دكتر الهام‌السادات هاشمیان نایینی، متخصص زنان و زایمان از دانشگاه تهران، به شما می‌گوید كه علت بیشتر نازایی‌ها چیست و چطور می‌توانید از بروز آن پیشگیری كنید.
مجله زندگی ایده آل - آناهیتا درودیان: نیكول كیدمن، سلین دیون و ماریا كری چهره‌هایی هستند كه یك وجه مشترك دارند. این سه زن نازایی را تجربه كرده و سرانجام به كمك IVF بچه‌دار شده‌اند. به هر حال همه خانم‌هایی كه به نازایی مبتلا می‌شوند به اندازه سلین دیون و دیگران خوش شانس نیستند و نمی‌توانند بارداری را تجربه كنند. در واقع هنگامی كه پزشكان همه راه‌ها را امتحان كرده و نتیجه نمی‌گیرند درنهایت انجام IVF را به خانم‌ها پیشنهاد می‌كنند كه آن هم فقط 30درصد شانس موفقیت دارد! دلایل مختلفی سبب بروز نازایی می‌شود و البته گاهی اوقات هم نازایی بدون هیچ علتی اتفاق می‌افتد. دكتر الهام‌السادات هاشمیان نایینی، متخصص زنان و زایمان از دانشگاه تهران، به شما می‌گوید كه علت بیشتر نازایی‌ها چیست و چطور می‌توانید از بروز آن پیشگیری كنید.
نازایی چطور پیش می‌آید؟
در حدود 15 تا 20درصد زوج‌ها به نازایی مبتلا می‌شوند. شیوع نازایی در گذشته 10درصد بود اما به‌تازگی افزایش یافته است. علت نازایی همیشه به خانم‌ها مربوط نیست. درواقع علت نازایی‌ها 30درصد مربوط به مشكلات زنانه، 30درصد مربوط به مشكلات مردانه و 40درصد مربوط به مشكلات هر دو زوج است. مهم‌ترین عوامل بروز نازایی عبارتند از:
عامل شماره 1: اختلالات تخمك گذاری
شایع‌ترین علت نازایی ناشی از اختلالات تخمك گذاری است. حدود 40درصد از نازایی‌ها با این اختلال ارتباط دارد. در این مورد چند نكته را بدانید:
- این مشكل به‌ویژه در افرادی كه اضافه وزن دارند بیشتر دیده می‌شود.
- اختلال در تخمك گذاری می‌تواند منشا ژنتیك داشته باشد و در خانواده‌هایی كه زمینه دیابت در آنها وجود دارد هم دیده می‌شود.
- كم‌تحركی و مصرف غذاهای شیرین به شیوع بیشتر این مشكل دامن می‌زند.
- خانم‌هایی كه قاعدگی آنها با تاخیر انجام شده و سیكل‌های طولانی‌مدت (40 روزه تا دو ماهه) دارند ممكن است به این اختلال دچار شده باشند.
البته جای نگرانی نیست. خبر خوب اینكه اختلالات تخمك‌گذاری در 90درصد موارد با دارو كاملا قابل درمان است و با تغییر سبك زندگی برطرف می‌شود. توصیه می‌شود افراد مبتلا ضمن دنبال كردن دارو درمانی به رژیم غذایی‌شان بیشتر دقت كنند و ورزش را در برنامه روزانه‌شان قرار دهند.
عامل شماره 2: اختلالات لوله‌ای
انسداد لوله‌ها می‌تواند به‌دلیل چسبندگی‌های ناشی از عفونت‌ها پیش بیاید. عفونت‌های لگنی یا بیماری آندومتریوز هم سبب چسبندگی لوله‌ها می‌شود.
حتی ممكن است فردی در دوران مجردی به این عفونت‌ها دچار شده باشد و بعد از ازدواج وقتی برای درمان نازایی مراجعه می‌كند تازه متوجه شود كه چنین عفونتی دارد. خبر بد اینكه این مشكل مورد خوبی برای درمان نیست! معمولا به جراحی نیاز دارد و به دارو درمانی خوب پاسخ نمی‌دهد. درنهایت ممكن است فردی كه دچار این مشكل شده برای بارداری با كاشت جنین نیاز داشته باشد.
عامل شماره 3: اختلالات هورمونی
تقریبا علت 20درصد از نازایی‌ها ناشی از اختلالات هورمون‌هایی مانند پرولاكتین و هورمون‌های غده تیروئید است كه سبب اختلال در تخمك گذاری شده و مشكلاتی در باروری ایجاد می‌كند. این اختلال هم با دارو برطرف می‌شود.
عامل شماره 4: نازایی بدون علت
شاید برای‌تان جالب باشد بدانید كه گاهی اوقات بعضی نازایی‌ها علت مشخصی ندارند. به‌طور مثال وقتی وضعیت و آزمایش‌های خانمی را بررسی می‌كنیم متوجه می‌شویم كه همه شرایط نرمال است، تخمك گذاری خوب انجام می‌شود و آزمایش نطفه همسر هم طبیعی است اما بارداری اتفاق نمی‌افتد. اگر این تاخیر در باروری طولانی شود ممكن است برای بارداری كاشت جنین را توصیه كنیم. برای این مشكل هیچ توجیهی وجود ندارد و 10درصد از نازایی‌ها علت ناشناخته دارند.
درمان نهایی به كمك IVF
وقتی خانمی به نازایی مبتلا می‌شود بعد از امتحان همه راه‌ها سرانجام چاره‌ای ندارد جز بارداری به كمك IVF. به هر حال بعد از بررسی‌های اولیه و بررسی نتایج آزمایشات پزشك متخصص می‌تواند بهترین روش درمانی را دراختیار زوج‌ها قرار دهد. اگر نازایی به‌دلیل اختلالات تخمك‌گذاری باشد تا 90درصد با دارو، درمان می‌شود و نیازی به IVF نیست.
اختلالات هورمونی هم به‌طور معمول با دارو قابل درمان هستند و نیازی به IVF نیست. در صورتی‌كه نازایی به‌دلیل اختلالات لوله‌ای ایجاد شده باشد در مرحله اول پزشك سعی می‌كند به كمك لاپاروسكوپی انسداد لوله‌ها را از بین ببرد. اگر این روش موثر نبود در مرحله بعد IVF توصیه می‌شود. IVF درمان پرهزینه‌ای است و شانس موفقیت‌آمیز بودن آن تنها 30درصد است و در كمترین حالت در حدود 6 تا 10میلیون تومان هزینه دارد.
IVF چطور انجام می‌شود؟
برای انجام IVF پزشك متخصص به كمك دارو تخمدان‌ها را تحریك می‌كند تا تخمك‌گذاری صورت گیرد. بعد از رسیدن تخمك‌ها آنها را به كمك بیهوشی از بدن زن جدا می‌كنند، ضمن اینكه نطفه شوهر هم به‌طور جداگانه برداشته می‌شود و سپس در محیط آزمایشگاه لقاح صورت گرفته و جنین تشكیل می‌شود. بعد از دو تا سه روز كه جنین با 8 سلول تشكیل شد آن را به داخل رحم مادر منتقل می‌كنند.
وقتی مشكل نازایی مربوط به خانم‌ها نیست
مواردی پیش می‌آید كه بعد از بررسی آزمایش‌ها معلوم می‌شود مشكل ناباروری مربوط به نطفه ضعیف همسر است. در این صورت درمان به كمك روش دیگری به نام IUI انجام می‌شود. این روش مانند IVF پرهزینه نیست و نیازی به بستری شدن ندارد. هزینه انجام این روش با درنظر گرفتن داروها در حدود 400هزار تومان تمام می‌شود. اگر این روش هم بعد از سه بار نتیجه‌بخش نبود درنهایت IVF توصیه می‌شود.
علائم نازایی چیست؟
وقتی زن و شوهری بعد از یك سال مقاربت منظم و تمایل به بچه‌دار شدن به این هدف نرسند، می‌گوییم نازایی اتفاق افتاده است. تا قبل از اینكه چنین حالتی پیش نیاید نمی‌توان با قطعیت گفت كه خانمی نابارور است. البته نشانه‌هایی وجود دارند كه می‌توانند زنگ خطری برای ناباروی باشند:
- قاعدگی نامنظم: هنگامی كه سیكل‌های ماهانه با تاخیر‌های زیاد (بیش از 35 روز) همراه باشد یا زودتر از موعد (دو هفته یك‌بار) اتفاق بیفتند این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده این باشد كه تخمك گذاری خوب انجام نمی‌شود و ممكن است چنین فردی با نازایی روبه‌رو شود.
- افزایش موهای زاید: جزو علائم تنبلی تخمدان است. هنگامی که موهای زاید در مناطقی كه انتظار نداریم (مانند سینه، شكم، زیر چانه و...) دیده شوند نشانه افزایش هورمون‌های مردانه است كه از تنبلی تخمدان‌ها حكایت می‌كند. اگر چنین مشكلی در افراد چاق با سیكل‌های نامظم دیده شود احتمال اینكه تنبلی تخمدان‌ها ایجاد شده باشد بیشتر می‌شود. البته یك یا دو سیكل نامنظم در سال مشكلی ایجاد نمی‌كند چون ممكن است به‌دلیل تغییرات فصلی یا مصرف داروها بعضی از سیكل‌ها نامنظم شوند اما اگر خانمی در طول سال بیشتر از سه سیكل نامنظم داشت توصیه می‌شود كه این مشكل را جدی بگیرد و برای درمان اقدام كند.
چطور از نازایی پیشگیری كنیم؟
- بهداشت فردی را رعایت كنید تا احتمال بروز عفونت‌های لگنی و بسته شدن لوله‌ها به حداقل برسد.
- روزانه میوه و سبزیجات تازه مصرف كنید.
- مصرف چربی و شیرینی را به كمترین میزان ممكن برسانید.
- هر روز نیم تا یك ساعت پیاده‌روی داشته باشید.
- اگر اضافه‌وزن دارید از همین امروز برای رسیدن به وزن ایده‌آل تلاش كنید.
