∞ آیه شب یازدهم ماه مبارک رمضان ∞

(مـا قـدمـت لغـد) - اين جمله استفهامى از ماهيت عملى است كه براى فرداى خود ذخيره مى كـند، و هم بيانگر كلمه نظر است.

مـراد از كـلمـه (غـد - فـردا) روز قـيـامـت اسـت، كـه روز حـسـابـرسـى اعمال است. و اگر از آن به كلمه (فردا) تعبير كرده براى اين است كه بفهماند قيامت بـه ايـشـان نـزديك است، آنچنان فردا به ديروز نزديك است، همچنان كه در آيه (انهم يـرونـه بـعيدا و نريه قريبا) به نزديكى تصريح كرده است. و معناى آيه چنين است : اى كسانى كه ايمان آورده ايد با اطاعت از خدا تقوى به دست آوريد، اطاعت در جميع او امر و نواهياش، و نفسى از نفوس شما بايد در آنچه مى كند نظر افكند، و ببيند چه عملى براى روز حـسـابـش از پـيـش مـى فـرسـتـد، آيـا عـمـل صـالح اسـت، يـا عـمـل طـالح. و اگـر صـالح اسـت عـمـل صـالحـش شـايـسـتـگـى بـراى قبول خدا را دارد، و يا مردود است ؟ و در جمله (و اتقوا اللّه ان اللّه خبير بما تعملون )، بـراى بـار دوم امر به تقوى نموده، مى فرمايد: علت اينكه مى گويم از خدا پروا كنيد ايـن اسـت كـه (ان اللّه خـبـيـر بـمـا تـعـمـلون ) او بـا خـبـر اسـت از آنـچـه مـى كـنـيـد. و تـعـليـل امـر بـه تـقـوى بـه ايـنـكـه خـدا بـا خـبـر از اعـمـال اسـت، خـود دليـل بـر ايـن اسـت كـه مراد از اين تقوى كه بار دوم امر بدان نموده، تـقـواى در مـقـام مـحـاسـبـه و نـظـر در اعـمـال اسـت، نـه تـقـواى در اعمال كه جمله اول آيه بدان امر مى نمود، و مى فرمود: (اتقوا اللّه )

پـس حـاصـل كـلام ايـن شـد كـه : در اول آيـه مؤمنـيـن را امـر بـه تـقـوى در مـقـام عـمـل نـمـوده، مـى فرمايد عمل شما بايد منحصر در اطاعت خدا و اجتناب گناهان باشد، و در آخـر آيـه كـه دوبـاره امـر بـه تـقـوى مـى كند، به اين وظيفه دستور داده كه هنگام نظر و مـحـاسـبـه اعـمـالى كـه كـرده ايـد از خـدا پـروا كـنـيـد، چـنـان نـبـاشـد كـه عـمـل زشـت خـود را و يـا عـمـل صـالح ولى غـيـر خـالص خـود را بـه خاطرعمل شما است زيبا و خالص به حساب آوريد.

ايـنـجـاسـت كـه بـه خوبى روشن مى گردد كه مراد از تقوى در هر دو مورد يك چيز نيست، بلكه تقواى اولى مربوط به جرم عمل است، و دومى مربوط به اصلاح و اخلاص آن است. اولى مـربـوط بـه قـبـل از عـمـل اسـت، و دومـى راجـع بـه بـعـد از عـمل. و نيز روشن مى گردد اينكه بعضى گفته اند: (اولى راجع به توبه از گناهان گـذشـتـه، و دومـى مـربـوط بـه گـنـاهـان آيـنـده اسـت ) صـحـيـح نـيـسـت. و نـظـيـر اين قول گفتار بعضى ديگر است كه گفته اند: امر دومى تأكيد امر اولى است و بس.