميع ما انتقص من ملكي مثل عضو ذره » آيا بنده من مي گويد: من بخيلم؛ ندارم به او بدهم؟ يا اگر داشته باشم به او بدهم، كم مي آيد؟ اگر همه خلايق هر چه به عقلشان مي رسد از من بخواهند- فرض را ببينيد! خيلي قشنگ بيان كرده، پيداست! كلام خدا و كلام خلق فرق دارد؛ مي فرمايد: همه مخلوقات من را حساب كنيد. هر كس هر چه به عقلش مي رسد از من بخواهد، حالا مجموع اينها را جمع كنيد. هر كسي هر چه به عقلش مي رسد بخواهد، دومي هم همين را بخواهد، سومي و چهارمي... اگر به هر يك از آنها آنچه را خواست به او بدهم و آنچه را همه شش ميليارد انسان مي خواهند به يكايكشان بدهم- ذره اي از ملك من كم نمي شود. اگر به هر انساني آنچه را همه شش ميليارد انسان و انسان هايي كه بوده اند و انسان هايي بيايند و هرچه به عقلشان برسد بخواهند، اگر مجموع همه آنها را به يكايكشان بدهم- فرض كنيد به يكي يك كره زمين بدهم، به ديگري هم يك كره ديگر بدهم،...- آيا از ملك من كم مي آيد؟ «ما انتقص من ملكي مثل عضو ذره ؟»؛ به اندازه يك پاي مورچه هم از ملك من كم نمي شود. چگونه كم بشود؟ فقط مي گويم: (كن فيكون)؛ (انما أمره اذا أراد شيئا أن يقول له كن فيكون) (يس: ۲۸) آيا اين كم آمدن دارد؟ هرچه را بخواهم موجود گردد فقط مي گويم باش! به وجود مي آيد. از كجا كم مي شود؟ «و كيف ينقص ملك انا قيمه»؛ ملكي كه من صاحب اختيارش هستم، چگونه با بذل و بخشش كم مي شود. من كه با اراده ام همه چيز به وجود مي آيد! «فيا بؤسا للقانطين من رحمتي!»؛ بدا به حال كساني كه از رحمت من نااميدند! «و يا بؤسا لمن عصاني و لم يراقبني!»(۳) و بدا به حال كساني كه در مقام نافرماني من برمي آيند!

پس حاصلش اين شد كه ما دو جور اتصال به حبل الله داريم: يكي اتصال به حبل الله به معناي اطاعت، كه در آخر هم اينجا فرمود: «و يا بؤسا لمن عصاني و لم يراقبني!» كساني كه در مقام عصيان برمي آيند و به امر و نهي الهي اهميت نمي دهند اينها رابطه شان با خدا قطع مي شود و ديگر به حبل الله اتصال ندارند ديگر آنكه براي تأمين نيازهايمان دلمان به او بسته باشد و اگر كساني در كارهايشان و خواسته هايشان اميدشان به غير خدا باشد آنها هم با او ارتباطي ندارند و ارتباطشان قطع مي شود. و خدا قسم خورده است كه همه اينها را به خاك ذلت بنشاند: «و عزتي و جلالي و مجدي و ارتفاعي علي عرشي... لأكسونه ثوب ا لمذله عندالناس.» كساني كه به غير من اميد ببندند جامه ذلت بر تنشان خواهم پوشاند. حالا ارزش دارد آدم سراغ غير خدا برود؟ براي اندكي زرد و سرخ دنيا، آدم به هزار جور وسيله مشروع و نامشروع متوسل شود؛ اين را ببين، آن را ببين، هواي اين را داشته باش، به اين احترام بكن، به او تملق بگو؛ براي اينكه روزي براي من كاري انجام داد، يا براي رسيدن به پست و مقامي از اموال شخصي- كه هيچ، از اموال بيت المال- ميليون ها و ميلياردها دلار پول مردم فقير را خرج كن براي اينكه در انتخابات پيروز شوم! آيا مي ارزد؟ حالا پيروز هم شدي؟ اگر پيروز مي شدي چه مي شد؟

به نام خداوند بخشنده مهربان

متن آیه:
 

وَ کَيْفَ تَکْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلى عَلَيْکُمْ آياتُ اللَّهِ وَ فِيکُمْ رَسُولُهُ وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ
 

ترجمه آیه:
 

و چگونه ممکن است شما کافر شويد، با اينکه (در دامان وحي قرار گرفته‏ايد، و) آيات خدا بر شما خوانده مي‏شود، و پيامبر او در ميان شماست؟! (بنابراين، به خدا تمسک جوييد.) و هر کس به خدا تمسک جويد، به راهي راست، هدايت شده است.
 

تفسیر آیه:
 

101- و چگونه ممکن است شما کافر شويد با اينکه (در دامان وحي قرار گرفته‏ايد)و آيات خدا بر شما خوانده مي‏شود و پيامبر او در ميان شماست، (بنابراين به خدا تمسک جوئيد) و هرکس به خدا تمسک جويد به راه مستقيم هدايت شده است.
شان نزول:
از مجموع آنچه در کتب شيعه و اهل تسنن درباره شان نزول اين آيات نقل شده چنين استفاده مي‏شود که يکي از يهوديان به نام «شاس بن قيس» که پيرمردي تاريک‏دل و در کفر و عناد کم‏نظير بود روزي از کنار مجمع مسلمانان مي‏گذشت،
ديد جمعي از طايفه «اوس» و «خزرج» که سالها با هم جنگهاي خونيني داشتند، در نهايت صفا و صميميت گرد هم نشسته، مجلس انسي بوجود آورده‏اند، و آتش اختلافات شديدي که در جاهليت در ميان آنها شعله‏ور بود به کلي خاموش شده است.
او از ديدن اين صحنه بسيار ناراحت شد و با خود گفت اگر اينها تحت رهبري محمد صلي الله عليه و آله و سلم از همين راه پيش روند موجوديت يهود به کلي در خطر است، در اين حال نقشه‏اي بنظر او رسيد، و يکي از جوانان يهودي را دستور داد که به جمع آنها بپيوندد، و حوادث خونين «بغاث» (محلي که جنگ شديد اوس و خزرج در آن نقطه واقع شد) به ياد آنها بياورد، و آن حوادث را پيش چشم آنها مجسم سازد. اتفاقا اين نقشه که با مهارت به وسيله آن جوان يهودي پياده شد، مؤثر واقع گرديد و جمعي از مسلمانان از شنيدن اين جريان به گفتگو پرداختند، و حتي بعضي از افراد طايفه «اوس» و «خزرج» يکديگر را به تجديد آن صحنه‏ها تهديد کردند، چيزي نمانده بود که آتش خاموش شده ديرين بار ديگر شعله‏ور گردد.
خبر به پيامبر صلي الله عليه و آله‏رسيد، فورا با جمعي از مهاجرين به سراغ آنها آمد، و با اندرزهاي مؤثر و سخنان تکان دهنده خود آنها را بيدار ساخت. جمعيت چون سخنان آرام‏بخش پيامبر را شنيدند از تصميم خود برگشتند، و سلاحها را بر زمين گذاشته، دست در گردن هم افکنده، بشدت گريه کردند، و دانستند اين از نقشه‏هاي دشمنان اسلام بوده است، و صلح و صفا و آشتي بار ديگر کينه‏هائي را که ميخواست زنده شود شستشو داد.
در اين هنگام چهار آيه فوق نازل شد که در دو آيه نخست، يهوديان اغوا کننده را نکوهش مي‏کند، و در دو آيه بعد به مسلمانان هشدار مي‏دهد.
و کيف تکفرون و انتم تتلي عليکم آيات الله و فيکم رسوله:
بعد به صورت تعجب از مؤمنان سؤال مي‏کند: چگونه ممکن است شما راه کفر پيش گيريد، در حاليکه هم پيامبر در ميان شما است، و هم آيات الهي، مرتبا
بر شما خوانده مي‏شود، و دانه‏هاي باران احيا کننده وحي بر قلب شما فرومي‏ريزد. اين جمله در حقيقت اشاره به اين است، که اگر ديگران گمراه شوند، زياد جاي تعجب نيست، تعجب در اين است که افرادي که پيامبر را در ميان خود مي‏بينند، و دائما با عالم وحي در تماس هستند چگونه ممکن است گمراه گردند، و مسلما اگر چنين اشخاصي گمراه شوند، مقصر اصلي خود آنها هستند و مجازاتشان بسيار دردناک خواهد بود.
و من يعتصم بالله فقد هدي الي صراط مستقيم:
در پايان اين آيات به مسلمانان توصيه مي‏کند، که براي نجات خود از وسوسه‏هاي دشمنان، و براي هدايت يافتن به صراط مستقيم، دست به دامن لطف پروردگار بزنند، و به ذات پاک او و آيات قرآن مجيد متمسک شوند، و به آنها صريحا مي‏گويد: که «هرکس به خدا تمسک جويد به راه راست هدايت خواهد شد».
از نکته‏هائي که در اين آيات جلب توجه مي‏کند اين است که در دو آيه اول که روي سخن در آن به يهود است به صورت خطاب بالواسطه است، زيرا به پيامبر دستور مي‏دهد که اين مطالب را به آنها بگويد، لذا با کلمه «قل» (بگو) شروع شده است، اما در دو آيه اخير که روي سخن به مؤمنان است، خطاب بدون واسطه صورت گرفته، و بدون کلمه «قل» شروع شده است، و اين نشانه نهايت لطف و توجه خاص خداوند به بندگان باايمان است.
 

بحث و گفتگو پیرامون آیه؟
 

زمان های قدیم اگه کسی کافر بود تعجبی نداشت که البته در اون زمان ها هم پیامبر (ص) فرستادگانی برای همه مکان ها می فرستادن تا همه از دین اسلام آگاه شوند. خداوند انقدر نشانه برای بندگان قرار داده و انقدر فرستاده فرستاده تا نشانه ها را توضیح بدن و درواقع حجت را بر بندگانش تمام کرده. تا دیگر هیچ عذر و بهانه ای باقی نماند. پس چرا با وجود این همه نشانه بازهم به خدا کافر می شویم و آیات و نشانه های خدا را نادیده می گیریم. باید به خدا توکل کنیم تا راه راست و درست را پیدا کنیم.
 

تطبیق مفاهیم آیه با روحیات و منش و رفتار خودمان
 

وقتی به کسی نشانه هایی می دهیم توقع داریم اون فرد طبق نشانه ها به موضوع مورد نظر دست پیدا کنه و هر سوالی هم که داشته باشه بپرسه تا پاسخ بدیم. توقع نداریم با وجود نشانه ها از ناآگاهی حرفی بزنه. مثل کسی که آدرس محلی را دقیق دراختیار داره ولی به محل مورد نظر نمی ره و بهانه های بیخودی میاره.
 

به کار بستن آیه در زندگی شخصیمان
 

باید تمام تلاشمونو بکنیم که ایمان و تقوامونو تقویت کنیم. از تمام نشانه ها و آیاتی که خداوند برای آگاهی بیشتر ما قرار داده استفاده بهینه کنیم و هیچ عذر و بهانه ای نیاریم. باید به جای کفر ورزیدن به خدا از روی نشانه ها و آیاتش ایمانمونو به او بیشتر و قوی تر کنیم. و به خود خدا توکل کنیم و از خودش کمک بخوایم تا او هم راه راست و درست و مستقیم رو نشونمون بده.

بنام خدا

وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنْتُمْ تُتْلَى‏ عَلَيْكُمْ ءَاَيَتُ اللَّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِىَ إِلَى‏ صِرَطٍ مُّسْتَقِيمٍ‏(آیه 101 سوره آل عمران)

 ترجمه

و چگونه شما كفر مى‏ورزيد، در حالى كه آيات خدا بر شما تلاوت مى‏شود و رسول او در ميان شماست و هر كس به (دين وكتاب) خدا تمسّك جويد، پس قطعاً به راه مستقيم هدايت شده است.
 پيام ها

1- زمينه‏ هاى انحراف و كفر، يا فقدان راه است و يا فقدان راهنما. امّا با وجود كتاب و سنّت و قوانين و رهبر الهى ديگر انحراف چرا؟ «كيف تكفرون و...»

2- وجود قانون به تنهايى براى جلوگيرى از كفر و انحراف كفايت نمى‏كند، رهبر نيز لازم است. «وفيكم رسوله...»

3- تكيه و توكّل به خداوند و استمداد از او، رمز مصونيّت از تمام وسوسه‏ ها و انحرافات است. «من يعتصم باللّه فقد هدى»

4- راه اعتصام به خداوند، به روى هر كسى باز است. «ومن يعتصم باللّه...»

5 - رو كردن به هر كس و هر مقامى غير از خداوند، انحراف است. «و من يعتصم باللّه فقد هدى الى صراط مستقيم»

6- آنچه مهم‏تر از حركت است، پيدا كردن راه مستقيم و حركت در آن است. «هدى الى صراط مستقيم»

7- هدايت، نتيجه‏ ى قطعى اعتصام به خداوند است. «فقد هدى»

8 - اعتصام به خداوند، يك حركت جدّى توأم با انتخاب آگاهانه است كه لازمه‏ ى آن رهسپارى با اولياى خداست.(1) «من يعتصم باللّه فقد هدى»

پی نوشت :

1- در زيارت جامعه ‏كبيره، امام هادى عليه السلام مى‏فرمايد: «مَن اِعتصَمَ بكم فقد اِعتَصَم باللّه» پناه بردن و توسّل به اولياى الهى، در حقيقت خود را در پناه و حمايت خدا قرار دادن است.