سبک زندگی انسان منتظر از سایرین متمایز است. زمینه سازی برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) هویت خاصی به دیدگاه ها و گرایش ها و رفتارهای فرد مسلمان می دهد. یعنی اگر در نظر بگیریم که سبک زندگی یک فرد منطبق بر آموزه- های اسلام است، این دیدگاه شیعی درباره حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه) و زمینه سازی برای ظهور ایشان مانند نخ تسبیحی همه اجزای زندگی مومنانه آن فرد را به هم متصل می کند و به آن جهت می دهد. در این نوشتار به بررسی کلی درباره سبک زندگی زمینه ساز ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) می پردازیم.
مفهوم سبک زندگی منتظرانه
سبک زندگی مجموعه ای از عملکردهاست که بر اساس بینش ما به زندگی شکل می گیرد و فرد با بهره‌گیری از آنها، افزون بر رفع نیازهای جاری خود، روایت خاصی از هویت شخصی خود را در برابر دیگران، مجسم می‌سازد. و در واقع از این نظر میان قشرهای گوناگون اجتماعی، تمایز به وجود می‌آورد. یکی از صاحب نظران بر اساس دیدگاه رهبر معظم انقلاب در تعریف سبک زندگی می گوید(١):
سبك زندگی، مجموعهای نظاممند از فعالیت‌هاست كه از بینش‌ها، گرایش‌ها و كنش‌های اشخاص بر می‌خیزد و به همین مناسبت، مقام معظم رهبری تأكید میكند كه «رفتار اجتماعی و سبك زندگی، تابع تفسیر ما از زندگی است. هدف زندگی چیست؟ هر هدفی كه ما برای زندگی معین كنیم، به طور طبیعی، متناسب با خودش، یك سبك زندگی برای ما به همراه دارد»
به این ترتیب اگر زمینه سازی برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) در اولویت اهداف زندگی انسان مسلمان شیعه مذهب قرار گیرد و با علم و معرفت نیز همراه باشد، علایق، گرایش ها و عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع این هدف مقدس، اهداف جزئی تر زندگی را دوباره تعریف می کند و بر این اساس سبک خاصی از زندگی شکل می گیرد.
سبک زندگی زمینه سازانه
انتظار بر تمام مسئولیت های دینی سایه می افکند و آن را در نسبتی خاص با امام زمان (علیه السلام) قرار می دهد. در واقع سبک زندگی انسان منتظر، بر اساس تکالیف دینی تعریف شده است، با این تفاوت که نیت ما را در انجام اعمال دینی تغییر می دهد و تکامل می بخشد. پس شاخصه و مولفه اصلی فرهنگ انتظار همه آن تكالیفی است كه در تعالیم دینی آمده است و هیچ تغییری در وظایف و تكالیفمان به وجود نمیآید و تنها وظیفه ما سختتر شده است و از آن طرف فضیلتهای ما هم برتر شده است و به همین جهت، مردم زمان غیبت، اگر به وظایف خود عمل كنند، برترین مردم در تمام دوران هستند. بر اساس روایات:
اگر روزى هیچ كس از اولاد امام حسین (علیه السلام) را نبینید، از خداوند استعانت طلبید و به طریقه و سنتی كه عمل می‌کردید، توجه نموده از آن پیروى نمائید...(3)
اگر زمینه سازی برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) در اولویت اهداف زندگی انسان مسلمان شیعه مذهب قرار گیرد و با علم و معرفت نیز همراه باشد، علایق، گرایش ها و عملکرد فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع این هدف مقدس، اهداف جزئی تر زندگی را دوباره تعریف می کند و بر این اساس سبک خاصی از زندگی شکل می گیرد.
بنابراین فرهنگ انتظار، همان تمامیت اسلام ناب محمدی است كه در دوران غیبت به طور خاص، با انتظار امامی كه غایب است، خودش را نشان می دهد. در واقع فرد منتظر تکالیف دینی را با این نیت انجام می دهد که در دوران غیبت نیز از امام خویش اطاعت کند و به تبع آن ظرفیت ولایت پذیری را در خود بالا ببرد و زمینه ظهور ایشان را فراهم کند. در این زمینه همچنین گفته شده است:
ما به عنوان شیعه منتظر در دوران غیبت، باید به این باور رسیده باشیم كه امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه)، با وجود غیبت ظاهری، امام، حیّ و حاضر و ناظر و شاهد بر اعمال ماست و آن حضرت یك تكالیفی از ما می‌خواهد كه باید به آنها عمل كنیم. امام غایب ما، امام مهدی (علیه السلام)، حجت خدا و منجی موعود است. امام به عنوان حجت الهی، معیار و شاخص است و ما وظایفی نسبت به آن حضرت بر عهده داریم. بقیه حجت‌های الهی، معمولاً در جامعه خودشان حاضر بودند؛ اما این امام، این ویژگی را دارد كه غایب است و با وجود غیبتش، مردم موظف به اطاعتش شده‌اند و معیار سنجش عملكرد افراد در دوران غیبت نیز اطاعت از امام است؛ یعنی مردم در دوران غیبت، با وجود غیبت ظاهری امام، باید حرمت امامشان را پاس بدارند و مطیع او باشند.(4)
جهت بخشی نگاه منتظرانه به سبک زندگی
بنابراین اگر انتظار را به معنای دست روی دست گذاشتن و صرفا چشم به راه آینده بودن تعریف نکنیم و آن را به نوعی تلاش جهت زمینه سازی برای ظهور بدانیم، نگاه منتظرانه از دو دیدگاه به سبک زندگی ما جهت می بخشد؛
یکی از این نظر که انسان همان گونه که در برابر حجت های آشکار الهی تکلیف دارد، در مقابل امام غایب هم مکلف به اطاعت است و دیگر از آن جهت که باید خودش و جامعه را برای پذیرش حضور و ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) آماده کند وگرنه غفلت از این مهم ظهور ایشان را به تاخیر می اندازد. در واقع همین دو نیت در سبک زندگی اسلامی ما نفوذ می کند و آن را تکامل می بخشد.
کسی که به تکالیف دینی تنها از آن جهت می نگرد که در دین به رعایت آن دستور داده شده است، با کسی که وظایف دینی را به مثابه خشت هایی می داند که در هر لحظه بنای رفیع ظهور را تکمیل می کند، این دو نگاه از نظر انگیزشی در یک سطح نیستند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
هر كس كه از بودنش در شمار یاران امام قائم شادمان است باید به انتظار باشد و با همین حال انتظار به پرهیز و اخلاق نیكو رفتار كند. پس اگر اجلش فرا رسید و امام قائم پس از مرگ او قیام كرد پاداش او همانند پاداش كسى است كه امام قائم را درك كرده باشد پس كوشا باشید و به انتظار بنشینید گوارا باد بر شما اى گروهى كه مشمول رحمت خدائید.(5)
یعنی عمل همراه با ورع و برخورداری از فضایل اخلاقی، باید رویکردی منتظرانه داشته باشد و کسی که می خواهد از اصحاب امام مهدی (علیه السلام) به شمار آید، باید حتی در ورع و اخلاق پسندیده، به این معنا توجه داشته باشد که اینها در نسبتی خاص با امام زمان (علیه السلام) و برای فراهم شدن زمینه های ظهور است.(6)
شاخصه و مولفه اصلی فرهنگ انتظار همه آن تكالیفی است كه در تعالیم دینی آمده است و هیچ تغییری در وظایف و تكالیفمان به وجود نمیآید و تنها وظیفه ما سختتر شده است و از آن طرف فضیلتهای ما هم برتر شده است و به همین جهت، مردم زمان غیبت، اگر به وظایف خود عمل كنند، برترین مردم در تمام دوران هستند.
جزئیاتی از سبک زندگی مهدوی
در میان روایات مهدوی یکسری از روایات، جزئیات بیشتری از تربیت و سبک زندگی مهدوی را نشان می دهند. در این بخش به صورت کلی به روایاتی اشاره می کنیم که هر کدام از زاویه ای، ویژگی هایی را که در آمادگی برای ظهور موثرند، روشن می سازند. بدیهی است که این ویژگی ها فرع بر موضوعی است که در فوق درباره سبک زندگی زمینه ساز گفته شد. یعنی درست است که سبک زندگی زمینه ساز بر اساس الگوی کامل دینی است و فراتر از آن تعریف نمی شود. ولی مواردی وجود دارد که در تعجیل ظهور موثرترند. بی شک این موارد از جهت اولویت بندی در سبک زندگی زمینه ساز سرآمدند. در ذیل برخی از این دسته روایات آمده است:
روایاتی که درباره ویژگی های یاران حضرت مهدی (علیه السلام) از لحاظ زهد، بصیرت، عبادت و ولایت پذیری، شجاعت و... آمده است.
روایاتی که درباره ویژگی های دولت و حکومت حضرت پس از ظهور سخن می گوید، بعضا در این روایات درباره ویژگی هایی که افراد پس از ظهور کسب می کنند و یا درباره ویژگی های اجتماعی آن دوران سخن گفته شده است. بر اساس این روایات نیز می توان اولویت های سبک زندگی زمینه ساز را مشخص کرد.(7)
همه روایاتی که درباره انتظار و منتظران و همچنین شیعیان در عصر غیبت، توصیه هایی دارد. به عنوان نمونه می توان به پایداری بر دین، خواندن دعاهای خاص، چنگ زدن به محبت اولیای الهی و دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خدا اشاره کرد.
روایاتی که درباره تهیه تیر و رباط و امثال آن توصیه می کنند و همچنین روایاتی درباره گروه یا گروه هایی که برای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) زمینه سازی می کنند.
روشن است که آن چه در فوق گفته شد شامل همه مسئولیت های دینی فرد منتظر، اعم از فردی و اجتماعی می باشد. اصولا بسیاری از روایاتی که در قسمت پایانی به آن اشاره شده است در حوزه مسائل اجتماعی سبک زندگی منتظرانه را مشخص می کند.
پی نوشت:
1) مصاحبه با دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، نشریه معارف.
2) مشرق موعود نصرت الله آیتی ، زمینه سازی ظهور، چیستی، چگونگی.
3) بحار الانوار، ج 51، ص 136: فَإِنْ أَصْبَحْتُمْ یَوْماً لَا تَرَوْنَ مِنْهُمْ أَحَداً فَاسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ انْظُرُوا السُّنَّةَ الَّتِی كُنْتُمْ عَلَیْهَا فَاتَّبِعُوهَا.
4) ابراهیم شفیعی سروستانی، نشریه معارف.
5) نعمانی، الغیبه، ص 200 : مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِیئاً لَكُمْ أَیَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَة .
6) نصرت الله آیتی، مشرق موعود.
7) برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: مهدویت و اهداف نظام تربیتی اسلام نویسنده : صالحی،غلامرضا، مجله مشرق موعود.
