بنای تاریخی پشت قلعه آبدانان

دژ پشت قلا (کردی) یا به فارسی پشت قلعه از ابنیه بکر تاریخ ایلام است.دژ قلعه آبدانان روی تپه‌ای بلند‌ قرار گرفته‌ و رودخانه "دویرج" از پای آن می‌گذرد. این قلعه در زمان ساسانیان ساخته شده و رابط بین قلعه های نظامی "هزاردر" و قلعه "هزارانی" بوده است.

دژ پشت قلا (کردی) یا به فارسی پشت قلعه در فاصله پنج کیلومتری در ناحیه جنوبی شهرستان آبدانان در شمال غربی روستای پشت قلا بر روی تپه‌ای بلند آثار دژ دیده می‌شود که رودخانه دویرج از پای آن می‌گذرد.

مصالحی که در ساخت این بنا به کار رفته بارت است از سنگ و گچ. دور تپه را برج و باروی آن محصور کرده است. آثار به جا مانده نشاندهنده وجود برجهای نگهبانی، بارو، شاه‌نشین و اتاق‌های مسکونی، پلکان و غیره است.

در قسمت غربی قلعه، آثار برج دیده می‌شود و سوراخی بر روی برج قسمت جنوبی قلعه است که جهت دیده‌بانی به کار می‌رفته است. بر باروها و دیوارهای آن، برجهایی با فواصل تقریباً مساوی در اطراف دژ به صورت کنگره دار ساخته شده که دارای اتاق‌های کوچک دیده‌بانی و طاق‌های قوسی شکل است. در منتهاالیه قسمت جنوبی و جنوب شرقی، دژ شاهین شین قلعه و اتاق‌های مسکونی قرار دارند که یک قسمت حدود ۴/۱ دژ را تشکیل می.دهند و مابقی محوطه قلعه است. این قسمت دارای اتاق‌هایی با تاق‌های نیم‌دایره و تاقچه‌ها و طاقنماهایی است که گاه قطر دیوار آن به یک متر می‌رسد. قلوه سنگها بصورت رگ چین روی هم چیده شده و با ملات گچ طوری در هم آمیخته‌اند که سالیان درازی است مقاوم و پا بر جا ایستاده‌اند.

بر اساس اثر محمودیان (۱۳۸۳)، این دژ بیشتر جنبه نظامی داشته و دور تپه‌ها کانالی طبیعی قرار دارد که که مانند خندقی از دژ محافظت می‌کند که در یک قسمت از این خندق طبیعی رودخانه دویرج می‌گذرد.

در قسمت‌های شمال و شرق قلعه که پرتگاه غیر قابل نفوذی است، هیچ ساخت و سازی صورت نگرفته است. در قسمت غربی قلعه یک دیوار بلند به ارتفاع ۲ متر و عرض ۵/۱ متر که یک دیوار حصار است ساخته شده است.

به گفته محمودیان (۱۳۸۳)، تپه‌ای که قلعه بر روی آن قرار گرفته، مشرف بر روستای پا قلعه است

این قلعه در زمان ساسانیان ساخته شده است و رابط بین قلعه های نظامی هزاردر و قلعه هزارانی بوده است به گفته شاهدان محلی یک تونل ارتباطی مخفی برای مواقع محاصرهبین این قلعه و قلعه های هزاردر و هزارانی وجود داشته است تا در صورت نیاز بتوان از آن استفاده نمود گفته می شود که این تونل در زمان گذشته بر اثر خاکبرداری پیدا شده اما به واسطه ترس ساکنان محلی از خطرهای احتمالی تونل دوباره پوشیده شده است.

به گفته شاهدان محلی یک تونل ارتباطی مخفی برای مواقع محاصرهبین این قلعه و قلعه های هزاردر و هزارانی وجود داشته است تا در صورت نیاز بتوان از آن استفاده نمود گفته می شود که این تونل در زمان گذشته بر اثر خاکبرداری پیدا شده اما به واسطه ترس ساکنان محلی از خطرهای احتمالی تونل دوباره پوشیده شده است.