مبحث 98 طرح صالحین: «احسان به پدر و مادر و نتایج آن»

از جمله اثرهای وضعی نیکی به پدر و مادر این است که اگر کسی پدر و مادرش را احترام نمود آن احترام را از ناحیه فرزندانش خواهد دید. فلسفه این امر روشن است زیرا فرزندان انسان، پدر و مادر خود را الگوی عملی خویش قرار می دهند.

اگر آن ها ببینند پدر و مادرشان نیکی به والدین را سرلوحه زندگی خود قرار داده اند و به آن اهتمام می ورزند، او هم نسبت به آنان چنین خواهد کرد.
امام صادق(ص) فرمود: «بِرُّوا آباءَکُم یَبرُّکُم أبناءکم(۸) «به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.»

امام صادق(ع) فرمود: «کسی که دوست دارد خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان سازد، به خویشان و نزدیکان و پدر و مادرش نیکوکار باشد و اگر چنین کند خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می کند»

امام صادق(ع) در این باره می فرماید: «ما یَمْنَع الرَّجل مِنکُم اَن یَبَّر والدیه حَییَّن اَو مَیِّتَین، یُصَلّی عنها و یتصدَّقُ عَنهما و یَحِجّ عنَهما فیکون الذی صنَع لَهُما و له مِثلُ ذلِکَ فَیزدُهُ اللّهُ عزّوجلّ بِبِرّه و صلاتِهِ خیراً کثیراً» چه چیز مانع شخص می شود وقتی که پدر و مادرش زنده یا مرده اند به آنها نیکی کند، به این صورت که به نیت آنها نماز بخواند، صدقه بدهد، حج به جا بیاورد و روزه بگیرد.

زیرا اگر چنین کند ثواب آن به پدر و مادرش می رسد و به خودش نیز همان مقدار ثواب داده می شود. همچنین خداوند بر کارهای نیک و نماز او خیر زیاد عطا می کند» در برخی از روایات به پاداش هایی اشاره شده است که به ازای نیکی به پدر و مادر عطا می شود به طور مثال در روایتی از ابن عباس از رسول اکرم(ص) آمده است: «هر فرزند نیکوکاری که از روی مهربانی به پدر و مادر نگاه کند در مقابل هر نگاه ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می شود. سؤال کردند حتی اگر روزی صد مرتبه به آنها نگاه کند؟ حضرت فرمود: آری خداوند بزرگ تر و پاک تر است.» 

امام سجاد(ع) فرمود: «مردی خدمت رسول خدا(ص) رسید و گفت: ای رسول خدا؛ من هیچ کار زشتی نمانده که انجام نداده باشم آیا می توانم توبه کنم؟ رسول خدا فرمود: آیا هیچ یک از پدر و مادرت زنده هستند؟ گفت: بله، پدرم، حضرت فرمود: برو به او نیکی کن تا آمرزیده شوی. وقتی او راه افتاد پیامبر(ص) فرمود: ای کاش مادرش زنده بود «یعنی اگر مادرش زنده بود و به او نیکی می کرد زودتر آمرزیده می شد».

و در روایت دیگری نیز رسول خدا(ص) می فرماید: رضایت خدا با رضایت والدین است «رِضَی الله مَع رِضَی الوالدَین»
و در روایتی از رسول خدا(ص) آمده است که فرمود: «از طرف خدا به کسی که عاق والدین شده گویند: هر کاری می خواهی انجام بده، دیگر تو را نمی بخشم و به نیکوکار نسبت به پدر و مادر هم گفته می شود هر چه می خواهی انجام بده تو را می بخشم.»
البته واضح است که مراد از این که نیکوکار هر چه می خواهد انجام دهد، گناه و معصیت نیست زیرا اگر به نیکوکار گفته شود هر چه می خواهی انجام بده، یعنی کار نیک انجام بده. زیرا شأن نیکوکار این است که کارهایش را نیک و درست انجام دهد و الا صفت نیکوکاری برای او صادق نخواهد بود و همچنین نسبت به عاق والدین کارهایی که انجام می دهد و مورد بخشش واقع نمی شود از جمله کارهایی است که قبیح و ناپسند است.

رسول خدا(ص) در این مورد فرمود: «اَرَبع مَن کُنّ فیه نَشَر اللّهُ عَلیهِ کَنَفه و اَدْخلُه فی رَحمَتهِ، حُسنُ خلق یَعیش بهِ النّاس و رفق بالمعروفِ و شفقتُه عَلی الوالِدَین و احسان اِلی المُولک(۱۴) «۴ خصوصیت است که اگر کسی واجد آن باشد لطف و احسان حق تعالی بر او ریزش خواهد کرد و در بهشت رضوان، مأوی خواهد گزید: اخلاق نیکی که با آن در میان مردم زندگی کند، مدارا کردن با گرفتاران، شفقت و مهربانی به والدین، احسان به زیردستان.»

همچنین ابراهیم بن شعیب می گوید: «به امام صادق(ع) عرض کردم: پدری فرتوت و ضعیف دارم که به هنگام قضای حاجت او را به دوش می کشم. حضرت فرمود: تا هر گاه که می توانی از این عمل مضایقه نکن و غذای او را لقمه لقمه در دهانش بگذار، چه این عمل در واپسین روز، سپر آتش خواهد بود.»

امام باقر(ع) در بیان یکی از آثار اخروی نیکی به والدین می فرماید: «قالَ اَربع مَن کُنَّ فیهِ من المؤمنین اَسْکَنُه اللّهُ فی اعلی عِلّیین فی غُرَف فوق غُرَف فی مَحلِّ الشَّرف کلَّ الشرَّفِ، مَن آوَی الیَتیمَ و نَظَر لَه و فکان لَه اَباً وَ مَن رحِمَ الضَّعیف و اعانهُ و کفَاهُ وَ مَن انفق علی والدیه و ارفق بهما و بَرَّ هُما و لم یحزنْهُا»(۱۶) «اگر مؤمنی ۴ ویژگی در خود داشته باشد خداوند او را در بالاترین و شریف ترین جایگاه قرار خواهد داد. کسی که یتیمی را پناه داده و بر او پدرانه نظر افکند، کسی که ضعیفی را مورد ترحم قرار دهد و در حد کفایت به او کمک کند، کسی که به والدین خود انفاق و با آنان مدارا کند، به ایشان نیکی کرده واز نگران ساختن آنها اجتناب نماید.»

همچنین امام صادق(ع) فرمود: «هنگامی که حضرت موسی مشغول مناجات با پروردگارش بود، مردی را دید که در زیر سایه عرش الهی در ناز و نعمت است عرض کرد: خدایا این کیست که عرش تو بر او سایه افکنده است خداوند متعال فرمود: او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود.» 

رسول اکرم(ص) در بیان پیامد اخروی و اثرات نیکی به والدین در کمال آدمی می فرماید: «مَنْ حجَّ عَن والدَیه اَوقَضی عَنْهُما مَغرماً بَعَثهُ اللّهُ یَومَ القیامهِٔ مَع الاَبْرار»(۱۸) «کسی که برای پدر و مادرش حج انجام دهد و یا بدهکاری آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قیامت با نیکان بر می انگیزد.»

در روایت دیگری نیز ایشان می فرماید: برترین انسان های نیک در قیامت کسانی خواهند بود که به والدین خویش، پس از مرگ آنها نیکی کرده باشند: «سَیّدُ الابْرارِ یَومَ القیامِهٔ رَجُلُ بَرَّ والِدَیه بَعَد مَوتهما»

عقوق والدین نیز آثار و عواقب ناگواری برای فرد و جامعه دارد 

مفاسد اجتماعی: 
امام رضا «علیه‌السلام» می‌فرماید خداوند عقوق والدین را حرام فرمود به جهت اینکه: 

1- فرزندان را از احترام به فرمان خدا و احترام به پدر و مادر باز می‌دارد. 
2- کفران نعمت انجام می‌گیرد. (چرا که پدر و مادر از نعمتهای بزرگ الهی‌اند.) 
3-سپاس‌گزاری و شکر‌گزاری از میان می‌رود. 
4-موجب کمی و نابودی نسل بشر می‌گردد 
5- احترام و حق‌شناسی نسبت ایشان کاستی می‌یابد 
6-قطع رحم می‌شود (و خانواده‌ها از هم می‌پاشد.) 
7-پدر و مادر‌ها از فرزند دار‌شدن دلسرد می‌گردند. 
8-بی‌میلی آنان نسبت بر تربیت فرزند را در پی دارد . 

زیانهای فردی: 

1-ذلت و درماندگی: 
در زمان پیامبر اکرم «صلی ‌الله‌ علیه‌و ‌آله‌و‌سلم»، جوان ثروتمندی پدر خویش را آزرده ساخت و از مال هنگفتش او را بهره‌ای نداد. بر اثر این کار زشت خداوند تمام اموالش را نابود کرد بطوری که به نان شب هم محتاج شد و همراه فقر و تنگدستی، مریضی هم به او روی آورد و ذلیل و در‌مانده گشت. وقتی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از این جریان مطلع شد فرمود: «ای کسانی که پدر و مادرتان را آزرده می‌سازید! 
از حال این جوان (نگونبخت) عبرت بگیرید و بدانید همان‌طور که در دنیا سرمایة او از کفش رفت، در آخرت نیز هر درجه‌ای در بهشت داشت تبدیل به درکه‌ای در جهنم شد. » 
امام هادی «علیه‌السلام» نیز می‌فرماید: 
«العقوق یعقب القله ویودی إلی الذله »؛ 
«جفا کردن به پدر و مادر، کمبود و پریشانی در پی دارد و منجر به خواری و ذلت می‌گردد.» 

2-رد شدن نماز: 
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر کس به پدر و مادر خویش نگاه خشمگین افکند، هر چند آنان به او ستم کرده باشند خداوند نمازش را نمی‌پذیرد » 
از این روایت استفاده می‌شود که اگر پدر و مادر به فرزند ظلم و ستم هم بکنند باز هم فرزند حق ندارد با ایشان بد رفتاری کند، چه رسد به اینکه آنان به او بدی هم نکرده باشند 

3-محروم شدن از نظر لطف خدا: 
پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود: «به سه نفر خدای متعال نظر مرحمت نمی‌کند. 
1-آنکه کاری انجام دهد و منت زیاد بگذارد 
2-جفا ‌کار به پدر و مادر 
3-معتاد به شرابخوری » 

عده ای بر آن باورند که خود به خود به وجود آمده‌اند و پدر و مادر در رشد و تکامل آن‌ها هیچ تاثیری نداشته‌اند و حال که به سن جوانی و بزرگی رسیده‌اند می‌توانند هر بی احترامی و بی ادبی را به پدر و مادر خود بکنند.

اهمیت احترام به پدر و مادر بسیار بالاست چون در قرآن و احادیث متعددی بر آن تاکید شده

مثلا:

رسول الله (ص) لَمّا سُئلَ عَن حقُ الوالِدَین علی وَلَدِهِما- : هُما جَنَّتُک و نازُکَ ؛ پیامبر خدا (ص) : در پاسخ به سوال از حق پدر و مادر بر فرزندانشان آن دو بهشت و دوزخ تو هستند.

میزان الحکمه، ج 14، ص 7090، ح 22669

یا:

الامام علی (ع) : بِرُّ الْوَالِدَيْنِ مِنْ أَكْرَمِ‏ الطِّبَاع‏ ؛ امام علی (ع) نیکی به پدر و مادر، از ارجمندترین خصلت‌هاست.

 میزان الحکمه، ج 14، ص 7090، ح 22672

3. به نظرشما وظایف فرزند در مورد احسان به والدین چیست و آیا والدین هم در قبال فرزند وظایفی دارند و خود شما چه کارهایی دراین مورد انجام می دهید یا به دوستان خود سفارش می کنید؟

فرزند وقتی به پدر ومادر خود محبت کنه وبه اونا احترام بزاره و فرزندصالحی برای اونا باشه تا حدودی میتونه وظیفه فرزندی خودشو انجام بده...و وقتی پدر ومادر سنشون کم کم بالا رفت و دچار مشکلات جسمی یا روحی شدن از اونا حمایت کنه

 مهمترین کاری که فرزند میتونه برای پدر ومادر خودش انجام بده اینه که با انجام کارهای نیک وپسندیده برای خودش و پدر ومادرش دعای خیر از طرف مردم جمع کنه نه لعنت ونفرین

والدین هم متقابلا وظایفی دارند من جمله تامین نیازهای فرزند...محبت به فرزند...درک وحمایت از اون ...گذشت ...رازداری...

من هم در حد توان خودم بهشون محبت میکنم و اگر کاری از دستم بر بیاد واسشون انجام میدم و سعی میکنم که توی اجتماع طوری رفتار کنم که پدر ومادرم سربلند باشن

4. احترام به پدر و مادر تا چه حد لازم است و نظرتان درباره عاقّ والدین چیست؟

چیزی که در حال حاضر توی بعضی خانواده ها رعایت نمیشه اینه که  بین فرزندان فرق گذاشته میشه ...بیشتر پدربزرگ مادربزرگ ها

یعنی پدر ومادر نسبت به یکی از فرزنداشون محبت بیشتری بخرج میدن...یا اینکه یه فرزند زحمت بیشتری واسشون میکشه وبه مرور زمان میشه وظیفه واونی که اصلا سراغیم ازشون نمیگیره میشه عزیزتره..واین اصلا عادلانه نیست وزیاد هم دیده میشه

نظر شخصی من اینه که هر چیزی حدی داره ...یعنی هر کسی فقط وظیفه خودشا انجام بده و در حدخودش به پدر ومادرش احترام بزاره نه اینکه بخواد خلا عاطفی که توسط بقیه فرزندان ایجاد شده هم پر کنه

بنام خدا

سلام دوست گرامی

تحمل فرق گذاشتن بین فرزندان برای ما سخت است  و موضوعی را که شما مطرح کردید گاها دیده می شود ولی چون  نیکی به پدر و مادر انجام دستور خداست و کاری که فرزندان برای پدر و مادر میکنند جبران کننده کمترین و کوچکترین سختی هائی که پدر و مادر برای ما کشیده اند، نمی کند لذا باید نیت ما ضمن انجام وظیفه ، رضایت آنها و رضای خدای متعال باشد و اگر اینگونه به موضوع نگاه کنیم فرق گذاشتن بین فرزندان از طرف پدر و مادرها را میتوان تفاوت دیدگاه دید و آن را بخشی از سلایق آنها دانست و دیگر ناراحت کننده نخواهد بود.

اما با عرض معذرت با جمله ای که گفته اید، هرکس وظیفه خودش را انجام بده و در حد خودش به پدر و مادر احترام بزاره ........موافق نیستم ، چون همانگونه که در سطرهای بالا نوشتم هر چه ما بیشتر خدمت به پدر و مادرهایمان بکنیم نمی تواند خلاء محبت دیگر فرزندان را پر کند . لطفا پدر و مادری را تصور کنید که چند فرزند دارند و اکثر آنها در خارج از کشورند و یا در داخل کشور در مکانی دورتر از پدر و مادر هستند و یک فرزندی هست که یا با آنها زندگی می کند و یا نزدیک به آنهاست ، آیا میتوان گفت این فرزند هم چون برادران و خواهرانش نیستند که کمک کنند در حد وظیفه خودش کمک کند؟ این حد وظیفه کجاست و جه مقددار است؟ و چگونه باید آن را تعریف کرد.... فقط خدا میداند.اما روایات زیادی هست که پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) و ائمه معصومین (ع) به کسانی که از آنها سوال میکردند چکار کنیم تا مورد رضای خدا قرار بگیریم؟ گفته اند احسان به پدر و مادر ... احسان به پدر و مادر ... و چند بار این موضوع را تکرار کرده اند. بنابراین نگران نباشید و تا میتوانید به پدر و مادر خود خدمت کنید تا فرزندان شما هم با شما اینگونه باشند و مطمئن باشید اجر و مزد شما در نزد خدا جائی نخواهد رفت و تنها اوست که از کوچکترین کارهای ما خبر دارد و آگاه است.

موفق و سربلند باشید .
 

5. به نظر شما آثار احسان کردن و نکردن به پدر و مادر در زندگی دنیوی و اخروی چیست و چه نتایجی دارد؟

اثار این کار درباره نیکی کردن  دنیا و اخرت : ( در پست های اینده با ذکر روایت و احادیث هر مورد رو به اختصار توضیح خواهیم داد)

• مغفرت خداوند و اولیا الله
• مرگی راحت
• رزق و روزی زیاد
• نیکی به پدر و مادر = نیکی فرزندان خودمان در روزگار فردا
• عمر بابرکت و زیاد
• عدم انجام گناه
• رسیدن به بهشت

از اثار احسان به والدین مغفرت الله متعال  میباشد که در حدیثی همراه با منبع براتون ذکر میکنم:

البته بهتر میشه اقای شیردل  گرکامی با نظرات خودشون نظرات بندرو تصحیح و تکمیل فرمایند 

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: مردی خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و گفت: ای رسول خدا، من هیچ کار زشتی نمانده که انجام نداده باشم آیا می توانم توبه کنم؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا هیچ یک از پدر و مادرت زنده هستند؟گفت: بلی ، پدرم. حضرت فرمود: برو به او نیکی کن تا آمرزیده شوی. وقتی او راه افتاد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای کاش مادرش زنده بود یعنی اگر مادرش زنده بود و به او نیکی می کرد زودتر آمرزیده می شد.

شهید دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، گناهان کبیره، جلد اول، ص 131

از اثار دیگر  احسان بوالدین مرگ اسان هست :

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که دوست دارد خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان سازد. به خویشان و نزدیکان و پدر و مادرش نیکوکار باشد و اگر چنین کند خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می کند.*

 رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر بالین جوانی که در حال مرگ بودحاضر شد و فرمود: ای جوان کلمه توحید (لا اله الا ا…) بر زبان بیاور جوان زبانش بند آمده بود و قادر به ادای توحید نبود. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به حاضرین فرمود: آیا مادر این جوان در این جا حاضر است؟ زنی که در بالای سر جوان ایستاده بود گفت: آری، من مادر او هستمرسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا تو از فرزند راضی و خشنود هستی؟ گفت: نه من مدت شش سال است که با او حرف نزده ام.فرمود: ای زن او را حلال کن و از او راضی باش! گفت برای رضایت خاطر شما او را حلال کردم، خداوند از او راضی باشد.پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای جوان چه می بینی؟ گفت: مردی بسیار زشت و بدبو را مشاهده می کنم و اکنون گلوی مرا گرفته است.پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دعائی به این مضمون به جوان یاد داد و فرمود بخوان : «ای خدائی که عمل اندک را می پذیری و از گناه و خطای بزرگ در می گذاری از من نیز عمل اندک را بپذیر و از گناه بسیار من در گذر چرا که تو بخشنده  و مهربانی. »جوان دعا را آموخت و خواند، سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: اکنون چه می بینی گفت: اکنون مردی (ملکی) را می بینم که صورتی سفید و زیبا و پیکری خوشبو و لباسی زیبا بر تن دارد و با من خوش رفتاری می کند، بعد از دنیا رحلت کرد.**

*مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج71، باب2، ح32.