حکم مالی که پیدا می کنیم چیست؟!
امام صادق علیه السلام: بهترین كار انسان درباره «لقطه»، كه آن را مى یابد، این است كه از زمین برندارد و دست بدان نزند. اگر مردم آنچه را مى یابند برندارند، صاحبش مى آید و آن را برمى دارد.
لُقَطَه مال گمشده اى است که یافت مى شود و مالكش معلوم نیست، «لُقَطَة» مى گویند.
بهترین كارى كه انسان در برخورد با اشیاى گمشده مى تواند انجام دهد، همان است كه امام صادق علیه السلام توصیه فرموده است: (من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 3، ص 190) بهترین كار انسان درباره «لقطه»، كه آن را مى یابد، این است كه از زمین برندارد و دست بدان نزند. اگر مردم آنچه را مى یابند برندارند، صاحبش مى آید و آن را برمى دارد».
شرایط لقطه
1- گم شدن؛ به این معنا كه صاحب مال، آن را گم كرده باشد. بر اساس این شرط، عوض شدن كفش ها، لباس و مانند آن یا آنچه از دست غاصب و سارق مى گیرند، «لقطه» محسوب نمى شود (تحریرالوسیله، ج 2، ص 200، م 1) و از احكامى دیگر برخوردار است.
2- ناشناخته بودن مالك.
3- برداشتن؛ به این معنا كه چیزى براى انسان لقطه شمرده مى شود كه آن را از زمین بردارد.
وقتى كسى مالى مى یابد و به كسى دیگر نشان مى دهد تا او آن را بردارد، همان كسى كه مال را برداشته مسئول است. اگر كسى چیزى ببیند و به گمان این كه مال خود اوست آن را بردارد و سپس معلوم شود كه مال او نیست، آن چیز از حكم «لقطه» برخوردار است. همچنین اگر كسى مال گمشده را بردارد و به كنارى بگذارد، آن چیز از حكم «لقطه» برخوردار مى شود ولى چنانچه با پا یا دست آن را كنار بزند، حكم «لقطه» بر آن جارى نیست.
وظایف یابنده
الف) اعلام:
1- مالى كه انسان پیدا مى كند اگر نشانه اى داشته باشد كه به واسطه آن، صاحبش معلوم شود. احتیاط واجب آن است كه از طرف صاحبش صدقه بدهد (و نیازى به اعلام ندارد).
2- اگر مال پیدا شده، نشانه دارد و ارزش آن یك درهم (6/12 نخود نقره سكه‌دار یا 12/3 گرم) و بیشتر باشد، واجب است بى درنگ آن را اعلام كند و چنانچه به عمد اعلام نكند و تأخیر بیندازد، افزون بر این كه معصیت كرده، باز هم واجب است اعلام كند.
3- اگر مال پیدا شده نشانه‌دار است و ارزش آن كمتر از مقدار یاد شده باشد، یابنده مى تواند همان موقع بدون اعلام، مالكش شود. در این صورت، اگر مالك پیدا شود و مال از بین نرفته باشد، باید آن را به صاحبش بازگرداند و اگر از بین رفته، ضامن نیست.
ب) مدت و چگونگى اعلام:
1- مدت اعلام یك سال كامل است؛ بدین گونه كه خود یا كسى از طرف او، در هفته اول، هر روز و سپس در هر هفته یك بار در محل اجتماع مردم و اماكن عمومى اعلام كند.
2- اگر مال پیدا شده، مانند میوه، سبزى و گوشت فاسد شدنى است، باید تا آخرین فرصتى كه فاسد نمى شود نگه دارد، سپس آن را قیمت كرده و خود مصرف مى كند و یا این كه مى فروشد و قیمت آن را براى صاحبش نگه مى دارد و در هر دو صورت باید خصوصیات جنس را حفظ كرده و به مدت یك سال اعلام كند. اگر در این مدت صاحبش آمد در صورتى كه فروخته باشد قیمتش را به او پس مى دهد و اگر خود مصرف كرده باشد غرامتش را مى پردازد و اگر در این مدت صاحبش پیدا نشد چیزى بر عهده او نیست.
ج) نیافتن صاحب مال:
چنان چه پس از یك سال اعلام صاحب مال پیدا نشود، در صورتى كه مال را در غیر حرم مكه یافته است، میان سه كار مخیر است:
الف) آن را براى خود بردارد با ضمانت (كه اگر صاحب مال پیدا شود، به او بازگرداند).
ب) آن را صدقه دهد، با ضمانت.
ج) به طور امانت آن را نگاه دارد، بدون ضمانت.
سۆال: اگر كسی چیزی را پیدا كند و دیگری بگوید مال من است در چه صورتی می‌تواند مال را به او بدهد؟
جواب: در صورتی می‌تواند به او بدهد كه نشانه‌های آن را بگوید و یقین پیدا كند كه آن چیز مال او است ولی اگر ذكر نشانه‌ها فقط موجب گمان مالك بودنش باشد مخیر است كه به او بدهد یا از دادن به او خودداری نماید. (ر.ک: توضیح المسائل حضرت امام (ره)، م 2577)
سۆال: اگر كسی به مسجد برود و كفشش را ببرند آیا می‌تواند كفش دیگری را كه جای آن گذاشته‌اند ببرد؟
جواب: اگر كفش او را ببرد و كفش دیگری به جای آن بگذارند چنانچه بداند كفشی كه مانده مال كسی است كه كفش او را برده در صورتی كه از پیدا شدن صاحبش مأیوس و یا برایش مشقت داشته باشد می‌تواند به جای كفش خودش بردارد ولی اگر قیمت آن از كفش خودش بیشتر باشد باید هر وقت صاحب آن پیدا شد زیادی قیمت را به او بدهد و چنانچه از پیدا شدن او ناامید شود باید با اجازه حاكم شرع زیادی قیمت را از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده حکم مجهول المالک را دارد یعنی باید از صاحبش جستجو کند و اگر از پیدا شدن او نا امید شد از طرف او به فقیر غیر سید صدقه دهد. (ر.ک: توضیح المسائل حضرت امام (ره)، م 2581)
چند استفتاء از محضر مبارک آیة الله علوی گرگانی دام ظله:
س1 - گاهى اوقات انسان به اموال مجهول المالك نظیر خودكار، پول و غیره در كوچه و خیابان برخورد مىكند یابنده با چه شرایطى حقّ تصرّف دارد ؟
ج1 - در صورتى كه مال پیدا شده نشانه دارد و قیمت آن 12/6 نخود نقره سكه دار كمتر باشد و صاحب آن معلوم نباشد مىتواند به قصد این كه ملك خودش شود بردارد، البتّه چنانچه در حرم خدا نباشد .
س2 - فردى در میان كتابش مبلغى پول پیدا كرده و نمىداند كتاب را از چه كسى خریده است آیا مىتواند تصرّف كند ؟
ج2 - اگر شواهد و قرائنى نداشته باشد كه دلالت كند پول مال دیگرى است حكم این است كه مال خودش مىباشد در غیر این صورت برداشتن آن مشكل است و اگر صاحب را مىشناسد به او مىدهد و اگر نمىشناسد حكم مال مجهول المالك پیدا مىكند و باید به حاكم شرع بدهد .
س3 - اگر كسى مالى پیدا كرد و قصد انجام به وظیفه را در حال یا آینده نداشت در صورتى كه آن مال همراهش باشد نماز خواندن چه صورت دارد ؟
ج3 - نماز خواندن با آن اشكال دارد .
س4 - حكم اموالى را كه بچّه انسان پیدا مىكند چیست ؟
ج4 - ولىّ او به وظایف لقطه عمل كند .
س5 - اگر كسى مال لقطه (پیدا شده) را برندارد لكن با دست یا پا جابجا كند آیا مسئول است ؟
ج5 - ضامن است .
س6 - شخصى چهار عدد گوسفند را پیدا كرده بعد از مدّتها اعلان صاحب آن پیدا نشده در این مدّت هم گوسفندان نما داشته و هم این شخص خرجهاى زیادى را متحمّل شده با توجّه به این كه قیمت گوسفندان هم با روز اوّل تفاوت بسیارى كرده تكلیف چیست ؟
ج6 - مخارجى كه متحمّل شده است مىتواند از نماى آن خارج كند و بقیّه را به حاكم شرع بدهد .
س7 - چوپانى در بیابان اشیائى را پیدا كرده كه متعلّق به چند صد سال پیش است، با توجّه به تعریف لقطه وظیفه چیست و آیا دولت مىتواند آنها را از او بگیرد ؟
ج7 - در صورتى كه صدق گنج كند دولت مىتواند آن را بگیرد چون جزء انفال است ولى در غیر این صورت مال یابنده است
چند مسئله از رساله آیة الله بهجت ره:
« 32 » اگر مال نشانه دارى را كه ارزش آن به یك درهم مى رسد در جایى پیدا كند كه معلوم است به وسیله اعلان صاحب آن پیدا نمى شود، مثل بیابانها یا خرابه ها و مانند آن، اگر مالك آن ولو اجمالاً معلوم نباشد حكم كمتر از یك درهم را دارد؛ و اگر مالك آن ولو اجمالاً معلوم باشد باید به وظایفى كه براى بعد از اعلان گفته شد عمل نماید.
« 33 » در موقع اعلان بعضى از اوصاف مال پیدا شده را مى گوید كه تا حدودى آن را بشناساند و بعضى دیگر را نمى گوید تا مالك حقیقى را بشناسد.
« 34 » اگر كسى چیزى را پیدا كند و دیگرى بگوید مال من است، اگر یقین یا اطمینان پیدا كند كه راست مى گوید یا دو شاهد عادل شهادت دهند و یا ادّعا كننده قسم بخورد كه مال اوست، واجب است به او داده شود، ولى اگر از نشانه دادن او فقط گمان برایش حاصل شود یا یك شاهد عادل شهادت دهد، مخیّر است به او بدهد یا ندهد، و در صورتى كه گمان قوى پیدا كند، وجوب تحویل به او خالى از وجه نیست.
« 35 » هرگاه چیزى را پیدا كند كه اگر بماند فاسد مى شود، مى تواند آن را قیمت كند و براى خود بردارد، و میزان، قیمت زمانى است كه در آن تصرف مى نماید، و تمام وظایفى كه براى اصل مال بود، از قبیل اعلان و سایر وظایف، در اینجا براى عوض مال ثابت است، و مى تواند به حاكم مراجعه كرده و از او كسب تكلیف نماید.
