رحم جایگزین تنها نوعی اجاره است؟

یکی از جدیدترین راه‌های درمان ناباروری، استفاده از رحم اجاره‌ای است که به علت تازگی موضوع، از نظر حقوقی و فقهی مورد بحث فراوان قرار گرفته است. این روش به یکی از دو صورت زیر قابل تصور است: 1. نطفه مردی را در رحم غیر همسرش تزریق کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند گردد. در جواز و عدم جواز چنین عملی بین فقها اختلاف دیدگاه وجود دارد.  2. نطفه مرد و تخمک زن خودش را در خارج از رحم مخلوط و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن‌را به رحم زن دیگری تزریق نمایند.

یکی از جدیدترین راه‌های درمان ناباروری، استفاده از رحم اجاره‌ای است که به علت تازگی موضوع، از نظر حقوقی و فقهی مورد بحث فراوان قرار گرفته است.

این روش به یکی از دو صورت زیر قابل تصور است:

1. نطفه مردی را در رحم غیر همسرش تزریق کنند تا وی از این طریق صاحب فرزند گردد. در جواز و عدم جواز چنین عملی بین فقها اختلاف دیدگاه وجود دارد.[1]

2. نطفه مرد و تخمک زن خودش را در خارج از رحم مخلوط و به دلیل عدم توانایی زن در بارداری، آن‌را به رحم زن دیگری تزریق نمایند. بیشتر مراجع تقلید[2] می‌گویند این کار به خودی خود اشکال ندارد. البته باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود.[3]

آنچه در روش‌های معمول پزشکی در باب اهدای جنین یا اهدای گامت، مورد استفاده قرار می‌گیرد، همین صورت دوم است که قانون آن در 29 تیرماه سال 1382 طی 5 ماده در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در هشتم مرداد 1383 به تایید شورای نگهبان و آیین‌نامه آن در تاریخ 19 اسفند 1383 به تصویب هیأت دولت رسیده و مجوز پرورش کودک حاصل از سلول مادر و پدر شرعی در رحم فرد دیگر، در قبال دریافت اجرت صادر شد.

همان‌طور که از بحث اجاره رحم پیدا است باید بین طرفین اجاره، یک اجاره نامه قانونی منعقد شود که طرفین را متعهد به انجام تعهدات مندرج در آن نماید. این اجاره نیز به استناد ماده 10، 1303،  466 و 512 قانون مدنی و اصل آزادی اراده[4] صحیح و مفاد آن نسبت به طرفین اجاره قابل اجرا است.

ممکن است سۆال شود که آیا این قرار داد فقط در ضمن عقد اجاره امکان پذیر است یا می‌توان آن‌را ضمن عقد صلح، هبه یا حتی بیع نیز منعقد کرد؟ در جواب می‌گوییم: «با توجه به عدم قابلیت قبض و اقباض و عدم جواز شرعی فروش اجزای انسان زنده و...، هبه، صلح یا حتی خرید و فروش خود رحم دارای مجوز شرعی نیست. اما با استناد به مفاد ماده 758 قانون مدنی، در باب صلح و ماده 795 همان قانون در باب هبه، می‌توان منفعت رحم اجاره‌ای را  در مقابل عوض، یا حتی بدون عوض با طرف مقابل صلح یا به او هبه نمود.

گفتنی است هر چند نتیجه هبه یا صلح بر منفعت رحم اجاره‌ای نتیجه اجاره رحم را خواهد داشت، اما بهتر است با همان قرار داد اجاره، رحم را اجاره داد؛ زیرا طبق مفاد ماده 758 قانون مدنی هبه و صلح الزامات عقد بیع و اجاره را نخواهند داشت. از این‌رو صاحب نطفه و مادر جانشین، الزامات قرار داد اجاره را ندارند و این کار ممکن است به ضرر هر دو طرف تمام شود.

باید علائم خون ملاحظه شود که اگر این خون علائم حیض را نداشته و تا سه روز استمرار پیدا نکند، استحاضه است.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

چنانچه این خون علائم حیض را نداشته و تا سه روز استمرار پیدا نکند، استحاضه است.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

باید علائم خون ملاحظه شود که آیا استحاضه است و یا حیض که اگر نشانه‌های حیض را داشت و یا در ایام حیض بود، آن را حیض قرار دهد و الا استحاضه است.

پی نوشتها:

[1]. برای اطلاع بیشتر، ر.ک، سۆال 13292 سایت اسلام کوئیست

 [2]. آیة الله خامنه ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی.

 [3]. برای اطلاع بیشتر، ر.ک، سۆال 19389 سایت اسلام کوئیست

 [4]. اصل آزادی اراده تا زمانی قابل احترام و اعمال است که موجب اختلال در نظم عمومی نشود و با منفعت عموم در تعارض نباشد.