لرد جرج ن. کرزن (
George N
)
در سال 1889 میلادی ( حدود 190 سال پیش ) به عنوان خبرنگار روزنامه تایمز در انگلستان به ایران می آید و به سیاحت می پردازد و بعدها به مقام های بالای اداری در انگلستان نیز می رسد. وی که درباره بندردیلم از زاویه دید تجارتی انگلستان نگریسته، و در هنگام اقامت در بندردیلم می نویسد:
«
حوزه شرقی این منطقه بندر معشور و هندیان یعنی حوالی رودخانه جراحی و سواحل دریا تا بندردیلم تابع نایب الحکومه بهبهان است که خود نیز زیر دست والی فارس است.
فرمانداری دیلم در بندردیلم قسمتی در رشته ساحلی ایرانیان و قسمت دیگر عرب ها اقامت دارند و بعداز تجدید سازمان اداری سواحل که با سقوط ظل السلطان صدر اعظم قرار گرفت و او نیز حکومت بوشهر را به محمد حسن خان سعدالملک برادر میزبان ما ( در بندردیلم ) در شوشتر داده است.
بندردیلم
روزگاری وسعت و اهمیت بسیار داشت، در قرن هیجدهم بندر تجارتی هلندی ها بود و آثار کارگاه های آنان هنوز دیده می شود. چون این محل (بندردیلم) در کرانه خلیج فارس دارای بهترین خطوط ارتباطی است. مبدأ جاده های کاروانی عمده به بهبهان، رامهرمز و خوزستان بوده است هرچند که خود درحال حاضر ( زمان نوشتن مطلب توسط این روزنامه نگار ) دیلم دهکده ای کوچک است و سکنه ای محدود دارد. اما به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی آن از داخله به اینجا (بندردیلم) غلات، پنبه، روغن و خشکبار جهت حمل به بنادر خلیج فارس می آوردند و قند و چای و پارچه های نخی از بصره و مناطق حاشیه ای خلیج فارس و باختر دور وارد می کردند. در سال 1889و1890 یهنی 190 سال پیش عایدات گمرکی آنجا مبلغ 7200 تومان اجاره داده شده بود که مبلغی درخورتوجه می باشد.
دیلم
مثل محمره خرمشهر از نقاطی است که احداث جاده ای از آنجا به داخله ایران مورد توجه واقع و از جانب عناصری که طالب توسعه تجارت با اصفهان و تهران بوده اند، گزارشی در این زمینه تهیه شده است. جاده از دیلم به بهبهان 48 میل و از آنجا تا اردال اردل 265 میل و از آن نقطه تا اصفهان 102 میل و جمعاً 425 میل است. کاروانها این جاده را در پانزده روز طی می کنند
...»
برگرفته از کتاب کرزن،جرج ن، ایران و قضیه ایران جلد دوم صفحات 482 و 483 .
http://www.mahryan.blogfa.com
