شاید همه نکاتی که پیش از این در مورد غلظت خون شنیده بودید اشتباه باشد! «رنگ خونم خیلی تیره شده، فکر می کنم غلیظ شده است.» جمله بسیار شایعی که حتما شما هم از دیگران شنید ه اید و اغلب مردم زمانی آن را بر زبان می آورند که می بینند برای آزمایشی ساده روی صندلی آزمایشگاه نشسته اند و خون شان را درون لوله آزمایش می بینند. معمولا در این شرایط، اولین فکری که به ذهن این افراد می رسد، حجامت و تصفیه خون است. اما اگر شما هم با چنین علائمی روبه رو شده اید، پیش از آنکه خوددرمانی را آغاز کنید یا برای خارج کردن خون تیره از بدن تان سراغ حجامت بروید، باید بدانید که میان خون تیره و خون غلیظ چه تفاوت هایی وجود دارد. در این مطلب، ما به شما می گوییم که غلظت خون چیست و چه علائمی دارد.
دکتر غلامرضا توگه، فوق تخصص خون و دکتر قدیر محمدی، متخصص طب سنتی راه های درمان این مشکل را برای تان مشخص می کنند.
غلظت خون چیست؟
بسیاری از بیماران زمانی که به متخصص مراجعه می کنند، اصطلاح غلیظ شدن خون را به کار می برند که درست نیست و غلظت خون تعریف خاص خود را دارد. به لحاظ پزشکی، غلظت خون یعنی بخش گلبول های قرمز، چند درصد از خون کامل را اشغال کرده است. نحوه کار نیز به این شکل است که از فردی 2 سی سی خون گرفته می شود. سپس این خون در دستگاه سانتریفیوژ با دور زیادی به چرخش درمی آید و بر اثر این چرخش، بخش های مختلف خون از هم جدا می شوند. در ادامه یک ستون که به گلبول های قرمز اختصاص داده شده است، از سایر بخش های خون جدا می شود و درصد را اعلام می کند. اما چه زمانی هموگلوبین خون در حد طبیعی است؟ در زنان، اگر میزان هموگلوبین بین 16-12 (48- 36 درصد) و در مردان بین 18- 14 (56-42 درصد) باشد، طبیعی است. اصطلاح غلظت خون را ما زمانی به کار می بریم که میزان گلبول های قرمز خون، از عدد 52 در زنان و از عدد 56 در مردان تجاوز کند. در این صورت بیمار دچار پرفشاری و غلظت خون شده است.
چرا خون غلیظ می شود؟
تنها راهی که نشان می دهد فردی غلظت خون دارد یا نه، دادن آزمایش خون و اندازه گیری (اچ.تی.سی) هماتوکریت است. بعد از اینکه جواب آماده شد، پزشک دو دسته علت اولیه و ثانویه پیش رو دارد:
علت اولیه: مغز استخوان بدون هیچ محرکی از بیرون، خود به خود رفتار آنارشیستی نشان داده و شروع به تولید گلبول قرمز می کند که به آن پلیستمی می گویند و افزایش غلظت اولیه نامیده می شود بدون وجود علت ثانویه. درصد کمی از غلظت خون شامل علت اولیه می شود.
علت ثانویه: بین 95-90 درصد از کسانی که با غلظت خون به متخصص مراجعه می کنند، افرادی هستند که غلظت خون ثانویه دارند و این موضوع زمانی اتفاق می افتد که اکسیژن کافی به بافت های بدن نرسد. با کمبود اکسیژن در بدن، هورمونی به نام اریتروپویتین از کلیه ترشح می شود که این هورمون، مغز استخوان را برای ساخت بیشتر گلبول قرمز تحریک می کند تا بتواند کمبود اکسیژن رسانی به بافت های بدن را با افزایش تولید گلبول قرمز جبران کند. نمونه کسانی که با این مشکل مواجه می شوند، افرادی هستند که در ارتفاعات بلند و کوهستانی زندگی می کنند و چون با کمبود اکسیژن روبه رو هستند، دچار بیماری غلظت خون می شوند.
گاهی اوقات اکسیژن محیط مناسب است، اما به دلیل مشکلات ریوی، فرد دچار غلظت خون می شود یا ممکن است اکسیژن از ریه وارد خون شود، اما به دلیل مشکلات خونی، بین خون شریانی و وریدی، مشکلی وجود داشته باشد و خونی که در ریه پر از اکسیژن شده، بلافاصله با خون کم اکسیژن مخلوط شده و همین مساله سبب بروز غلظت خون شود. علت بعدی، هموگلوبین مادرزادی است که در آن افراد فامیل پرخون هستند و به علل مختلفی، مغز استخوان به گلبول سازی تحریک شود. یکی دیگر از علل مهم غلظت خون، کشیدن سیگار و مسمومیت با مونوکسیدکربن است که در نتیجه آنها اکسیژن رسانی به خون کم شده و غلظت خون ثانویه ایجاد می شود. مصرف دخانیات یکی از علت های جدی درکنار مسائل قلبی است که هم باعث بروز سرطان شده و هم سبب غلیظ شدن خون فرد می شود. فرض کنید فردی مدام سردرد دارد و جریان خونش سیالیت و روانی لازم را ندارد و مرتب در خواب، خواب زده می شود، آیا چنین فردی در طول روز عصبی نیست؟ می تواند تمرکز لازم را برای انجام کار هایش داشته باشد؟ نه. ممکن است ما نتوانیم کار زیادی برای بیماری مادرزادی قلبی که خون پراکسیژن و کم اکسیژن در آن با هم مخلوط می شوند یا بیماری مغز استخوان انجام دهیم، اما مشکلی که به دست خود ما ایجاد شد، فقط نیاز به اراده دارد. بیماران وقتی به ما مراجعه می کنند، می بینیم عصبی هستند و دائم سردرد دارند که علت هم پرخونی است و مشکل هم مصرف سیگار و دخانیات است.
غلظت خون بیماری پیرمرد هاست؟
این بیماری بسته به اینکه بر اثر علت اولیه یا ثانویه در فرد ایجاد شده باشد، ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند. ما افرادی داریم که در سن نوجوانی و به دلیل ارثی این مشکل را دارند. بچه هایی هستند که دیواره پایین قلب شان باز است یا مشکل ریوی دارند که آنها ازجمله کسانی هستند که درگیر غلظت خون می شوند.
چطور درمان می شود؟
وقتی پزشک متخصص باتوجه به جواب آزمایش متوجه شد که علت بروز غلظت خون در فرد، اولیه است یا ثانویه، درمان را آغاز می کند. اگر علت ثانویه بود، درمان علت زمینه ای - قلبی یا ریوی – را در صورتی که امکان پذیر باشد، آغاز می کند و در کنار آن هرگاه غلظت خون از 56درصد در مردان و 52درصد در زنان بالاتر برود، بخشی از خون کشیده و دور ریخته می شود. این کار نیز به شکل استاندارد انجام می شود تا غلظت خون کاهش پیدا کند. این عمل تا زمانی ادامه دارد که یکی از مهم ترین مواد خونساز بدن بر اثر خروج از بدن کم شود. در واقع به بیمار فقر آهن می دهیم تا دچار غلظت خون نشود. حال اگر علت پرخونی براثر علت اولیه یعنی ناشی از مغز استخوان باشد، در این حالت باید به درمان علت بیماری خونی بپردازیم و با خروج خون از یکی از رگ ها، میزان گلبول های قرمز خون تنظیم شوند.
چه کنیم که دوباره غلیظ نشود؟
یکی از سوالات افرادی که خون شان به حالت طبیعی برگشته این است که چه کار هایی انجام دهیم تا خون مان دوباره غلیظ نشود؟ این افراد بهتر است هم برای جلوگیری از غلیظ شدن خون و هم برای کمک به نیازمندان، به طور مستمر خون بدهند. مردان بهتر است هر سه ماه و زنان هر چهار ماه یکبار خون شان را اهدا کنند.
این نشانه ها می گویند خون تان غلیظ است:
زمانی که سیالیت خون از حدی بالاتر برود، اکسیژن رسانی کم شده و حتی ممکن است سبب توقف حرکت خون در رگ ها شود، به همین دلیل غلظت خون در برخی مواقع می تواند با توقف حرکت خون، فرد را دچار سکته مغزی کند. پس وجود نشانه هایی که در ادامه می آوریم را جدی بگیرید!
1. لب های تان بنفش شده؟
وقتی میزان هموگلوبین بدون اکسیژن بیش از حد باشد، مخاط های بدن مثل لب به رنگ بنفش درمی آیند. انگشتان دست و پا و زیر ناخن ها بنفش شده، چشم ها پرخون و پوست صورت نیز بر افروخته می شود. با دیدن این علائم ظاهری می توانید نسبت به غلیظ شدن خون تان شک کرده و برای تشخیص نهایی حتما به متخصص مراجعه کنید.
2. سرتان گیج می رود؟
وقتی غلظت هموگلوبین خون زیاد می شود، سیالیت، روانی و حرکت خون کم شده و فرد دچار سرگیجه و رخوت شده و خون دماغ می شود. اگر سرگیجه و رخوت بدون هیچ دلیل زمینه ای دیگری سراغ شما بیاید و گاه و بی گاه بینی تان هم خون ریزی کند، باید نسبت به غلیظ شدن خون تان مشکوک شوید و این نشانه ها را بررسی کنید.
3. نفس نفس می زنید؟
کسانی که مشکل ریوی دارند، تنگی نفس پیدا می کنند و نفس نفس می زنند هم ممکن است به خاطر غلظت خون شان دچار تشدید این علائم شده باشند. پس هر تنگی نفسی را به حساب آلرژی یا آلودگی هوا نگذارید. گذشته از این، افرادی که مشکل قلبی دارند و تپش قلب پیدا می کنند هم می توانند دچار این مشکل باشند.
طب سنتی چه می گوید؟
گرچه به باور طب رایج، افزایش تعداد گلبول های قرمز خون می تواند نشانه غلیظ شدنش باشد، اما طب سنتی تعریف نسبتا متفاوتی از غلظت خون ارائه می دهد. دکتر قدیر محمدی، متخصص طب سنتی می گوید که این علم، مشکل غلظت خون را به شکل زیر توضیح می دهد:
سرم خون غلیظ شود...
در طب رایج، می گویند اگر تعداد گلبول های خون در حجم به خصوصی از خون بیشتر باشد، فرد مبتلا به غلظت خون است و با بخش سرمی یا مایع کاری ندارند. اما در طب سنتی، اگر گلبول های خون کمتر شود، اما سرم خون غلیظ تر باشد، می گوییم غلظت خون وجود دارد. غلظت خون مشکل شایعی است که می تواند به علت های متفاوتی فرد را گرفتار خود کند.
چرا این اتفاق می افتد؟
غلیظ شدن خون دلایل مختلفی دارد. طب سنتی معتقد است مزاج آدم ها می تواند کنترل بدنشان را به دست بگیرد.گاهی اوقات گرمای مزاج ما بیش از حد نرمال است و این گرما سبب تجزیه شدن رطوبت و مایعات بدن که خون هم جزء آن است، شده و بخش سرمی خون غلیظ می شود.
دمای بدن شما هم بی تاثیر نیست
گاهی اوقات هم اگر دمای بدن از آن حد طبیعی که 37درجه است، پایین تر بیاید و سردتر شود، خون هم متراکم شده و غلیظ می شود. در این شرایط دمای بدن فرد می تواند بدون وجود عوامل زمینه ای دیگر، او را به مشکل غلظت خون دچار کند. درست مثل یخ و آب که یخ نسبت به آب غلیظ تر است چون ملکول های آن نسبت به هم در شرایط متراکم تری قرار دارند. اما آب رقیق است و ملکول هایش با فاصله بیشتری از هم هستند. یعنی هرچه دمای بدن پایین باشد و خون سردتر، گلبول های خون به هم چسبیده تر می شوند و در حجم به خصوصی از خون زیاد به نظر می آیند، ضمن اینکه ممکن است همین فرد دچار کم خونی باشد.
خون تیره همیشه غلیظ نیست
خونی که در سرخرگ ها جریان دارد، شفاف و قرمزرنگ است، اما خونی که در سیاهرگ ها وجود دارد، تیره رنگ است و اکسیژن کمی دارد. اکسیژن این خون در سیاهرگ مصرف شده، به بافت ها آمده و حین گردش، مقداری از فضولات گردش سلولی هم به آن اضافه شده و این خون به قلب و ریه برمی گردد تا دوباره اکسیژن بگیرد، بنابراین نمی توانیم بگوییم لزوما خونی که تیره است، غلیظ هم هست. به بیان دیگر، خون تیره، لزوما غلیظ نیست، ولی خون غلیظ به طور قطع تیره هست. ممکن است خون تیره داشته باشیم اما غلیظ هم نباشد. به همان دلیلی که اشاره شد ممکن است سلول ها به هم چسبیده باشند و به نظر بیاید خون تیره است، اما در واقع غلیظ نیست.
شاید یکی از این سوال ها در ذهن شما هم ایجاد شده باشد
باور های رایجی در مورد غلظت خون در میان مردم وجود دارد که آنها را با متخصصان در میان گذاشتیم. در این صفحه می توانید پاسخ رایج ترین سوالات در مورد غلظت خون را بخوانید.
رقیق بودن خون بهتر از غلیظ بودن آن است:
دکتر توگه: بستگی به نوع علتی دارد که باعث رقیق شدن خون شده است. گاهی اوقات رقیق بودن خون عوارض شدیدی به دنبال دارد و حتی ممکن است فرد دچار کم خونی باشد.
دکتر محمدی: رقیق بودن خون دو علت دارد یا به علت افزایش حرارت بدن است که باعث شده سلول ها از هم دور شوند و این مسئله خوب نیست یا اینکه فرد با کم خونی مواجه است. به همین علت این باور که گفته می شود رقیق بودن خون خوب است، درست نیست. به اعتقاد من خون استاندارد و سالم باید قوام لازم خود را داشته باشد. خون اگر خیلی رقیق باشد، از عروق بدن نشت می کند و یکی از دلایلی که باعث می شود بعضی افراد خون دماغ شوند، این است که خون شان خیلی رقیق است و این مساله خطرناک است.
اگر خون تان غلیظ است بهتر است از مصرف موادی مثل پسته، جگر و اسفناج خودداری کنید:
دکتر توگه: غلظت خون یک بیماری است که باید زمینه آن را داشته باشید و این طور نیست که با خوردن این خوراکی ها غلظت خون پیدا کنید یا میزان آن بیشتر شود.
دکتر محمدی: در بحث خونساز بودن جگر مردم بسیار اغراق آمیز رفتار می کنند. جگر در اغلب موارد نمی تواند خونسازی کند، چون غذای غلیظی است، بنابراین جگر برای خون سازی مناسب نیست. پسته هم برای کسانی که از کم خونی رنج می برند، مفید است. اما کسانی که خون غلیظ دارند، پسته نخورند بهتر است. یعنی اگر به طور قطع پرخون هستند نباید مصرف کنند. اما همان طور که گفته شد، گاهی اوقات سلول های خونی به هم چسبیده و متراکم هستند و به نظر می آید فرد دچار پرخونی است، درحالی که این طور نیست و کم خون است و خوردن پسته هیچ ضرری برایش ندارد. در مورد اسفناج هم درصورتی که در کنار کرفس استفاده شود، خوب است و خونسازی می کند. مصرف برخی میوه ها ازجمله انار و در راس سبزیجات، کاهو در رقیق و تعدیل کردن خونی که غلظت بالایی دارد، موثر هستند.
مصرف 8 لیوان آب در روز باعث کاهش غلظت خون می شود:
دکتر توگه: درست نیست.
دکتر محمدی: درست نیست و پایه علمی ندارد. ملاک مصرف آب فقط تشنگی فرد است. مگر اینکه ناحیه تحریک کننده احساس تشنگی در مغز دچار بیماری شود و این حس در فرد ضعیف شده یا آن را از دست داده باشد. غیر از این دو حالت، هر زمانی که نیاز داشتیم باید آب بنوشیم. زیاد نوشیدن آب، مسمومیت با آب را به همراه دارد و تعادل املاح بدن مثل سدیم و پتاسیم به هم می ریزد و بدترین تشنج ها را به خصوص در سنین بالا به همراه دارد. در افردی که بلغمی مزاج، سفید پوست و پر چربی هستند، ممکن است مصرف آب مضر هم باشد.
کسی که خونش غلیظ است نباید غذا های پرپروتئین مصرف کند:
دکتر توگه: به بیماران توصیه می کنیم که از غذا هایی استفاده کنند که آهن کمتری دارند.
دکتر محمدی: گاهی اوقات خوراکی هایی مصرف می کنیم که خون غلیظ تولید می کنند و ازجمله این خوراکی ها، اغلب پروتئین های گوشتی هستند که هرقدر این گوشت ها تیره تر باشند و حیوانی که این گوشت از آن تهیه می شود، مسن و عظیم الجثه تر باشد، خون غلیظ تری تولید می کند. همین طور که گوشت شتر نسبت به گوشت گوسفند و گوشت گوسفند نسبت به گوشت مرغ، خون غلیظ تری تولید می کند، به همین علت بهتر است افراد از تنوع غذایی برخوردار بوده و یکسویه نباشد. بهتر است مردم در تغذیه شان افراطی عمل نکنند. یعنی نه به شکل افراطی گوشت بخورند و نه گیاهخواری کنند تا نه دچار رقت بیش از حد خون شوند و نه دچار غلظت خون.
اگر خون تان غلیظ است، خون بدهید تا رقیق شود:
دکتر توگه: درست است. اما خون این افراد پس از اینکه از رگ گرفته می شود، قابلیت استفاده ندارد و باید دور انداخته شود چراکه کیسه های جمع آوری خون، به میزان استانداردی حاوی ماده ضدانعقاد خون هستند و خون کسانی که دچار غلظت خون هستند، در این کیسه ها به سرعت لخته می شود و قابل استفاده برای بیمارانی که نیازمند به دریافت خون هستند، نیستند.
دکتر محمدی: با خون دادن، از میزان خون کاسته می شود اما الزما نمی تواند نشانه رقیق شدن خون باشد. هرچند خون دادن ممکن است غلظت خون را تاحدی تعدیل کند و تا حدی برطرف شود، اما در مدت یک تا دو هفته، غلظت خون دوباره سرجای خود برخواهد گشت.
چون خونت تیره رنگ است، پس خون غلیظی داری:
دکتر توگه: بسیاری از افراد تصور می کنند که اگر خون تیره رنگ باشد، یعنی خون شان غلیظ است و اگر روشن باشد، یعنی خون شان رقیق است. در حالی که این طور نیست. خون تیره به این معناست که اکسیژن کمی در خون وجود دارد و خون روشن حاوی اکسیژن زیادی است.
