از رد مظالم چه می دانید؟

رد مظالم جمع مَظلِمَه در لغت مالى را گویند که به ناحق از کسى گرفته شده است، مانند مال غصب یا سرقت شده. بنابر این، ردّ مظالم به معناى بازگرداندن چنین مالى به صاحبش خواهد بود. حال اگر انسان، مالی را به دیگری مدیون بوده اما اکنون یا دیگر او را نمی ‌شناسد و یا دسترسی به او ندارد، باید جهت رد مظالم، به مقدار دینش پول نقد به فقرا بپردازد، اما تنها در صورتی که نیازمند، خواهان خوراک و پوشاک باشد، پرداخت آنها نیز مشکلی ندارد.

مظالم جمع کلمه مظلم هاست و آن مالی است که در اثر ستم و اجحاف بر ذمّه کسی آمده باشد و ردّ مظالم، برگرداندن اموال و حقوق غصبی به صاحبان آن است و در اصطلاح فقه عبارت است از مالی که بابت دین یا دیونی بر ذمّه کسی آمده و دائن معلوم نیست و آن مال به حاکم شرع پرداخته می شود و یا با اجازه او به مصرف فقراء می رسد، خواه دائن آن شرع باشد و خواه مردم، به عنوان مثال شخصی وارد باغی شده و از آن مقداری میوه می خورد پس از مدتی که این مسأله را به یاد می آورد چون مال تضییع شده و صاحب آن را نمی شناسد بایستی به جای آن و از طرف مالک، مالی را به عنوان ردّ مظالم به حاکم شرع بپردازد و یا با اجازه او به مصرف برساند.

مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: در ردّ مظالم أحوط آن است که با اذن حاکم شرع باشد. (أجوبة الاستفتاءات(بالفارسیة) س 1020،ص 219)

اگر انسان، مالی را به دیگری مدیون بوده اما اکنون یا دیگر او را نمی ‌‌شناسد و یا دسترسی به او ندارد، باید جهت رد مظالم، به مقدار دینش پول نقد به فقرا بپردازد، اما تنها در صورتی که نیازمند، خواهان خوراک و پوشاک باشد، پرداخت آنها نیز مشکلی ندارد.

در جبران مظالم غیر مالی با آنکه الزاماً نباید اموال نقدی و جنسی پرداخت کرد و انجام هر کار خیری برای رد مظالم غیر مالی کافی است، اما پرداخت صدقات نقدی و جنسی نیز می‌تواند یکی از راه‌های جبران حق الناس باشد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

پرداخت خوراک و پوشاک نیز در صورتی که نیازمند خواهان باشد اشکالی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):

اگر مظلمه، مالی نباشد ضمان مالی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):

مظلمه؛ دیون مالی است که باید جهت مالک غیر معلوم به فقیر غیر سید صدقه داده شود.

دفتر حضرت آیة الله العظمی خامنه ای(مد ظله العالی):

در هر صورت اگر صاحب آن را می شناسید باید به صاحبش برگردانید و نیاز نیست ایشان مطلع شوند و اگر از پیدا کردن صاحب آن مأیوس هستید با اذن حاکم شرع از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید.

دفتر حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

در صورت امکان معادل حقّ او را به دستش برساند، یا به شکلى با هم مصالحه کنند، و اگر این کار ممکن نیست توسّط شخص ثالث، یا به وسیله حواله بانکى، یا توسّط پست برایش ارسال نماید. و چنانچه به او دسترسى ندارد به نیّتش به فقرا صدقه دهد.

دفتر حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):

برگرداندن آن مقدار به صاحبش واجب است و یا این که از او حلالیت بطلبد و اگر استحلال ممکن نباشد می تواند آنچه شرعاً بدهکار هست به هر طریقی به آنها برساند و لازم نیست گفته شود که از چه بابت است و چنانچه صاحبان آنها را نمی شناسد باید به مقدار بدهی از طرف آنها به فقیر غیر سید صدقه بدهد.

برخی احکام رد مظالم

1ـ ردّ مظالم، واجب و وجوب آن فوری است؛

2ـ وصیّت به آن در آستانه مرگ بر فردى که مظالم بر عهده دارد واجب است.

3ـ مالى که از سوى میّت به عنوان مظالم برگردانده مى‏ شود از اصل ترکه برداشت مى‏گردد.

4ـ چنانچه مالکِ مال معلوم باشد، عین مال در صورت موجود بودن آن و مثل یا قیمت آن در صورت تلف شدن به وى باز گردانده مى‏شود؛ اما اگر مالک ناشناخته باشد، باید درپى شناسایى او برآیند و پس از یأس از دستیابى به وى مال را از جانب صاحبش صدقه مى‏ دهند.

5ـ چنانچه مظالم با مال حلال آمیخته شود، بدون آنکه مقدار آن معلوم باشد، در صورتى که مالک مال شناخته شده باشد باید با وى مصالحه کنند و در صورت ناشناخته بودن مالک، بنابر قول مشهور باید خمس آن پرداخت گردد و آنچه باقى مى‏ماند حلال است.

6ـ اگر مال عین خارجی و مالک آن ناشناخته باشد، صدقه دادن آن از جانب مالک، مشروط به کسب اجازه از حاکم شرع نیست؛ هر چند به تصریح برخى، مراعات احتیاط به گرفتن اذن از حاکم اولی‌ است.

اما اگر حق دیگرى در گردن انسان باشد به تصریح گروهى صدقه دادن منوط به اذن حاکم شرع است.

7ـ چنانچه پس از صدقه دادن مال از طرف مالک به عنوان ردّ مظالم یا پرداخت خمس در مال حرام آمیخته به حلال، صاحب آن پیدا شود آیا صدقه یا خمس دهنده ضامن است و در نتیجه باید مثل یا قیمت آن را به مالک بپردازد یا ضامن نیست؟ مسئله اختلافی است.

8ـ مستحب است افراد پیش از رفتن براى نماز باران از گناهان توبه و مظالمى را که بر عهده دارند رد کنند تا زمینه استجابت دعا فراهم گردد.