فرق بین هبه و بخشش!
اگر كسى چیزى را به كسى مجانى و بلاعوض بدهد آن را هبه گویند و در هبه لازم نیست صیغه بخوانند، بلكه همین قدر كه هبه دهنده مال خود را به قصد هبه به دیگرى بدهد و آن طرف هم به همین قصد بگیرد، هبه صحیح است.
هبه و بخشش
هبه اصطلاحی است در فقه اسلام به معنی عقد تملیک مالی بدیگری و به رایگان که شخص بخشنده را «واهب»، طرف گیرنده را «متهب» و مال مورد هبه را «عین موهوبه» گویند. عقد هبه با ایجاب و قبول و قبض عین موهوبه تشکیل می‌گردد.
واهب امکان بازگشت از هبه را ولو بدون رضایت متهب (گیرنده مال) دارد مگر در هبه به به اولاد، خواهر و برادر، عمو عمه، زن و یا شوهر.
استفتائات:
سئوال 1: اگر كسی چیزی را به شخصی هبه داده ولی هنوز به او تحویل نداده است آیا می‌تواند این هبه را فسخ كند و هدیه را به موهب له ندهد؟
جواب: اگر مال موهوب را هنوز به موهب له تسلیم نكرده هبه تمام نشده و می‌تواند منصرف شود.(ر.ک تحریر الوسیله امام خمینی(ره), ج2, ص57, م3 - ترجمه استفتائات مقام معظم رهبری, چاپ وزیری, ص670, س1732(
سئوال 2: آیا هدایایی كه بستگان داماد به عنوان زیر زبانی به عروس می‌دهند هبه معوّضه است یا خیر؟
جواب: خیر هبه‌ی غیر معوضه است. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج3, ص193, س45(
سئوال 3: زنی كه شوهرش فوت شده و ورثه‌ای به جای گذارده، آیا هدایایی كه زوجه در هنگام ازدواج داده شده جزء ماترك است یا تعلق به زوجه دارد؟
جواب: هدایایی كه به حساب زوجه و برای او آورده‌اند به زوجه تعلق دارد و جزء تركه شوهر محسوب نمی‌شود. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج2, ص328, س5(
سئوال 4: اگر كسی برای ظالمی مزدوری كرده و كاری به هم زده، اگر بخواهد از سود آن كار هدیه‌ای به كسی بدهد آیا می‌توان از آن هدیه استفاده كرد؟
جواب: اگر سرمایه‌ای كه به وسیله‌ی آن سود به دست آمده از مال حرام نباشد آن هبه حلال است و استفاده كردن از آن اشكالی ندارد. .(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج2, ص328, س6(
سئوال 5: آیا پول تو جیبی كه پدر به فرزند می‌دهد، رضایت او در طرز خرج كردن فرزند شرط است یا خیر؟
جواب: اگر پول را به فرزند بخشیده باشد، در خرج كردن آن در راه حلال آزاد است ولی در رضایت پدر سعی و اهتمام نماید. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج2, ص328, س7(
سئوال 6: آیا هبه‌ی شخص كلیمی جهت ساخت نمازخانه‌ای در درمانگاه صحیح است و استفاده كردن از آن چه حكمی دارد؟
جواب: استفاده كردن از پول و هبه‌ی شخص كلیمی برای آن امر اشكال ندارد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج2, ص329, س9(
سئوال 7: شخصی ملك ساخته شده‌ی خود را فقط جهت تشكیل دبیرستان به آموزش و پرورش اهداء كرده حال كه این شخص واهب فوت كرده آیا آموزش و پرورش می‌تواند دبیرستان را به مدرسه‌ی راهنمایی تبدیل نماید؟
جواب: اگر در وقت اهداء شرط نشده اختیار با آموزش و پرورش است و اگر شرطی كرده‌اند یا اهداء مبنی بر شرط واقع شده باید به آن عمل شود. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج2, ص330, س10(
سئوال 8: شخصی هبه‌ی معوضه‌ای می‌دهد ولیكن شخص موهوب له از دادن عوض آن هبه خودداری می‌كند آیا این هبه صحیح است؟
جواب: هبه صحیح است و تخلف شرط موجب خیار فسخ است.(ر.ک استفتائات جدید امام خمینی(ره) ج2, ص330, س11(
و چند مسئله از آیة الله مظاهری دام ظله:
مسئله 2077- اگر كسى چیزى را به كسى مجانى و بلاعوض بدهد آن را هبه گویند و در هبه لازم نیست صیغه بخوانند، بلكه همین قدر كه هبه دهنده مال خود را به قصد هبه به دیگرى بدهد و آن طرف هم به همین قصد بگیرد، هبه صحیح است.
مسئله 2078- كسى كه هبه مىدهد باید رشید و هبه او با اختیار باشد و نیز بتواند در مال خود تصرّف كند.
مسئله 2079- كسى كه چیزى به او بخشیده مىشود اگر رشید نباشد قبول خود او كافى نیست بلكه باید ولى او از طرف او قبول كند.
مسئله 2080- در هبه قبول و قبض لازم است، پس تا زمانى كه قبول نكرده یا هبه كننده مال را تحویل طرف نداده مال او نشده است و اگر ولىّ، مثل پدر و جدّ چیزى را به غیر رشید ببخشد باید خودش قصد تحویل گرفتن براى آنها را بنماید، ولى لازم نیست قبول یا قبض فوراً باشد، و اگر مدتى میان هبه و قبول یا قبض فاصله بیفتد مانعى ندارد.
مسئله 2081- بهتر است چیزى را كه انسان به كسى مىبخشد آن مال را نادیده بگیرد و در آن رجوع نكند، ولى در عین حال هر یك از طرفین مىتواند هبه را به هم بزند، پس هبه كننده مىتواند در مال خود رجوع كند مگر در چند مورد:
اوّل: هبه كننده در عوض هبه چیزى از طرف گرفته باشد.
دوّم: چیزى را قربةً الى اللَّه به كسى هبه كند.
سومّ: هبه به یكى از خویشان نزدیك باشد.
چهارم: مالى را كه هبه كرده به حال خود باقى نمانده باشد، مثل اینكه آن را تلف كرده یا صورت آن را به كلى تغییر داده، مثلاً پارچه را بریده و دوخته است یا اینكه آن را به دیگرى منتقل كرده باشد.
پنجم: یكى از طرفین بمیرد، پس اگر هبه كننده بعد از صیغه و قبض بمیرد ورثه او حقّ ندارند هبه را به هم بزنند، و اگر طرف بمیرد مال به ورثه او منتقل مىشود
