شرایط ذبح حیوان را می دانید؟

اگر از شکم حیوان زنده، بچه مرده‌ای بیرون آید یا آن را بیرون آورند، خوردن گوشت آن حرام است.

در فقه اسلامی برای ذبح حیوان، شرایط، روش و آدابی بیان شده است که شرح آن چنین است:

الف. شرایط ذبح حیوان

1. کسى که سر حیوان را می‌بُرد مسلمان بوده و اظهار دشمنى با أهل بیت پیامبر(ص) نداشته باشد.

2. سر حیوان را با چیزى ببُرد که از آهن باشد،[1] ولى چنانچه آهن پیدا نشد و ناچار به ذبح شد(طوری که اگر حیوان ذبح نشود، تلف شود)، می‌توان سر آن‌را با چیز تیزى برید که چهار رگ آن‌را جدا کند؛ مانند شیشه و سنگ تیز.

3. در موقع سر بریدن، جلوی بدن حیوان رو به قبله باشد. پس اگر عمداً حیوان را رو به قبله نکند حیوان حرام مى‌شود، ولى اگر فراموش کند یا مسئله را نداند یا قبله را اشتباه کند یا نداند قبله کدام طرف است و یا نتواند حیوان را رو به قبله کند، اشکال ندارد و حیوان حرام نمی‌شود.[2]

4. وقتى می‌خواهد سر حیوان را ببرد یا کارد به گلویش بگذارد، به نیّت سر بریدن، نام خدا را ببرد و همین قدر که بگوید «بسم اللّٰه» کافى است.[3] و اگر بدون قصد سر بریدن نام خدا را ببرد، آن حیوان پاک نمی‌شود و گوشت آن هم حرام است،[4] ولى اگر از روى فراموشى نام خدا را نبرد اشکال ندارد و حیوان حرام نمی‌شود.

5. حیوان بعد از سر بریدن حرکتى کند. اگر چه مثلاً چشم یا دم خود را حرکت دهد، یا پاى خود را به زمین زند که معلوم شود زنده بوده است.[5]

6. بعد از سر بریدن به اندازه معمول خون از بدن حیوان بیرون آید.[6]

ب. چگونگی سر بریدن حیوان

دستور سر بریدن حیوان آن است که حلقوم(مجراى تنفس) و مِرى[7] (مجراى غذا) و دو شاهرگ را که در دو طرف حلقوم است (و به این چهار تا «أوداج أربعه» گفته می‌شود)، از پایین برآمدگى زیر گلو، به طور کامل ببُرند، و اگر آنها را بشکافند کافى نیست.[8] و در این زمینه، باید به دو نکته توجه شود:

1. لازم است بریدن رگ‌ها و مجاری، پشت سر هم باشد. پس اگر بعضى از رگ‌ها را ببُرد و صبر کند تا حیوان بمیرد، سپس بقیّه را ببرد فایده نداشته و حیوان حرام می‌شود، بلکه اگر در این فاصله حیوان هم نمیرد، ولى به طور معمول چهار رگ را پشت سر هم نبرند اشکال دارد و حیوان حلال نمی‌شود.[9]

2. پیش از بیرون آمدن روح، جدا کردن سر حیوان از بدن، حرام است،[10] ولى با این عمل حیوان حرام نمی‌شود. همچنین احتیاط آن است که پیش از بیرون آمدن روح، پوست حیوان را نکَنند[11] و مغز حرام را که در تیره پشت است، نبُرّند.[12]

3. اگر بخواهند شتر را بکشند که بعد از جان دادن پاک و حلال باشد باید با شرایطی که براى سر بریدن حیوان گفته شد، چاقو یا چیز دیگرى را که از آهن و برنده باشد، در گودى بین گردن و سینه‌‌اش فرو کنند (که این عمل را «نحر» می‌گویند) و بهتر آن است که شتر در این هنگام ایستاده باشد.[13]

ج. مواردی که موقع سر بریدن حیوان، رعایت آنها مستحبّ است‌:

1. موقع سر بریدنِ گوسفند دو دست و یک پاى آن‌را ببندند و پاى دیگرش را باز بگذارند[14] و موقع سر بریدن گاو چهار دست و پایش را ببندند و دُم آن‌را باز بگذارند و موقع کشتن شتر دو دست آن‌را از پایین تا زانو یا تا زیر بغل به یکدیگر ببندند و پاهایش را باز بگذارند و مستحبّ است مرغ را بعد از سر بریدن رها کنند تا پر و بال بزند.

2. کسى که حیوان را می‌کشد، رو به قبله باشد.

3. پیش از کشتن حیوان، آب جلوى آن بگذارند.

4. کارى کنند که حیوان کمتر اذیت شود، مثلاً کارد را خوب تیز کنند و با عجله سر حیوان را ببرند.[15]

جواب: حیوانی كه نجاستخوار شده، اگر به دستوری كه در شرع معین نموده‌اند آن را استبراء نكرده باشند، بعد از سر بریدن گوشت آن حلال نسیت.(توضیح المسائل حضرت امام (ره)،، م 2583)

جواب: حیوان حلال‌گوشت اهلی مانند گوسفند و مرغ خانگی و حیوان حلال گوشت وحشی كه بواسطه‌ تربیت كردن اهلی شده است، با شكار كردن پاك و حلال نمی‌شود. (توضیح المسائل حضرت امام (ره)،، م 2584)

چند مسئله از آیة الله سیستانی دام ظله:

ـ حیوان حلال‌گوشتی که خون جهنده ندارد مانند ماهی، اگر به خودی خود بمیرد پاک است ولی گوشت آن را نمیشود خورد.

ـ حیوان حرام‌گوشتی که خون جهنده ندارد مانند مار و سوسمار، مرده آن پاک است، پس شکار یا سربریدن آن اثری ندارد.

ـ اگر از شکم حیوان زنده، بچه مرده‌ای بیرون آید یا آن را بیرون آورند، خوردن گوشت آن حرام است.

پی نوشت:

[1]. آیات عظام بهجت، مکارم، شبیری، صافی: (با جسم تیزی که از آهن یا فلزی دیگر باشد...).

[2]. آیات عظام نوری و سیستانی: (اگر مسئله را نداند و رو به قبله ذبح نکند، حیوان حرام می‌شود).

[3]. آیات عظام گلپایگانى، صافى، نورى، مکارم، سیستانی و زنجانى: (همین قدر که بگوید: «بسم اللّٰه» یا «الحمد للّٰه» یا «اللّٰه اکبر» یا «لا اله الّا اللّٰه»کافى است..).

[4]. آیات عظام گلپایگانى، فاضل، سیستانی و صافى: (و همچنین اگر از روى جهل به مسأله، نام خدا را نبرد، حیوان نجس و حرام است ..).

[5]. آیات عظام گلپایگانى، صافی، خویی، تبریزی، شبیری، فاضل و سیستانی: (این حکم در صورتى است که زنده بودن آن حیوان در حال ذبح، مشکوک باشد).

[6]. آیات عظام خویی، اراکى، نورى، گلپایگانى، صافى، فاضل، شبیری و مکارم؛ ر.ک: امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج‌2، صص 573 – 578

[7]. آیت الله مکارم شیرازی دام ظله: (بریدن مری بنابر احتیاط مستحب است).

[8]. آیت الله سیستانی: (بنابر احتیاط واجب، شکافتن آنها یا بریدن حلقوم به تنهایى کافى نیست)؛ ر.ک: توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج‌2، ص 571، م 2591.

[9]. آیات عظام خوئى، زنجانى و سیستانى: (در صورتى که چهار رگ را پیش از جان دادن حیوان ببرند ولى به طور معمول پشت سر هم نباشد، آن حیوان پاک و حلال است)؛ آیت الله تبریزى: (اگر چه حلیّت آن بعید نیست)؛ توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج‌2، ص 571.

[10]. آیات عظام گلپایگانى، صافى، فاضل: ( احتیاط واجب در ترک این کار است)؛ آیات عظام شبیری، بهجت: ( این عمل مکروه است، مگر اینکه از روى غفلت یا به واسطه تیز بودن کارد، بى‌اختیار سر حیوان جدا شود )؛ آیت الله مکارم:( احتیاط مستحبّ آن است که پیش از بیرون آمدن روح، سر حیوان را از بدنش جدا نکنند).

[11]. آیات عظام خوئى، تبریزى، شبیری و بهجت، این عمل را جزو مکروهات سربریدن شمرده‌اند؛ آیت الله مکارم: (احتیاط مستحبّ در ترک این عمل است).

[12]. آیات عظام گلپایگانى، صافى و شبیری، این عمل را جزو مکروهات سربریدن شمرده‌اند؛ آیت الله مکارم: (احتیاط مستحبّ در ترک این عمل است)؛ ر.ک: توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج‌2، صص 580 – 582.

[13]. همان، ج‌2، ص 578، م 2595.

[14]. آیت الله مکارم شیرازی : (هنگام سربریدن گوسفند دست و پایش را باز بگذارند...).

[15]. توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)، ج‌2، ص 580، م 2599.