شيخ صدوق به سند معتبر، از حضرت رضا عليه السّلام از پدران بزرگوارش،از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام روايت كرده كه: روزى رسول خدا صلّى اللّه و عليه و آله براى ما خطبه اى خواند و در آن خطبه فرمود:
اى مردم ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به سوى شما روى آورده، ماهى كه نزد خدا بهترين ماهها، و روزهايش بهترين روزها، و شبهايش بهترين شبها و ساعاتش بهترين ساعتهاست،و آن ماهى است كه شما را در آن به سوى ميهمانى خدا خوانده اند،و در آن از اهل كرامت خدا شده ايد، نفسهاى شما در آن ماه پاداش تسبيح،و خواب شما ثواب عبادت،و اعمال شما پذيرفته،و عاهاى شما مستجاب است،از پروردگار خويش با نيّتهاى صادقانه و دلهاى پاكيزه از گناهان و صفات ناپسند درخواست كنيد كه به شما براى روزه داشتن در آن و تلاوت قرآن توفيق دهد.
همانا بدبخت و بدعاقبت كسى است كه در اين ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم شود.
و به گرسنگى و تشنگى در اين ماه،تشنگى و گرسنگى روز قيامت را به ياد آريد،به تهيدستان و از كارافتادگان صدقه دهيد،پيران خود را تعظيم و به كودكان مهربانى روا داريد،خويشان خود را نوازش كنيد و زبانهاى خود را از آنچه نبايد گفت بازداريد و ديده هاى خويش را از آنچه نگاه به آن روا نيست فرو پوشيد، و گوشهاى خود را از انچه شنيدنش بر شما سزاوار نيست بازداريد،با يتيمان مهربانى كنيد،تا بعد از شما با يتيمان شما مهربانى كنند. از گناهان خود به سوى خدا توبه كنيد،دستهاى خود را در اوقات نماز به دعا برداريد،زيرا وقت نماز بهترين ساعتهاست،حق تعالى در اين اوقات به سوى بندگانش به رحمت نظر میكند،به آنان پاسخ میدهد هرگاه او را بخوانند و لبيك میگويد،هرگاه او را ندا دهند اجابت مى نمايد هرگاه او را بخوانند.
اى مردم همانا وجود شما در گرو كرده هاى شماست پس آن را با آمرزش خواهى از خدا از گرو رها سازيد.و پشت شما از گناهان گرانبار است،پس آن را به طولانى ساختن سجده ها سبك كنيد،و بدانيد حق تعالى به عزّت و جلال خود سوگند ياد كرده،كه نمازگزاران و سجده كنندگان در اين ماه را عذاب ننمايد،و آنان را در قيامت به آتش دوزخ نترساند.اى مردم هركه از شما روزهدار مؤمنى را در اين ماه افطار دهد،براى او نزد خدا ثواب آزاد كردن بنده و آمرزش گناهان پيشين خواهد بود.
بعضى از اصحاب گفتند:يا رسول اللّه همه ما توانايى افطار دادن نداريم،فرمود:از آتش دوزخ بپرهيزيد به افطار دادن روزه داران،گرچه به نصف دانه خرما،يا به يك جرعه آب باشد،همانا خدا به هركه به همين مقدار افطارى دهد،اين پاداش را ميدهد،حتى اگر توانايى بيشتر از اين را نداشته باشد! اى مردم هركه اخلاق خود را در اين ماه نيكو كند،آسان و راحت بر صراط بگذرد روزى كه قدمها بر ان بلغزد،و هركه در اين ماه بر به كار گرفتن غلام و كنيز خويش آسان گيرد،خدا در قيامت حساب او را آسان كند، و هركه در اين ماه شرّ خود را از مردم بازدارد،حق تعالى خشم خويش را در قيامت از او بازدارد و هركه در اين ماه يتيم بى پدرى را نوازش كند،خدا در قيامت او را گرامى دارد.
و هركه در اين ماه به خويشان خود صله و احسان كند،خدا در قيامت او را به مهر خود پيوند دهد،و هركه از خويشان خود احسان را قطع كند،خدا در قيامت رحمت خود را از او بردارد،و هركه در اين ماه نماز مستحب بجا آورد،خدا براى او برات بيزارى از آتش دوزخ ثبت كند.و هركه در اين ماه نماز واجبى را ادا كند،خدا به او پاداش هفتاد نماز واجب را كه در ماههاى ديگر خوانده شود عطا نمايد،و هركه در اين ماه صلوات بسيار بر من فرستد،خدا ترازوى عمل او را سنگين گرداند،در روزى كه ترازوهاى عمل سبك باشند و هركه در اين ماه يك آيه از قرآن بخواند،پاداش كسى را دارد كه در ماههاى ديگر ختم قرآن كرده باشد.اى مردم به يقين درهاى بهشت در اين ماه باز است،از خدا بخواهيد كه به روى شما نبندد،درهاى دوزخ در اين ماه بسته است،از خدا درخواست نماييد كه به روى شما نگشايد،و شياطين را در اين ماه به زنجير كشيده اند از خدا بخواهيد كه آنان را بر شما چيره نسازد.
تا آخر خبر شيخ صدوق روايت كرده چون ماه رمضان ميرسيد رسول خدا صلّى اللّه و عليه و آله هر اسيرى را آزاد مي كرد و به هر خواهندهاى عطا ميفرمود.
مؤلّف گويد: ماه رمضان ماه خداى جهانيان و شريفترين ماههاست ماهى كه درهاى آسمان و درهاى بهشت و رحمت باز مى شود،و درهاى دوزخ بسته مى شود،در اين ماه شبى است كه عبادت در آن از عبادت هزار ماه بهتر است،پس درنگ كن كه در شبوروز خود چگونه خواهى بود،و چگونه اعضا و جوارح خويش را از نافرمانى پروردگار حفظ میكنى؟مبادا شبها خواب باشى،و روزها از ياد خدا غافل، همانا در روايت است،كه در پايان هر روز از روزهاى ماه مرضان خدا در وقت افطار،هزار هزار نفر را از آتش دوزخ آزاد میكند،و چون شب جمعه و روز جمعه شود،در هر ساعتى هزار هزار نفر را از آتش دوزخ میرهاند،كه هريك مستوجب عذاب بوده باشند،و در شبوروز آخر ماه،به تعداد آنچه در تمام ماه رها ساخته آزاد مىكند،پس اى عزيز مبادا كه ماه رمضان بگذرد،و گناهانت بر عهده ات باقى مانده باشد، و در وقتى كه روزهداران پاداش خود را بگيرند تو ازجمله محرومان و زيانكاران باشى،و به سوى خداى تبارك و تعالى تقرّب جوى به تلاوت قرآن در شبها و روزهاى اين ماه،و به خواندن نماز،و كوشش در عبادت و خواندن نمازها در اوقات فضيلت،و كثرت استغفار و دعا.
فَعَنِ الصَّادِقِ عليه السلام أَنَّهُ مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ
از امام صادق(درود بر او)روايت شده است:هركه در ماه رمضان مورد مغفرت قرار نگيرد،تا سال آينده قرار نمىگيرد،مگر آنكه براى آمرزيده شدن در عرفه حاضر شود.
و خود را از آنچه خدا حرام كرده و از افطار دادن به چيزهاى حرام،حفظ كن و به گونهاى رفتار كن كه مولاى ما حضرت صادق عليه السّلام وصيت فرموده كه: هرگاه روزه هستى بايد گوش و چشم و پوست و همه اعضاى تو روزه باشند،يعنى از انجام محرّمات بلكه مكروهات دورى كنند و نير فرمود:گاه روزه تو نبايد همانند روز افطار تو باشد،و همچنين فرمود:روزه به همين خوددارى از خوردن و آشاميدن تنهاست،بلكه بايد در هنگام روزه،زبان خود را از دروغ نگاه داريد،و ديده هاى خود را از حرام بپوشانيد و با يكديگر نزاع نكنيد.
و بر هم حسد نورزيد،و غيبت و گفتگوى بى منطق ننماييد،و سوگند دروغ بلكه حتى سوگند راست به زبان نياوريد،و دشنام و ناسزا ندهيد،و بى خردى نورزيد،و دلتنگ نشويد،و از ياد خدا و نماز غفلت نكنيد،و از آنچه نبايد گفت خاموش باشيد،شكيبا باشيد، و سخن به راستى گوييد،از اهل شرّ دورى كنيد،و از گفتار بد و دروغ و افترا و خصومت با مردم و گمان بد بردن و غيبت و سخن چينى اجتناب كنيد و خود را در آستانه آخرت بدانيد،و در انتظار فرج و ظهور قائم آب محمّد عليهم السّلام باشيد و ثوابهاى آخرت را آرزو نماييد،و براى سفر آخرت،اعمال شايسته را توشه برگيريد و بر شما باد به آرامش دل و آرامى تن و خضوع و خشوع و شكستگى و فروتنى، مانند بردهاى كه از مولاى خويش بترسد،و از عذاب خدا هراسان باشيد،و به رحمتش اميدوار.
و اى روزه دار بايد كه دلت از عيبها و باطنت از حيله ها و مكرها پاك باشد،و تنت پاكيزه از آلودگيها و از آنچه غير خداست به سوى خدا بيزارى جو،و ولايت و دوستى خويش را به گاه روزه براى خدا خالص گردان،و از بيان آنچه حق تعالى تو را از آن در آشكار و نهان نهى كرده خاموش باش. و در ايام روزه روح و بدن خويش را به خداى(عزّ و جلّ)ببخش،و دل خويش را براى محبت و ياد او فارغ گردان،و بدن خود را در آنچه خدا تو را به آن امر كرده و فرا خوانده بكارگير،اگر چنين كنى،آنچه شايسته روزه است انجام دادهاى، و فرمان خدا را اطاعت كرده اى،و از آنچه بيان شد آنچه را كم بگذارى،به اندازه آن از فضل و ثواب روزه تو كم مى شود،به درستى كه پدرم گفت: رسول خدا صلّى اللّه و عليه و آله شنيد زنى هنگام روزه،كنيز خويش را دشنام داد،حضرت طعامى خواست و به آن زن گفت: ميل كن،عرضه داشت: روزه هستم،فرمود:چگونه روزهاى كه كنيز خود را دشنام دادى! روزه تنها ترك خوردن و آشاميدن نيست، همانا حق تعالى روزه را حجابى از انجام كارهاى ناشايست،و كردارهاى بد،و گفتارهاى ناپسند قرار داده،چه بسيارند روزهداران،و چه بسيارند آنانكه تحمّل گرسنگى مى كنند.
حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود:چه بسيار روزه دارى كه او را از روزه جز تشنگى و گرسنگى بهره اى نيست،و چه بسيار عبادت كننده اى كه او را از عبادت سودى جز رنج و زحمت نيست! اى خوشا خواب زيركان كه بهتر از بيدارى و عبادت احمقان مى باشد،و خوشا افطار زيركان كه بهتر از روزه داشتن بى خردان است! از جابر بن يزيد از امام باقر عليه السّلام روايت شده كه حضرت رسول صلّى اللّه و عليه و آله به جابر بن عبد اللّه فرمود:اى جابر اين ماه ماه رمضان است،هركه روزه بدارد روزش را،و به عبادت بايستد بخشى از شبش را،و شكم و شهوت خويش را از حرام باز دارد،و زبانش را حفظ كند،از گناهانش همچون بيرون رفتن از ماه رمضان بيرون رود...جابر گويد:گفتم:يا رسول اللّه چه نيكوست اين حديثى كه فرمودى؟حضرت فرمود:اى جابر چه دشوار است اين شرطهايى كه گفتم؟!
