خدایا! ما را به تربیت نسلی با ایمان و حق شناس و پاکدل و نیکوکار موفق بدار.

1. بزرگترین واجب

قال امیر المؤمنین علی(ع):

بر الوالدین اکبر فریضة.

امیر المؤمنین علی(ع) فرمود:

بزرگترین و مهمترین تکلیف الهی نیکی به پدر و مادر است.

میزان الحکمة، ج 10، ص 709.

2. برترین اعمال

قال الصادق(ع):

افضل الاعمال الصلاة لوقتها، و بر الوالدین و الجهاد فی سبیل الله.

امام صادق(ع) فرمود:

برترین کارها عبارتست از: 1 - نماز در وقت 2 - نیکی به پدر و مادر 3 - جهاد در راه خدا.

بحار الانوار، ج 74، ص 85.

3. انس با پدر و مادر...

فقال رسول الله(ص):

فقر مع والدیک فوالذی نفسی بیده لانسهما بک یوما و لیلة خیر من جهاد سنة.

مردی خدمت پیامبر اکرم(ص) آمد و گفت:

پدر و مادر پیری دارم که به خاطر انس با من مایل نیستند به جهاد بروم، رسول خدا(ص) فرمود:

پیش پدر و مادرت بمان، قسم به آنکه جانم در دست اوست انس یکروز آنان با تو از جهاد یکسال بهتر است. (البته در صورتی که جهاد واجب عینی نباشد).

بحار الانوار، ج 74، ص 52.

4. محبوبترین کارها

عن ابن مسعود قال: سئلت رسول الله(ص):

ای الاعمال احب الی الله عز و جل؟ قال:

الصلاة لوقتها، قلت ثم ای شی ء؟

قال: بر الوالدین، قلت: ثم ای شی ء؟ قال: الجهاد فی سبیل الله.

ابن مسعود می گوید: از پیامبر گرامی(ص) سؤال کردم محبوبترین کار پیش خدا کدام است؟

فرمود: نماز در وقت،گفتم: بعد از آن چه چیز؟

فرمود: نیکی به پدر و مادر،گفتم: بعد از آن چه چیز،فرمود: جهاد در راه خدا.

بحار الانوار، ج 74، ص 70.

5. نگاه به پدر و مادر

قال رسول الله(ص):

ما ولد بار نظر الی ابویه برحمة الا کان له بکل نظرة حجة مبرورة.

فقالوا: یا رسول الله و ان نظر فی کل یوم مائة نظرة؟

قال: نعم، الله اکبر و اطیب.

پیامبر خدا(ص) فرمود:

هر فرزند نیکو کاری که با مهربانی به پدر و مادرش نگاه کند در مقابل هر نگاه، ثواب یک حج کامل مقبول باو داده می شود، سؤال کردند، حتی اگر روزی صد مرتبه به آنها نگاه کند؟

فرمود: آری خداوند بزرگتر و پاکتر است.

بحار الانوار، ج 74، ص 73.

6. عظمت پدر و مادر

عن ابی الحسن الرضا(ع) قال:

ان الله عز و جل امر بثلاثة مقرون بها ثلاثة اخری: امر بالصلاة و الزکاة، فمن صلی و لم یزک لم تقبل منه صلاته و امر بالشکر له و للوالدین، فمن لم یشکر والدیه لم یشکر الله، و امر باتقاء الله و صلة الرحم، فمن لم یصل رحمه لم یتق الله عز و جل.

امام رضا(ع) فرمود:

خداوند متعال فرمان داده سه چیز همراه سه چیز دیگر انجام گیرد:

1 - به نماز همراه زکات فرمان داده است، پس کسی که نماز بخواند و زکات نپردازد نمازش نیز پذیرفته نمی شود.

2 - به سپاسگزاری از خودش و پدر و مادر فرمان داده است، پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است.

3 - به تقوای الهی فرمان داده و به صله رحم، پس کسی که صله رحم انجام ندهد تقوای الهی را هم بجا نیاورده است.

بحار الانوار، جلد 74، ص 77.

7. احترام پدر و مادر

قال الصادق(ع):

بر الوالدین من حسن معرفة العبد بالله اذ لا عبادة اسرع بلوغا بصاحبها الی رضی الله من حرمة الوالدین المسلمین لوجه الله تعالی.

امام صادق(ع) فرمود:

نیکی به پدر و مادر نشانه شناخت شایسته بنده خداست. زیرا هیچ عبادتی زودتر از رعایت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا انسان را به رضایت خدا نمی رساند.

بحار الانوار، ج 74، ص 77.

8. اطاعت از والدین

قال رسول الله(ص):

من اصبح مطیعا لله فی الوالدین اصبح له بابان مفتوحان من الجنة و ان کان واحدا فواحدا.

پیامبر خدا(ص) فرمود:

کسی که دستور الهی را در مورد پدر و مادر اطاعت کند، دو درب از بهشت برویش باز خواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد یکی از آنها انجام دهد یک درب گشوده می شود.

کنز العمال، ج 16، ص 467.

9. ارزش اطاعت از پدر و مادر

قال رسول الله(ص):

العبد المطیع لوالدیه و لربه فی اعلی علیین.

پیامبر اکرم(ص) فرمود:

بنده ای که مطیع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قیامت در بالاترین جایگاه است.

کنز العمال، ج 16، ص 467.

10. پرداخت بدهی والدین

عن رسول الله(ص):

من حج عن والدیه او قضی عنهما مغرما بعثه الله یوم القیامة مع الابرار.

رسول خدا(ص) فرمود:

کسی که به نیت پدر و مادرش حج انجام دهد یا بدهکاری آنها را بپردازد خداوند او را در روز قیامت با نیکان بر می انگیزد.

کنز العمال، ج 16، ص 468.

11. خشنودی پدر و مادر

قال رسول الله(ص):

من ارضی والدیه فقد ارضی الله و من اسخط والدیه فقد اسخط الله.

پیامبر اکرم(ص) فرمود:

آنکه پدر و مادرش را خشنود کند، خدا را خشنود کرده و کسی که پدر و مادر خود را به خشم آورد، خدا را به خشم آورده است.

کنز العمال، ج 16، ص 470.

12. عاقبت نیکی به پدر و مادر

عن الصادق(ع) قال:

بینا موسی بن عمران یناجی ربه عز و جل اذ رای رجلا تحت عرش الله عز و جل فقال: یا رب من هذا الذی قد اظله عرشک؟

فقال: هذا کان بارا بوالدیه، و لم یمش بالنمیمة.

امام صادق(ع) فرمود:

هنگامی که حضرت موسی(ع) مشغول مناجات با پروردگارش بود، مردی را دید که در زیر سایه عرش الهی در ناز و نعمت است، عرض کرد: خدایا این کیست که عرش تو بر او سایه افکنده است؟

خداوند متعال فرمود: او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود و هرگز سخن چینی نمی کرد.

بحار الانوار، ج 74، ص 65.

13. سفر برای نیکی به پدر و مادر

قال رسول الله(ص):

سر سنتین بر والدیک، سر سنة صل رحمک.

پیامبر خدا(ص) فرمود:

دو سال راه برو به پدر و مادرت نیکی کن، یکسال راه برو و صله رحم انجام بده، (یعنی اگر پدر و مادرت در فاصله دوری هستند که دو سال باید راه بروی تا به آنها برسی و نیکی کنی ارزش دارد).

بحار الانوار، ج 74، ص 83.

14. پدر و مادر و افزایش عمر و روزی

قال رسول الله(ص):

من احب ان یمد له فی عمره و ان یزاد فی رزقه فلیبر والدیه و لیصل رحمه.

پیامبر خدا(ص) فرمود:

کسی که دوست دارد عمرش طولانی و روزیش زیاد شود، نسبت به پدر و مادرش نیکی کند و صله رحم بجای آورد.

کنز العمال، ج 16، ص 475.

حقوق فرزندان بر والدین در قرآن

این امر بر کسی پوشیده نیست که اسلام نهایت احترام و ارزش را برای والدین در نظر گرفته است و حتی نگاه خشم آلود به آنان باعث عدم قبول شدن نماز به درگاه خداوند متعال می شود و هر کس بر حسب ایمان و اعتقاد و شخصیت خود سعی می کند شأن پدر و مادر را بشناسد و حقوقشان را ادا کند . اما در این بین این پرسش مطرح می شود که : حقوق فرزندان چه می شود؟ آیا پدر و مادر تنها به دلیل نقش واسطه بودن و وسیله بوجود آمدن فرزندی که در بوجود امدن خود هیچ نقشی نداشته هیچ مسئولیت دیگری ندارند ؟ آیا قرآن کریم در میان ان همه سفارش که به فرزندان نسبت به والدین دارد آیا حقوقی را هم برای فرزندان قائل میشود که بر عهده والدین خود باشد ؟

آیات متعددی از قرآن کریم، حقوق فرزندان بر والدین را به صراحت و اشاره بیان کرده و ما در حد مجال، برخی از آیات را بیان میکنیم:

1. همة فرزندان، هدیه خدا هستند و باید خدای رزاق را بدین جهت شاکر بود:

"یَهَبُ لِمَن یَشَأُ إِنَاثاً وَیَهَبُ لِمَن یَشَأُ الذُّکُورَ؛ (شوری، 49) خداوند به هر کس بخواهد دختر هدیه می دهد و به هرکس بخواهد پسر می بخشد."

2. وظیفه مادر در شیر دادن به نوزاد تا دو سال:

"وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ؛ (بقره، 233) مادران، فرزندان خود را تا دو سال تمام شیر بدهند."

3. وجوب حفظ جان فرزند و حرمت کشتن او به خصوص به علت فقر:

"وَلاَ تَقْتُلُوا أَوْلاَدَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئاً کَبِیراً؛ (اسرأ، 31) از بیم تنگدستی فرزند خود را نکشید؛ ماییم که به آنها و شما روزی می بخشیم؛ آری کشتن آنها خطا و گناهی بزرگ است."

4. تلاش برای نجات فرزندان از خطرهای جانی و اخلاقی:

"وَنَادَیَ نوحٌ ابْنَهُ وَکَانَ فِی مَعْزِلٍ یَا بُنَیَّ ارْکَبْ مَعَنَا وَلاَ تُکُن مَعَ الْکَافِرِینَ؛ (هود، 42) آن کشتی ایشان را در میان موجی کوه آسا میبرد و نوح پسرش را که در کناری بود بانگ زد ای!پسرک من با من سوار شو و با کافران مباش."

در حالی که سیل همه جا را فرا گرفته حضرت نوح در کشتی نجات بود، یک لحظه از وضعیت فرزندش غافل نشد و برای نجات جسم او از غرق شدن و جان او از کفر خطاب به او آیه ذکر شده را بیان فرمود.

5. مراقبت بر نماز خواندن فرزندان:

"وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاَةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا؛ (طه، 132) خانواده (زن و فرزندان) خود را به نماز فرمان ده  و خود برآن شکیبا باش."

"یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاَةَ؛ (لقمان، 17) حضرت لقمان به فرزندش گفت:پسرم نماز را به پادار."

6. اصلاح و رشد گرایش های اعتقادی فرزند با پند و اندرز:

حضرت لقمان برای انجام دادن وظایف اعتقادی خود در برابر فرزندش نکات مهمی درباره توحید الهی و معاد برای او بیان میکند؛ از جمله میفرماید:

"وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لاِ بْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَابُنَیَّ لاَ تُشْرِکْ بِاللَّهِ؛ (لقمان، 13) هنگامیکه لقمان به پسر خویش در حالی که او را اندرز میداد گفت:ای پسرک من، به خدا شرک میاور که به راستی شرک ستمی بزرگ است." 

والدین وظیفه دارند که اصول اعتقادی را به درستی بیاموزند و به فرزندانشان آموزش دهند و برای تربیت فرزندان خود بهتر است از زبان عمل بهره گیرند که فصیح ترین زبان زبان عمل است نه اینکه خود به هر کار ناشایستی دست بزنند و بعد فرزند خود را از  آن بر حذر دارند مثلا : پدر که سیگار می کشد هر چقدر فرزندش را از این امر باز دارد تأثیری نخواهد داشت.

همچنین آیه 16 همین سوره درباره مسئله معاد و بازگشت انسان ها و اعمالشان به سوی خداست.

7. آموزش احکام شرعی:

"یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاَةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَیَ مَا أَصَابَکَ؛ (لقمان، 17) ای پسرک من، نماز را به پای دار و به کار پسندیده امر کن و ازکار ناپسند و حرام نهی نما و بر آسیبی که بر تو وارد میشود صبر کن."

در این آیه، حضرت لقمان فرزندش را با وظایف و احکام فردی و اجتماعی آشنا می نماید.

8. آموزش رفتارها و روحیات صحیح اخلاقی:

حضرت لقمان در آیات 18 و 19 سورةه لقمان چند نکته اخلاقی مهم را به فرزندش گوشزد میکند و ضرورت مراقبت پدر را نسبت به رفتارها و روحیات اخلاقی فرزندش آشکار میسازد:

ـ نسبت به مردم بی اعتنا نباش و روی از آنان مگردان:"لاتصرّ خدّک للناس"

ـ مغرورانه بر روی زمین راه مرو:"و لا تمش فی الارض مرحا"

ـ در راه رفتن اعتدال را رعایت کن:" و اقصد فی مشیک"

ـ در سخن گفتن نیز اعتدال را رعایت کن و با صدای بلند حرف مزن:" و اغضض من صوتک"

9. مشورت کردن با فرزندان و توجه به دیدگاه های آنان:

پس از آنکه حضرت موسی از مجازات فرعون می گریزد و به قریه حضرت شعیب می رسد، به دختران آن حضرت در بالا کشیدن آب از چاه کمک می کند. آنگاه یکی از دختران حضرت شعیب، داستان را برای پدر تعریف میکند. بدین سبب آن حضرت، موسی را به خانه دعوت میکند و سپس با دختران جوان خود مشورت می کند که با این جوان چه رفتاری کنیم؟قرآن سخن یکی از دختران را چنین نقل میکند:

"قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْ ئ"َمِینُ؛ (قصص، 26) یکی از دو دختر گفت:ای پدر، او را استخدام کن، چرا که بهترین کسی است که استخدام میکنی، هم نیرومند و هم در خور اعتماد است." حضرت شعیب، پیشنهاد دخترش را میپذیرد.

این قطعه از داستان، قرآنی نشان میدهد که چگونه حضرت شعیب با آنکه خود پیامبر بود و می توانست بهترین تصمیم را بگیرد، به دختران خود شخصیت داد و با مشورت آنان، دربارة حضرت موسیغ تصمیم گرفت. متأسفانه در این روزگار تعصب بی جای برخی والدین و خود رأیی در امور خانوادگی باعث گریزان شدن فرزندان از کانون خانواده و به بیراهه رفتنشان می شود.

10. پرهیز از افراط در محبت:

"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ اَّمَنُوا لاَ تُلْهِکُمْ أَمْوَالُکُمْ وَلاَ أَوْلاَدُکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ؛" (منافقون، 9) ای کسانی که ایمان آوردهاید!مبادا اموال و فرزندانتان، شما را از یاد خدا غافل گرداند و هر کسی چنین کند از زیان کاران است."

این آیه، مسلمانان را از محبت و علاقه زیاد به مال و فرزند که از یاد خدا غافل شوند، برحذر میدارد.

11. توجه به آینده فرزندان و امنیت آنها:

"وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ اَّمِناً وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ؛ (ابراهیم، 35) یاد کن هنگامی را که ابراهیم گفت:پروردگار این شهر را ایمن گردن و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتها دور دار."

این آیه نگرانی حضرت ابراهیم را از آینده فرزندانش بیان میکند. وی از خداوند برای فرزندانش امنیت، سلامت جسمی و اخلاقی را درخواست میکند.

12. برخورد دوستانه پدر و مادر با فرزند به گونه ای که او اسرار خود را به آنها بگوید:

آیه چهارم سوره یوسف از روابط بسیار نزدیک و صمیمانه حضرت یوسف با پدرش حکایت می کند؛ به گونه ای که حضرت یوسف خواب عجیب و پر رمز و راز خود را تنها برای پدرش نقل میکند." إِذْ قَالَ یُوسُفُ لا ئثَبِیهِ یَا أبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ."

13. فراهم آوردن زمینه مناسب برای بازی و گردش فرزندان:

هنگامیکه بردران حضرت یوسف از پدرشان درخواست میکنند که آن حضرت را به بازی و گردش (یرتع و یلعب) ببرند پدر، آنان را از این کار منع نمیکند؛ تنها نگرانی خودش را از وجود حوادث احتمالی اظهار مینماید. این جملات نشان میدهد که حضرت یعقوب به عنوان یک پدر نسبت به این حق فرزندش آگاهی داشته واز آن استقبال کرده است. آیه مورد نظر چنین است:

"أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدَاً یَرْتَعْ وَیَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ."

14- سرزنش فرزندان در برابر سهل انگاری ها:

در آیات 18 و 83 سورة یوسف، جمله یکسانی از حضرت یعقوبغ خطاب به فرزندانش نقل میشود. ایشان در برابر کوتاهی فرزندان در مراقبت از حضرت یوسف (آیه 18) و برادرش بنیامین (آیه 83) خطاب به آنها میگوید:"بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمیلٌ"؛ چنین نیست که میگویید، بلکه نفس شما امری را به اشتباه برای شما آراسته است."

گرچه داستانی که آنان برای کشته شدن حضرت یوسف ساخته بودند دروغ بود و جریانی را که دربارة بنیامین و سرقت جام به دست وی نقل میکردند حقیقت داشت (حداقل به خیال خودشان) امّا در هر دو مورد دچار شتابزدگی و اشتباه در تصمیمگیری شده بودند و امری را که نادرست بود، درست پنداشته بودند. در چنین شرایطی است که حضرت یعقوب تذکر لازم رابه آنها داده، با سرزنش آنان و مذمت کار نادرستشان وظیفه پدری خود را در برابرشان انجام میدهد.

15- پذیرش قول و تعهد فرزندان (حتی در مواردی که قبلاً تخلف کرده باشند):

آیات 14 و 66 سوره یوسف از پیمانسپاری فرزندان حضرت یعقوب به ایشان خبر میدهد. آیه 14 دربارة تعهد آنان به مواظبت از یعقوب در برابر گرگها و آیه 66 درباره پیمان آنها برای محافظت از جان بنیامین سخن میگوید. در هر دو مورد، حضرت یعقوبغ با قرار دادن شرایطی قول و تعهد فرزندان را میپذیرد؛ با این که در مرحلة دوم، سابقه بدقولی و پیمان شکنی نیز داشتهاند؛ امّا باز هم حضرت یعقوب قسم و پیمان آنها را میپذیرد.

قرآن کریم با نقل این ماجرا، وظیفه پدران و مادران را در اعتماد به تعهدها و پیمانهای فرزندان گوشزد میکند و بر تأثیر تربیتی این عمل در رشد و فضایل اخلاقی و اعتماد به نفس آنها صحه میگذارد.

16. امیدوار کردن فرزندان به حل مشکلات:

هنگامیکه برادران حضرت یوسف ناامیدانه از یافتن آن حضرت و نجات بنیامین سخن می گفتند و همه چیز را از دست رفته میدیدند، حضرت یعقوب دوباره آنها را به مصر روانه کرد و از آنان خواست که از رحمت خدا نا امید نشوند که نا امیدی از رحمت بیکران الهی نشانه کفر و ناسپاسی است:" وَلاَ تَیْأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَوْحِ اللَّهِ إِلآ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ" (یوسف،87)

این رفتار پسندیده حضرت یعقوب از وظیفه دایمی پدران در برابر فرزندان خود خبر میدهد. وظیفهای که طی آن والدین و به خصوص پدر باید با القای روح امید و کوچک نمایی مشکلات، فرزندان خود را در پیمودن راه پرپیچ و خم زندگی یاری رساند.

17. طلب بخشش گناهان (استغفار) برای فرزندان:

دعای پدر و مادر بیش از هر کس دیگر در حق فرزندان مستجاب میشود. بنابر روایات متعدد، خداوند متعال با دعای پدر و مادر، گناهان بسیاری را از فرزندان میبخشد؛ از این رو والدین موظفند که در صورت مشاهده آثار پشیمانی و توبه در رفتار و گفتار فرزندان برای آنان استغفار کرده، بخشش گناهان آنان را از خداوند متعال بخواهند. آیات 97 و 98 سوره یوسف درباره تقاضای برادران یوسف از پدر برای استغفار و پذیرش آن از سوی حضرت یعقوب حکایت میکند.

۲۴ مورد از فواید و اثرات نیکی به پدر و مادر (قسمت دوم)

۵ – بهترین خوبی هاست

علی علیه السلام می فرماید:

برّ الوالدین من أکرم الطّباع.(۱۱۳)

نیکی به پدر و مادر از بهترین خوبی هاست. چه نیکی یی بالاتر از این است که انسان، در دنیا نسبت به پدر و مادر خود، مهربانی کند.

۱۱۳ – بحارالأنوار، ج ۷۴، ص ۸۴٫

۶ – باعث خشنودی خداوند است

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:

رضی الله مع رضی الوالدین.(۱۱۴)

رضایت خداوند، در رضایت والدین است.

۱۱۴ – همان، ج ۷۱، ص ۸۰٫

۷ – باعث لذّت زندگی است

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است:

لذّه العیش فی البرّ بالوالدین.(۱۱۵)

لذّت زندگی در نیکی به پدر و مادر است.

کسانی که در زندگی اجتماعی با پدر و مادر خود، نامهربانی می کنند و با غیظ و غضب با آنان برخورد می نمایند، نه تنها در آخرت مورد عذاب خدای سبحان واقع می شوند، بلکه در دنیا هم هیچ لذّت و بهره ای از زندگی خود نمی برند. ما در زمان خود، شاهد هستیم کسانی که با پدر و مادر خود هیچ برخورد مناسبی نداشته اند، چطور گرفتار از هم پاشیدگی زندگی می شوند و همیشه گرفتار سختی زندگی هستند. بنابراین، کسانی که می خواهند در این دنیا از زندگی راحت و مطلوبی برخوردار باشند، باید با پدر و مادر با مهر و محبّت برخورد کنند و همیشه با خوشرویی با آنان رفتار کنند تا به زندگی خود، سامان ببخشند و شیرینی زندگی، در خانواده آنها همواره شعله ور بماند.

۱۱۵ – همان.

۸ – باعث راحتی مرگ است

امام صادق علیه السلام می فرماید:

من أحبّ أن یخفّف اللّه عزّ و جّل عنه سکرات الموت فلیکن بوالدیه بارّا.(۱۱۶)

کسی که دوست دارد موقع قبض روح جان او راحت گرفته شود، پس به پدر و مادر خود، نیکی کند.

۱۱۶ – همان، ص۸۱٫

۹ – بهترین اعمال است

امام صادق علیه السلام فرموده است:

أفضل الأعمال الصلاه لوقتها و برّ الوالدین و الجهاد فی سبیل اللّه.(۱۱۷)

بهترین اعمال نزد خداوند، نمازگزاردن در وقت آن و نیکی به پدر و مادر و جهاد در راه خداست.

۱۱۷ – همان، ج ۷۱، ص ۸۵٫

۱۰ – سپر آتش جهنّم است

در روایت آمده است:

انّ أبی قد کبر جداً و ضعف فنحن نحمله اذا اراد الحاجه فقال ان استطعت أن تلی ذلک منه فافعل و لقّمه بیدک فانّه جنه لک غدا.(۱۱۸)

شخصی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: «پدرم به حدّی پیر و ناتوان شده که او را برای قضای حاجت، حمل می کنم و می برم. امام صادق علیه السلام فرمود: اگر قدرت داری، خودت این کار را انجام بده و خودت بر دهان او غذا بگذار تا این عمل، سپر آتش فردایت باشد [و تو را به بهشت ببرد].

۱۱۸ – همان، ج ۷۱، ص ۵۶؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۲٫

۲۴ مورد از فواید و اثرات نیکی به پدر و مادر (قسمت سوم)

۱۱ – باعث نیکی فرزندان آنها در آینده به پدر می شود

امام صادق علیه السلام می فرماید:

برّوا أبائکم یبرّ کم أبناؤکم.(۱۱۹)

به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.

۱۱۹ – بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۶۵٫

۱۲ – مورد رحمت خداوند واقع می شود

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

رحم الله امرءً اعان والده علی برّه.(۱۲۰)

خداوند، رحمت کند کسی را که کمک کند به پدرش بر نیکی.

۱۲۰ – همان.

۱۳ – دعایش درباره فرزند، رد نمی شود

امام صادق علیه السلام فرموده است:

ثلاث دعوات لایحجبن عن الله تعالی: دعاء الوالد لولده اذا برّه.(۱۲۱)

امام صادق علیه السلام فرمود: سه دعاست که رد نمی شود و یکی، دعای پدر برای فرزندش است، زمانی که به او نیکی کند.

۱۲۱ – همان.

۱۴ – باعث شناخت و معرفت انسان می شود

امام صادق علیه السلام می فرماید:

برّ الوالدین من حسن معرفه العبد باللّه.(۱۲۲)

نیکی به پدر و مادر، از نشانه های شناخت انسان نسبت به پروردگار است.

۱۲۲ – همان، ص ۷۷٫

۱۵ – باعث تأخیر در مرگ می شود

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است:

رأیت بالمنام رجلاً من أمّتی قد أتاه ملک الموت لقبض روحه، فجاء برّه بوالدیه فمنعه منه.(۱۲۳)

در خواب دیدم که ملک الموت می خواهد یکی از امّتم را قبض روح کند. در این هنگام، آن شخص به پدر و مادر نیکی کرد. لذا [خداوند] از قبض روح او منع کرد.

۱۲۳ – همان، ص ۸۰٫

۱۶ – ثواب حج دارد

از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است:

ما من ولد بارّ ینظر الی والدیه نظر رحمه الاّ کان له بکلّ نظره حجّه مبروره؛ فقالوا: یا رسول الله! و ان نظر فی کلّ یوم مأه» قال: نعم، الله أکبر و أطیب.(۱۲۴)

[فرمود:]هر فرزندی که از روی رحمت و نیکی به پدر و مادر نگاه کند، به هر نگاهش [ثواب] یک حجّ قبول شده، داده می شود. عرضه داشتند: «ای رسول خدا! اگر در هر روز صد بار نگاه می کند». فرمود: آری! خداوند بزرگ است.

۱۲۴ – همان.

۱۷ – هرگز فقیر نمی شود

امام صادق علیه السلام می فرماید:

… فلیکن بوالدیه بارّاً فاذا کان کذلک لم یصبه فی حیاته فقرا أبداً.(۱۲۵)

هر کسی می خواهد که خداوند، سکرات مرگ را بر او آسان گرداند، به پدر و مادر نیکی کند که در این هنگام، هرگز در زندگی اش فقیر نمی شود.

۱۲۵ – همان، ص ۸۱٫

۱۸ – نیکی به والدین، نعمت خداوند است

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:

من نعمه الله علی الرجل أن یشبه والده.(۱۲۶)

از نعمتهای خداوند بر انسان، آن است که پدرش را گرامی دارد.

۱۲۶ – همان، ص ۸۴٫

۱۹ – اطاعت خداوند است

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:

فان صلتهما طاعه الله.(۱۲۷)

نیکی به پدر و مادر، طاعت خداوند است.

۱۲۷ – همان، ص ۸۵٫

۲۰ – حضرت موسی علیه السلام به چنین کسی غبطه می خورد

در روایتی آمده است:

روی أنّ موسی علیه السلام لمّا ناجی ربّه رأی رجلاً تحت ساق العرش قائماً یصلّی فغبطه بمکانه، فقال: «یا ربّ بم بلّغت عبدک هذا ما أری؟» قال: یا موسی! انّه کان بارّاً بوالدیه.(۱۲۸)

وقتی حضرت موسی با پروردگارش مناجات می کرد، مردی را دید که مناجات می کند. حضرت موسی به مقام و درجه او غبطه خورد. عرض کرد:

«پروردگارا! به چه وسیله بنده ات را به این مقام رساندی؟». فرمود: ای موسی! این مرد به پدر و مادر خود، نیکی می کرد.

۱۲۸ – همان.

۲۱ – بهترین افراد در روز قیامت است

در روایت آمده است:

سید الأبرار یوم القیامه رجل برّ والدیه.(۱۲۹)

بهترین نیکوکار در روز قیامت، مردی است که به پدر و مادر خود، نیکی کند.

البته این مرد، شخص نیکوکار در روز قیامت است و در دنیا هم، موجب خوشبختی و خرسندی و سعادت در زندگی اوست.

۱۲۹ – همان، ص ۸۶٫

۲۲ – از صفات شیعه است

امام باقر علیه السلام می فرماید:

ما شیعتنا الاّ من أتقی اللّه و اطاعه و ما کانوا یعرفون الاّ بالتواضع و التخشع و أداء الأمانه و کثره ذکر الله والصوم و الصلاه و البرّ بالوالدین.(۱۳۰)

شیعه ما نیست، جز کسی که خدا را در نظر داشته باشد و او را اطاعت کند، و شیعه را نمی توان شناخت، جز با تواضع، افتادگی، ادای امانت، ذکر فراوان، روزه گرفتن، نماز خواندن و نیکی با پدر و مادر.

۱۳۰ – تحف العقول، ص ۲۹۵ (حکم و مواعظ أبی جعفر محمد بن علی علیهماالسلام ).

۲۳ – سبب ورود به بهشت است

امام صادق علیه السلام فرموده است:

قال یأتی یوم القیامه شی ء مثل الکبه فیدفع فی ظهر المؤمن فیدخله الجّنه، فیقال: هذا البرّ.(۱۳۱)

روز رستاخیز، چیزی مثل سپر آورده می شود و در بهشت بر سر مؤمن افکنده گردد و او را داخل بهشت می کند و گفته می شود که این، به سبب نیکی به والدین و خویشان و مؤمنان است.

در روایت دیگری از امام باقر علیه السلام آمده است:

أربع من کنّ فیه بنی اللّه له بیتاً فی الجنّه: من آوی الیتیم، و رحم الضعیف و أشفق علی والدیه، و رفق بمملوکه.(۱۳۲)

چهار دسته هستند که اگر این چهار صفت در آنها باشد، خدا برای آنان در بهشت خانه آماده کرده است: ۱) کسی که یتیمی را پناه دهد؛ ۲) به ضعیف ترحّم کند؛ ۳) به پدر و مادر، مهربان باشد؛ ۴) با مملوک خود مهربان باشد و با او مدارا کند.

در آیات قرآن و روایات ائمّه معصومین علیهم السلام ، مجموع صفات و اعمالی که سبب ورود انسان به بهشت می شود و او را در جایگاهی رفیع قرار می دهد، کاملاً مشخّص شده است که البته ما درصدد بررسی همه این صفات نیستیم؛ ولی به مناسبت، اوصافی را بیان می کنیم تا با

عمل به آنها، از جمله کسانی باشیم که از این نعمت جاوید خداوند، بهره مندند.

۱۳۱ – اصول کافی، ج ۲ (باب البرّ بالوالدین)، ص ۱۵۸٫۱۳۲ – الخصال، شیخ صدوق.

۲۴ – در سایه عرش خداست

در روایتی آمده است:

انّ موسی یناجی ربّه اذ رأی رجلاً تحت ظلّ العرش فقال: «یا ربّ من هذا الّذی قد أظلّه عرشک؟»، قال: هذا کان بارّاً بوالدیه.(۱۳۸)

حضرت موسی علیه السلام با پروردگارش مناجات می کرد. در این هنگام، مردی را در زیر سایه عرش خدا مشاهده کرد. عرضه داشت: پروردگارا! این چه کسی است که در سایه عرش تو سُکنا گزیده؟». فرمود: این شخص، نسبت به پدر و مادرش مهربان بود.

۱۳۸ – کشف الاسرار وعده الابرار، ج ۵، ص ۵۴۲٫

احادیث مربوط به احترام وعقوق والدین

1.  قالَ رَسولُ الله (ص): اِثنانِ یُعَجِّلُهُمَا اللهُ فِی الدُّنیا اَلبَغیُ وَعُقوقُ الوالِدَینِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: دوچیز را خداوند دراین جهان کیفر می دهد تعدی وناسپاسی پدرومادر. (نهج الفصاحه – جلد1- صفحه ی11- حدیث58)
2.  قالَ رَسولُ الله (ص): اَحَبُّ الاَعمالِ اِلی اللهِ الصَّلاهُ لِوَقتِها ثُمَّ بِرُّالوالِدَینِ ثُمَّ الجَهادُفِی سَبیلِ اللهِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: بهترین کارها درنزد خدا نماز به وقت است آنگاه نیکی باپدرومادر آنگاه جنگ درراه خدا. (نهج الفصاحه – جلد1- صفحه ی 13 – حدیث70)
3.  قالَ رَسولُ الله (ص): اَربَعٌ حَقٌ عَلی اللهِ تَعالی اَن لا یُدخِلهُمُ الجَنَّهَ وَلا یُذیقَهُم نَعیمَها : مُدمِنُ خَمرٍوَآکِلُ الرِّبا وَآکِلُ مالِ الیَتیمِ بِغَیرِ حَقٍّ وَالعاقُّ لِوالِدَیهِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: چهارکس را خداوند به بهشت درنیارد وازنعیم آن نچشاند، شرابخوار ورباخوار وآنکس که مال یتیم به ناحق خورد وآنکس که پدرومادرازاو نا خشنود باشند. (نهج الفصاحه – جلد1- صفحه ی 49-حدیث 254)
4.  قالَ رَسولُ الله (ص): اَکبَرُالکَبائِرِ الاِشراکُ با للهِ وَقَتلَُ النَّفسِ وَعُقوقُ الوالِدَینِ وَشَهادَهُ الزُّورِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: بزرگترین گناهان بزرگ شرک به خدا وقتل نفس وبدرفتاری باپدرومادر وشهادت دروغ است. (نهج الفصاحه – جلد1- صفحه ی 82 – حدیث438)
5.  قالَ رَسولُ الله (ص): اِنَّ اللهَ تَعالی یَزیدُفی عُمرِ الرَّجُلِ بِبَُرِّه والِدَیهِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: خداوند به وسیله ی نیکی با پدرومادرعمرانسان رافزون میکند. (نهج الفصاحه –جلد1-صفحه ی 152-حدیث755)
6.  قالَ رَسولُ الله (ص): اِنَّ اللهَ تَعالی یوصیکُم بِاُمَّهاتِکُم ثَلاثاً ،اِنَّ اللهَ تَعالی یوصیکُم بِآ بائکُم مَرتَینِ اِنَّ اللهَ تَعالی یوصیکُم باالاَقرَب فَاالاَقرَب. رسول خدا(ص) می فرمایند: خداوند شمارادرباره ی مادرانتان سه بار سفارش میکند، خداوند شمارا درباره ی پدرانتان دوبار سفارش میکند ،خداوند شمارادرباره ی نزدیکان به ترتیب سفارش میکند. (نهج الفصاحه –جلد1-صفحه ی 158-حدیث778 )
7.  قالَ رَسولُ الله (ص): بابانِ مُعَجَّلانِ عُقوبَتُهُما فی الدُنیا اَلبَغیُ والعُقوق. رسول خدا(ص) می فرمایند: دوچیزاست که کیفرآن را دردنیا میدهند ظلم وبدرفتاری باپدرومادر. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی216-حدیث1072)
8.  قالَ رَسولُ الله (ص): بِرُّالوالِدَینِ یُجزِئُ عَنِ الجِهادِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: نیکی باپدرومادر جای جهادرا میگیرد. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 218-حدیث1086)
9.  قالَ رَسولُ الله (ص): بِرُّالوالِدَینِ یَزیدُ فی العُمر وَالکِذبُ یَنقُضُ الرِّزق والدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاء. رسول خدا(ص) می فرمایند: نیکی باپدرومادر عمررا افزون کندودروغ روزی را کاهش دهدودعا قضارا دفع کند. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 219-حدیث1087)
10.  قالَ رَسولُ الله (ص): بِرُّواآباءَکُم تَبِرُّکُم اَبنائُکُم وَعِفُّوا تَعِفَّ نِسا وُکُم. رسول خدا(ص) می فرمایند: باپدران خود نیکی کنیدتافرزندانتان باشما نیکی کنندوعفیف باشید تازنان شما عفیف باشند. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی219-حدیث1089)
11. قالَ رَسولُ الله (ص): ثَلاثُ دَعَوات مُستَجابا تٌ لا شَکَّ فیهِنَّ دَعوَهُ المَظلومِ وَدَعوَهُ المُسافِروَدَعوَهُ الوالِدِ عَلی وَلَدِهِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: سه دعا بدون شک مستجاب میشود دعای ستمدیده ومسافر ونفرین پدردرحق فرزند. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 261-حدیث1259)
12.  قالَ رَسولُ الله (ص): ثَلاثٌ لَیسَ لِاَحَد ِالنّاس فیهِ رَخصَهٌ : بِرُّالوالِدَینِ مُسلِماً کانَ اَو کافراً وَالوفاءِ بِالعَهدِ لِمُسلِمٍ کانَ اَوکافِرٍ. رسول خدا(ص) می فرمایند: سه چیزاست که هیچ کس به ترک آن مجاز نیست ،نیکی باپدرومادر مسلمان باشند یاکافر وفای به عهد برای مسلمان یاکافر وردّ امانت مسلمان یاکافر. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 262-حدیث1264)
13.  قالَ رَسولُ الله (ص): ثَلاثٌ مَن فَعَلَهُنَّ فَقَد اَجرَمَ : مَن عَقدَ لِواءً فی غَیرٍ حَقٍّ اَو عَقًّ والِدَیهِ اَو مَشی مَعَ ظالِمٍ لِیَنصُرَهُ. رسول خدا(ص) می فرمایند:سه کاراست که هرکس بکند خطاکاراست هرکس پرچمی جزدرراه حق برافرازد، یاباپدرو مادر بدی کند ، یاباستمگری راه سپردتا اورا یاری کند. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی265-حدیث1273)
14.  قالَ رَسولُ الله (ص): ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ نَشرَاللهُ تَعالی عَلَیهِ کَنَفَهُ وَ أَدخَلَهُ جَنَّتَهُ : رِفقٌ بِالضَّعیفِ وَشَفَقَهٌ عَلَی الوالِدَینِ وَالإِحسانُ إِلَی المَملوُکِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: سه چیز است که درهرکه باشد خداوند وی را پناه دهد وبه بهشت برد،مدارا باناتوان و مهربانی با پدرومادر ونیکی بازیردست. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 268-حدیث1282)
15.  قالَ رَسولُ الله (ص): خَمسٌ هُنَّ مِن قَواصِمِ الظَّهرِ: عُقوقُ الوالِدَینِ وَالمَرأَهُ یَأتَمِنُها زَوجُها تَخونُهُ وَالإِمامُ یُعطیعُهُ النّاسُ وَیَعصی اللهَ وَرَجُلٌ وَعَدَ عَن نَفسِه خَیراً فَأَخلَفَ وَاعتِراضُ المَرءِ فی أَنسابِ النّاسِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: پنج چیز کمر شکن است ، بدرفتاری باپدرومادر وزنی که شوهرش بدو اطمینان داردولی بدو خیانت کندوپیشوایی که مردم اورااطاعت کنند ولی اوخدارا اطاعت نکند ومردی که وعده دهد وتخلف کند وبدگویی شخص درباره ی نسب مردم. (نهج الفصاحه-جلد1- صفحه ی 308و309-حدیث1464)
16.  قالَ رَسولُ الله (ص): خَمسٌ یُعَجِّلُ اللهُ لِصاحِبهَا العُقوبَهَ : أَلبَغیُ وَالغَدرُ وَعُقوقُ الوالِدَینِ وَقَطیعَهُ الرَّحِم وَمَعروفٌ لایُشکَرُ. رسول خدا(ص) می فرمایند: پنج چیز است که خدا مرتکب آن را زود کیفر میدهد :ستم وخیانت وبدرفتاری با پدرومادر و بریدن ازخویشاوندان وحق نشناسی. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 309-حدیث 1465)
17.  قالَ رَسولُ الله (ص): رَحِمَ اللهُ والِداً أَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّه. رسول خدا(ص) می فرمایند: خدا رحمت کند پدری را که فرزند خود را کمک کند تاباپدر نیکی تواند کرد. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 348-حدیث1660)
18.  قالَ رَسولُ الله (ص): رَغِمَ أَنفَهُ ، ثُمَّ رَغِمَ أَنفَهُ ، ثُمَّ رَغِمَ أَنفَهُ مَن أَدرَکَ أَبَوَیهِ عِندَهُ الکِبَرأَحَدَهُما أَو کِلَیهِما ثُمَّ لَم یَدخُلِ الجَنَّهَ. رسول خدا(ص) می فرمایند: خاک برسرش، خاک برسرش ،خاک برسرش که پدرومادر ش یکی یاهردو پیش او به پیری رسند و اوبهشتی نشود. (نهج الفصاحه-جلد1-صفحه ی 349-حدیث1666)
19.  قالَ رَسولُ الله (ص): أَلصَّدَقَهُعَلی وَجهِها وَاصطِناعُ المَعروفِ وَبِرُّالوالِدَینِ وَصِلَهَُ الرَّحِم تُحَوِّلُ الشِّقاءَسَعادَهً وَتَزیدُفی العُمرِوَتَقی مَطارِعَ السُّوءِ. رسول خدا(ص) می فرمایند: صدقه ی به موقع ونیکوکاری ونیکی باپدرومادر وپیوستگی خویشاوندبدبختی را به خوشبختی مبدل کندوعمر را افزایش دهد وازمرگ های بد جلوگیری کند. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی 395-حدیث1869)
20.  قالَ رَسولُ الله (ص): عَفُّوا تَعِفُّ نِساءُکُم وَ بَرُّوا آباءَکُم تَبِرُّکُم أَبناؤُکُم ومَنِ اعتَذَرَ إِلی أَخیهِ المُسلِمِ مِن شَیءٍ بَلَغَهُ عَنهُ فَلَم یَقبَل عُذرَهُ لَم یَرِد عَلیَّ الحَوضَ. رسول خدا(ص) می فرمایند: عفت ورزید تا زنانتان عفیف شوند وبا پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان باشما نیکی کنند و هرکه ازبرادر مسلمان خویش درباره ی رنجشی که ازاودارد عذز بخواهدو عذرش نپذیرد برسرحوض به نزد من نیاید. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی 411-حدیث1945)
21.  قالَ رَسولُ الله (ص): أَلعبدُ مُطیعُ لِوالِدَیهِ وَلِرَبِّه فی أَعلی عِلِّییِّن. رسول خدا(ص) می فرمایند: کسی که مطیع پدرومادروپروردگارخویش باشددراعلای بهشت است. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی 424-حدیث2004)
22.  قالَ رَسولُ الله (ص): لَعَنَ اللهُ مَن لَعَنَ والِدَیه. رسول خدا(ص) می فرمایند: هرکه پدرو مادرخویش رالعن کند خدایش لعنت کند. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی475-حدیث2241)
23.  قالَ رَسولُ الله (ص): لایَصلِحُ المَلَقُ إِلّا لِلوالِدَینِ وَالإِمامِ العادِلِ لا تَصلِحُ الصَّنیعَه إِلّا عِندَ ذی حَسَبٍ أَودینٍ. رسول خدا(ص) می فرمایند: تملق گفتن جزازپدرومادر به پیشوای عادل روانباشدونکویی جزپیش شرافتمندودیندار به ثمر نرسد. (نهج الفصاحه –جلد2-صفحه ی 529-حدیث2548)
24.  قالَ رَسولُ الله (ص): مابَرَّ أَباهُ مَن شدَّ إِلَیهِ الطَّرفَ بالغَضَب. رسول خدا(ص) می فرمایند: هرکه نگاه خشمگین سوی پدرخویش افکند ازفضیلت نیکی باوی بی نصیب است. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی543-حدیث2625)
25.  قالَ رَسولُ الله (ص): ما مِن رَجُلٍ یَنظُرُ إِلی وَجهِ والِدَیهِ نَظَرَ رَحمَهٍ إِلّا کَتَبَ اللهُ لَهُ بِها حَجّهً مَقبولَهً مَبرورَهً رسول خدا(ص) می فرمایند: هرکه ازروی مهربانی به صورت پدرومادرخویش نظر کند خدا به پاداش آن برای وی حج مقبول نیکویی رقم زند. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی553-حدیث2676)
26.  قالَ رَسولُ الله (ص): مَلعونٌ مَن سَبَّ أَباهُ ، مَلعونٌ مَن سَبَّ أُمَّهُ . رسول خدا(ص) می فرمایند: هرکه به پدرخویش ناسزا گوید ملعون است وهرکه به مادرخویش ناسزا گوید ملعون است. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی 567-حدیث2744)
27.  قالَ رَسولُ الله (ص): مَن أَرضی والِدَیهِ فَقَد أَرضی الله وَمَن أَسخَطَ والِدَیهِ فَقَد أَسخَطَ الله . رسول خدا(ص) می فرمایند: هرکه پدرومادرخویش راخشنود کند خداراخشنود کرده وهرکه پدرومادرخویش را خشمگین کند خدارا خشمگین کرده است. (نهج الفصاحه-جلد2-صفحه ی 606-حدیث2963)
28.  قالَ رَسولُ الله (ص): أُمَّکَ ، أُمَّکَ،ثُمَّ أُمَّکَ ، ثُمَّ أَباکَ ، ثُمَّ الأَقرَبَ فَالأَقرَبَ . رسول خدا(ص) می فرمایند: مادرخود ،مادرخود،مادرخود رارعایت کن ،سپس پدرخودرا وپس ازآن کسانی را که به تو نزدیکترند. (نهج الفصاحه –جلد1-صفحه ی 109- حدیث546)
29.  قالَ الرِّضا (ع): عَلَیکَ بِطّاعَهِ الأَب وَبِرَّهُ وَالتَّواضُعِ وَالخُضوعِ وَالإِعظامِ وَالإِکرامِ. امام رضا (ع) می فرمایند: ازپدرت اطاعت کن ونسبت به او مراتب نیکی وتواضع وخضوع وبزرگداشت وتکریم رامعمول دار. (حدیث تربیت ازسخنان چهارده معصوم –جلد3-صفحه ی11-بخش حقوق والدین)
30.  قالَ رَسولُ الله (ص): نَظَرُالوَلَدِ إِلی والِدَیهِ حُبّاً لَهُما عِبادَهٌ . رسول خدا(ص) می فرمایند: نگاه محبت آمیز فرزند به روی پدرومادرعبادت است ودرپیشگاه الهی استحقاق پاداش دارد. (حدیث تربیت ازسخنان چهارده معصوم –جلد3-صفحه ی12-بخش حقوق والدین)
31. قالَ الصّادِقُ (ع): بَرّوا آبائَکُم تَبَرَّکُم أَبنائُکُم. امام صادق (ع) می فرمایند:به پدران خود نیکی کنیدتا فرزندان شما هم به این سنّت مقدّس عمل کنندو به شما نیکی نمایند. (حدیث تربیت ازسخنان چهارده معصوم –جلد3-صفحه ی12-بخش حقوق والدین)
32.  قالَ الصّادِقُ (ع): أَفضَلَ أَعمالَ الصَّلوهَ لِوَقتِها ،وَبِرُّالوالِدَینِ وَ الجَهادَ فی سَبیلِ الله. امام صادق (ع) می فرمایند: برترین کارها عبارت است از :1-نماز دروقت 2- نیکی به پدرومادر 3- جهاد درراه خدا. (بحارالانوار-جلد74-صفحه ی85)
33.  قالَ عَلی (ع): بِرُّ الوالِدَینِ أَکبَرَفَریضَه. امام علی (ع) می فرمایند: بزرگ ترین ومهمترین تکلیف الهی نیکی به پدرومادر است. (میزان الحکمه-جلد10-صفحه ی 709)

حقوق پدر و مادر در قرآن و حديث(قسمت دوم)

حقوق پدر و مادر
بدليل آنكه در قرآن و روايات به حقوق مادر و پدر، همه جا در كنار هم اشاره شده است، ما نيز به حقوق آنها به طور كلى اشاره مى كنيم و بعضى از حقوق را كه اختصاص به مادر دارد در كنار آن نقل مى كنيم.

الف. خوش رفتارى
نبايد والدين به خصوص مادر را در امور دنيوى در رنج و مشقت قرار داد هر چند مسلمان نباشند. چنانكه در قرآن آمده است «و صاحبهما فى الدنيا معروفاً» (لقمان/15)

ب.دعا و طلب مغفرت
يكى ديگر از حقوق والدين دعا است; چنانكه مستحب است در حق ايشان اين دعاى قرآنى خوانده شود: «رب اغفر لى و لوالدىّ و ارحمهما كما ربيانى صغيراًو اجزهما بالاحسان احساناً و بالسيئات غفراناً» .
آيت اللَّه جوادى آملى در شرح اين آيه مى گويد: «در اين آيه، لفظ «ربيانى» (به دنيا آوردند مرا) آمده است نه لفظ «ولدانى» (رشد دادند مرا) و پدر و مادر بايد به تربيت فرزند توجّه داشته باشند و هر قدر فرزندشان را خوب تربيت كنند همان اندازه نسبت به فرزندشان حق دارند» [12] .

ج. سپاسگزارى از والدين
خداوند در قرآن مى فرمايد:«اشكر لى و لوالديك» (لقمان / 14)
در توضيح آيه فوق بايد گفت بر اساس قاعده عقلى «وجوب شكر منعم» شكر خدا واجب است. پدر و مادر نيز يكى از مجارى فيض خدا و مصاديق نعمت او هستند. ايشان هم منعم هستند و هم نعمت. از اينرو ما بايد در درجه اول شكر خدا را بجا آوريم كه چنين نعمت بزرگى به ما ارزانى داشته و سپس در اداى حقوق پدر و مادر كه ولى نعمت ما هستند و بخاطر ما زحمات زيادى را متحمل شده اند بكوشيم. بنابراين بدليل آنكه والدين مجراى وصول فيض و نعمت الهى به ما مى باشند سپاسگزارى از ايشان در طول سپاسگزارى از خدا قرار مى گيرد. البته روشن است كه مقصود از سپاسگزارى و تشكر از والدين تنها تشكر زبانى نيست بلكه مقصود احترام قلبى و عملى و قيام به اداى حقوق ايشان است.
امام صادق(ع) در مورد سپاسگزارى از والدين مى فرمايد: «يجب للوالدين على الولد ثلاثة اشياء: شكرهما على كل حال و طاعتهما فيما يأمرانه و ينهيانه عنه فى غير معصية اللَّه و نصيحتهما فى السرّ و العلانية». يعنى سه چيز بر فرزند، در حق پدر و مادر واجب است:
1- شكر پدر و مادر به هر شكل ممكن;
2- اطاعت از پدر و مادر در هر چيزى كه امر و نهى مى كنند به جز در گناه و معصيت خدا
3- خيرخواهى براى ايشان در پيدا و نهان [13] .

د . رعايت ادب و پرهيز از شكوه
خداوند در آيه 23 و 24 سوره اسراء مى فرمايد: «فلا تقل لهما اف و لاتنهرهما و قل لهما قولاً كريماً واخفض لهما جناح الذل من الرحمة». از اين آيه نكات ذيل را مى توان برداشت كرد:
1- لفظ «اخفض» همراه «ذل» آمده و هر دو به معناى نرمش و فروتنى با پدر و مادر است و تكرار دو كلمه هم معنا نشانه تأكيد بر آن است [14] .
2- تواضع به پدر و مادر بايد نشأت گرفته از رحمت و عواطف قلبى و عمل به فرايض الهى باشد نه از روى كراهت و اجبار [15] .
در زمينه اف نگفتن به پدر و مادر امام رضا(ع) مى فرمايد: «أدنى العقوق أف و لو علم اللَّه شيئاً ايسر منه و اهون منه لنهى عنه»،يعنى كمترين چيزى كه باعث عاق پدر و مادر مى شود، اف گفتن بدانهاست. و هر آينه اگر چيزى ساده تر و خفيف تر از آن وجود داشت، خدا حتماً از آن نهى مى كرد [16] .« بنابراين اگر از كمترين چيزى كه باعث آزار پدر و مادر شود نهى شده است، به طريق اولى بالاتر از آن را هم كه باعث آزار آنها مى شود نبايد انجام داد. در حديث آمده است: »ان اضراك فلا تقل لهما اف و لاتنهرهما ان ضرباك... ان ضرباك فقل لهما غفر اللَّه لكما فذلك منك قول كريم... و لا تملأ عينك من النظر اليهما الا برحمة و رقة و لا ترفع صوتك فوق اصواتهما و لا يدك فوق ايديهما و لا تقدم قدمهما»،يعنى اگر پدر و مادر تو را غمگين كردند بدانها كمترين حرفى نزن و اگر تو را زدند، آنها را زجر مده بلكه به آنها بگو خداوند شما را بيامرزد و اين سخن همان قول كريم است كه خداوند در قرآن آورده.... و به پدر و مادرت جز با نظر رحمت و مهربانى نگاه نكن و صدايت را بالاتر از صداى آنها نبر و دستت را بالاى دست ايشان بلند نكن و در هنگام راه رفتن جلوتر از قدم هاى ايشان راه نرو». مقصود از عبارت «دستت را بالاى دست پدر و مادر قرار مده [17] »
يعنى هنگام گفتگو با آنها دستت را بالاى دست آنها مبر چنانكه نزد عرب رايج بود كه هنگام گفتگو دستانشان را باز مى كردند و تكان مى دادند.

ه - نيكى و احسان
آيات 17/اسراء، 29/عنكبوت، 46/احقاف، 83/بقره در مورد احسان به پدر ومادر است.
خداوند در آيه 83 سوره بقره مى فرمايند: «و اذ اخذنا ميثاق بنى اسرائيل لا تعبدون الا اللَّه وبالوالدين احساناً».
اين آيه شريفه به سه نكته اشاره دارد:
1- احسان به والدين در رديف عبادت و بندگى خدا قرار گرفته است [18] .
2- نيكى به والدين اختصاص به آيين پيامبر(ص) ندارد; بلكه در اديان ديگر نيز مطرح بوده است.
3- به دليل اهميت احسان به پدر و مادر خداوند از بنى اسرائيل نسبت به اين امر عهد و پيمان گرفته است.
حال اين سوال مطرح است كه چرا احسان به پدر و مادر در قرآن تكرار شده است؟ نخست به دليل اهميت حقوق ايشان است. ديگر آنكه چون در دوران كهنسالى نگهدارى پدر و مادر زحمت دارد، به همين دليل بارها در قرآن عبارت «و بالوالدين احساناً» آمده است.
روزى فردى از حضرت ابا عبد اللَّه(ع) در مورد آيه «و بالوالدين احساناً» پرسيد، حضرت فرمودند: «الاحسان أن تحسن صحبتهما و أن لا تكلّفهما أن يسألاك شيئاً مما يحتاجان اليه و ان كانا مستغنيين»،يعنى احسان آن است كه با آنان معاشرت نيكو و پسنديده داشته باشى و در مجالست و مصاحبت،از احترام به آنها دريغ نورزى و آنها را مجبور نكنى تا چيزى را كه احتياج دارند از تو بخواهند، هر چند بى نياز باشند. از اين حديث برمى آيد كه انجام كار - در صورت درخواست و مطالبه پدر و مادر - احسان نمى باشد بلكه نيكى كردن به آنها بدون اظهار حاجت احسان است» [19] .
خواجه نصير الدين طوسى در مورد احسان والدين به فرزندان و بالعكس مى گويد: «محبت پدر و مادر فرزندان را محبت طبيعى است و محبت فرزندان ايشان را محبتى ارادى و به اين سبب در شرايع، اولاد را به احسان به آباء و امهات [سفارش كرده اند] و فرق ميان حقوق پدران و مادران [از اينجا] معلوم مى شود، [كه] حقوق پدر روحانى تر است و به اين سبب تنبيه فرزند بر آن بعد از تعقل حاصل آيد و حقوق مادر جسمانى تر، و به اين سبب هم در اول احساس، فرزند آن را فهم مى كند و به مادران ميل زياد نمايند و به اين قضيه اداى حقوق پدران به بذل طاعت و ذكر خير و دعا و ثنا كه روحانى تر است بايد و اداى حقوق مادران به بذل مال و ايثار اسباب تعيش و انواع احسان كه جسمانى تر است زياده بايد». [20]

و - نيكى به پدر و مادر در زمان حيات و پس از مرگ
نيكى يا بِرّ آن است كه از آنچه دوست داريم، بدهيم زيرا مقام ابرار نيز چنين است. حضرت امام صادق(ع) درخصوص برو نيكى به پدر ومادر مى فرمايند: «ما ينمع الرجل منكم أن يبروا الوالدين حيين و ميتين يصلى عنهما و يتصدق عنهما و يحج عنهما و يصوم عنهما فيكون الذى صنع لهما و له مثل ذلك فيزيده اللَّه ببرّه و صلاته خيراً كثيراً»،يعنى چه چيز مانع از آن مى شود كه به پدر و مادرتان در دنيا و پس از مرگ نيكى كنيد: براى آنها نماز بخوانيد و صدقه دهيد و حج بگذاريد و روزه بگيريد و مانند آن برايشان انجام دهيد، زيرا خداوند به نيكى شما خير زياد مى دهد». در روايت آمده است كه روزى فردى به پيامبر(ص) گفت: «مرا سفارشى ده» پيامبر(ص) فرموند: «والديك فاطعهما و برّهما حيين كانا او ميتين و ان امراك أن تخرج من اهلك و مالك فافعل فان ذلك من الايمان»،يعنى تو را به پدر و مادرت سفارش مى كنم كه به آنان در حيات و ممات نيكى كنى و اگر به تو امر كردند كه از مال و خانه ات بگذرى، پس چنين كن، زيرا اين جزئى از ايمان است.
علامه مجلسى در شرح نيكى به پدر و مادرى كه فوت كرده اند مى گويد: «با طلب مغفرت و آمرزش براى پدر و مادر و پرداخت ديون و قرض هاى آنان و به جا آوردن قضاى عبادات آنان و انجام كارهاى خير و صدقه براى آنان و تمام كارهايى كه باعث رسيدن ثواب به ايشان مى شود به آنان نيكى كن». [21]
مى فرمايند: «بر الوالدين من حسن معرفة العبد باللَّه، اذ لا عبادة اسرع بلوغاً بصاحبها الى اللَّه من بر الوالدين المسلمين لوجه اللَّه لان حق الوالدين مشتق من حق اللَّه» يعنى نيكى به پدر و مادر از حسن معرفت بنده نسبت به خدا نشأت مى گيرد; زيرا هيچ عبادتى سريعتر از نيكى به پدر و مادر مسلمان به رضايت خدا منجر نمى شود، زيرا حق پدر و مادر از حق خدا ريشه گرفته است» [22] .

________________________________________
[12] - راديو قرآن. برنامه سروش هدايت: تفسير آيت الله جوادى آملى. مورخ 10/1/78، ساعت: 10:30.
[13] - حسن بن على نمازى شاهرودى.مستدرك سفينه البحار. قم: موسسة النشر الاسلامى، 1419 ق- ج2، صص 342-3; ابن شعبه حرانى. تحف العقول عن آل الرسول(ص). قم: موسسه النشر الاسلامى. 1363، ص 322.
[14] - محمد باقر مجلسى. مراة العقول فى شرح اخبار آل الرسول (ص). تهران: دارالكتب الاسلامية، 1363، ج8، ص 391.
[15] - «حقوق متقابل والدين و فرزندان». با معارف اسلامى آشنا شويم. سال 15، ش 36، زمستان 1375، ص 86.
[16] - مجلسى. همان، ص 42.
[17] - مجلسى مرآة العقول. ج8، صص 390-2 .
[18] - «حقوق متقابل والدين و فرزندان». ص 85.
[19] - همان. ص 86.
[20] - سپهرى. صص 134-135.
[21] - امام صادق(ع) - مجلسى. مرآة العقول. ج 8. ص 393.
[22] - حسين نورى طبرسى. ج15، ص 197.
 

حقوق پدر و مادر در قرآن و حديث(قسمت سوم)

آثار نيكى به پدر و مادر
نيكى به پدر و مادر آثار زيادى دارد از جمله:
1- نيكى متقابل فرزندان:امام صادق (ع) مى فرمايند: «برّوا ءابائكم يبرّكم ابناءكم»، يعنى به پدر ومادرتان نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند [23] » .
2- طول عمر: پيامبر(ص) فرمودند: «من بَرّ الوالدين زاد اللَّه فى عمره» [24] .
3- آسانى سكرات موت: پيامبر(ص) فرمودند: «من احب أن يخفف اللَّه عنه سكرات الموت فليكن بوالديه باراً»، يعنى هر كس دوست دارد خداوند سكرات موت را براى او آسان گرداند پس به پدر و مادرش نيكى كند [25] ».
شهيد اول (قدس اللَّه) در كتاب «قواعد» بعضى از حقوق پدر و مادر را چنين برمى شمارد:
1- سفر مباح و حتى سفر مستحب بدون اجازه (پدر و مادر) حرام است.
2- فرمانبردارى ايشان در هر كارى اگر چه در امر مشكوك و مشتبه (البته اگر منجر به معصيت خدا نشود) واجب است.
3- اگر وقت نماز فرا رسيده باشد و(پدر و مادر) انجام كارى را از فرزند بخواهند بايد نمازش را به تأخير اندازد.
4- اختيار منع فرزند از جهاد كفائى را دارند. رسول خدا(ص) در اين باره فرمودند: «لا ينبغى للرجل أن يخرج الى الجهاد و له أب أو ام الا باذنهما» [26] . همچنين نفقه پدر و مادر در صورت عدم استطاعت مالى بر عهده فرزند است و اين نفقه با فضيلت ترين انفاقها در راه خداست. چنانكه پيامبر(ص) فرمودند: «هل تعلمون اى نفقة فى سبيل اللَّه افضل؟ قالوا: اللَّه و رسوله اعلم. قال: نفقة الولد على الوالدين» [27] .

عقوق والدين
امير المؤمنين على(ع) مى فرمايد: «من العقوق اضاعة الحقوق»،يعنى ضايع كردن حقوق از جمله عقوق است.
محقق خوانسارى در شرح اين حديث مى گويند: «مراد اين است كه عقوق پدر و مادر فقط اين نيست كه كسى با ايشان بدرفتارى كند و ايشان را آزار دهد، بلكه بجا نياوردن حقوق ايشان از تعظيم و تكريم و فرمانبردارى و مانند آن نيز از جمله عقوق به شمار مى رود و وزر و وبال دارد [28] ». همانطور كه مى دانيم عاق مادر شدن، حرام است چنانكه پيامبر(ص) فرمودند: «ان اللَّه حرم عليكم عقوق الامهات [29] ». آيت اللَّه جوادى آملى مى گويند: «عقوق پدر و مادر جزء معاصى كبيره است. عاق زن و فرزند شدن حرام نيست بلكه عاق پدر و مادر حرام است. [30] » بنابراين ما بايد ازعواملى كه عقوق والدين را در پى دارد بپرهيزيم. پيامبر(ص) مى فرمايند: «اياكم و عقوق الوالدين فان ريح الجنة توجد من مسيره الف عام و لا يجدها عاق» يعنى: «بترسيد از اينكه عاق پدر ومادر و مغضوب آنها شويد زيرا بوى بهشت از هزار سال راه به مشام مى رسد، ولى هيچگاه به كسانى كه مورد خشم پدر و مادر هستند نخواهد رسيد» [31] .

عوامل موثر در عقوق والدين
يكى از عواملى كه عقوق والدين را در پى دارد، نگاه تند و غضبناك به پدر و مادر است. چنانكه امام صادق (ع) مى فرمايد: «من العقوق أن ينظر الرجل الى ابويه يَحِدّ اليهما النظر [32] ». حتى اگر پدر و مادر نسبت به فرزند ظلم كرده باشند باز فرزندحق ندارد با نگاه بغض آلود و غضبناك بدانها بنگرد. يكى از آثار اين عمل عدم قبولى نماز است چنانكه در حديث آمده است: «من نظر الى والديه نظر ماقت و هما ظالمان له لم تقبل له صلاة» [33] 
همچنين بايد بدانيم كه ممكن است فردى در زمان حيات پدر و مادر مورد رضاى آنها باشد ولى بعد از مرگ آنها به خاطر عدم برآوردن حقوق آنها مثل ادا نكردن قرضهاى آنان و... مورد عاق ايشان قرار گيرد. عكس اين مطلب نيز ممكن است، يعنى چه بسا افرادى در دنيا مورد عاق پدر و مادر قرار گيرند ولى بعد از مرگ آنها، به سبب اداى حقوق آنان - مثل اداء قرض و انجام خيرات و مبرات براى آنها و... مورد رضاى پدر و مادر قرار گيرد.
از مطالبى كه گفته شد اين نتيجه به دست مى آيد كه حقوق والدين خصوصاً حقوق مادر از جمله حقوق واجبى است كه بر عهده هر فرد است و در آيات و روايات نيز بسيار بر آن تأكيد شده است.
________________________________________
[23] - ابوالفضل على طبرسى. ص 277.
[24] - همان
[25] - همان
[26] - قپانچى. ج1. ص 548.
[27] - حسين نورى طبرسى. ج15، ص 203.
[28] - جمال الدين محمد خوانسارى، شرح غررالحكم و دررالكلم. تهران: 1373، ج6، ص9، ح 9248.
[29] - قپانچى. ج1، ص 556.
[30] - راديو قرآن. همان.
[31] - ناصر مكارم شيرازى. تفسير نمونه. تهران: دارالكتب الاسلامة، 1378، ج 12، ص 80.
[32] - مجلسى. مرآة العقول. ج8، ص 393.
[33] - ابوالفضل على طبرسى. ص 277.

سلام محمد جان حالتون چطوره داداش گلم خوبید؟ 

محمد جان میگم این تاپیکهای صفحات اخر بغیر اون نکات و تصاویر عالیه خودت بقیه راستش خیلی طولانی هستند من یکم خوندم بقیه بدلیل طولانی بودن دیگه نرسیدم بخونم میگم کاش شما این متنها و پستها رو بگین تو چند قسمت بزارن تا من کاربر و سایر دوستان هم بتونیم براحتی بخونیم چون اینها که اینجا گذاشته شده تو سایتها با یک گوگل بدست میاد ممنون

قرآن در این زمینه عالیترین آموزش اخلاقی را انجام داده است،بخوانید: از بنی اسرائیل تعهد و پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر نیکی و احسان کنید... (بقره 83)

بیایید برای شما حریم های الهی را بیان کنم : برای خدا شریک قائل نشوید و به والدینتان احسان و خوبی کنید. (انعام 151)

خداوند حکم فرموده و فرمان داده است که جز او را نپرستید وبه پدر و مادر احسان و نکوئی نمایید و هرگاه یکی یا هر دو کهن سال و فرتوت شوند برای آنان کلمه ی «اف» هم نگو، ایشان را به تندی از خود مران و برایشان سخن بزرگوارانه بگو وبال ذلت و فروتنی وسایه ی پر مهر و رأفت برایشان بگستران و بگو : پروردگارا !  آنان را مورد لطف و مرحمت خویش قرار بده که در خردسالی به پرورش من پرداخته اند. (اسراء 23)

رسول بزرگوار اسلام (ص) فرمود: هر کس دوست دارد عمرش افزون و روزی اش فراوان باشد به پدر و مادرش صله و احسان کند چون این عمل او ، بخشی از اطاعت خداوند است. به پدر و مادر خود نیکی و خوبی کنید تا فرزندان شما هم در حق شما نیکی و احسان نمایند .

هر کس دوست میدارد که لحظه مرگ برایش آسان باشد ، صله رحم کرده و به پدر و مادرش احسان و خوبی کند که علاوه بر شیرینی لحظه مرگ ، پیش از ان فقر و نداری هم ، گریبان گیر او نخواهد شد.

گاهی ثروت شخص و یا خانواده ای هرچند نابکار و فاسق به سبب احسان و نکویی در حق پدر و مادر ، رو به فزونی می گذارد.

خوش رفتاری با والدین موجب آمرزش گناهان می شود ، هرچند زیاد باشد و این، گفته ی صریح رسول خدا است.

 در چهار سوره از قرآن كريم دستور به احسان به والدين بلافاصله بعد از مسئله توحيد قرار گرفته

اين همرديف بودن دو مسئله بيانگر اين است كه قرآن تا چه حدّ براى والدين احترام قائل است:

«لا تعبدون الا اللَّه و بالوالدين احسانا» بقره، 83

جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد و به پدر و مادر نيكى كنيد .

 «و اعبدوا اللَّه و لا تشركوا به شيئا و بالوالدين احساناً» نساء، 36

خدا را بپرستيد و هيچ چيز را همتاى او قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكى كنيد.

 «الاّ تشركوا به شيئاً وبالوالدين احساناً» انعام، 151

اينكه چيزى را شريك خدا قرار ندهيد و به پدر و مادر نيكى كنيد .

 «و قضى ربك الاّ تعبدوا الاّ اياه و بالوالدين احساناً اسراء، 23

و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد .