تاریخ خبر :1393/12/14- خراسان‌جنوبی یکی از مناطق ایران است که از آثار و بناهای تاریخی و آداب اجتماعی و فرهنگی بسیار کهن و خاصی برخوردار است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی خراسان‌جنوبی، خراسان‌جنوبی جاذبه‌های فرهنگی خاصی هم‌چون صنایع‌دستی، موسیقی و نمایش‌های محلی، لباس‌های محلی و میراث‌های فرهنگی ماندگار و تاریخی ارزشمندی دارد.

زبان و گویش

«حسن رمضانی» مدیر‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: به تبعیت از گروه‌های قومی، زبان‌های متفاوتی در منطقه رایج بوده و از آنجا که قومیت غالب منطقه فارس است، از این‌رو زبان رسمی و اصلی مردم استان فارسی است.

وی افزود: این زبان در هر نقطه شهری و روستایی با لهجه خاص و منسوب به همان محل بیان می‌شود.

مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی اظهار کرد: بطور کلی از لهجه‌های منسوب منطقه می‌توان لهجه بیرجندی، لهجه قاینی، لهجه نهبندانی، لهجه سرایانی را بر شمرد.

رمضانی با بیان این‌که لهجه‌ها در نقاط شهری و روستایی باهم تفاوت‌هایی دارند، ادامه داد: این تفاوت در لهجه‌ها غالباً در واژه‌ها، جمله‌بندی‌ها و تأکید روی هجاها ایجاد شده است.

وی تصریح کرد: از دیگر زبان‌های رایج در استان زبان بلوچی است که در میان اقوام بلوچ رایج است و غالباً در نوار مرزی استان در نقاطی هم‌چون طبسین، چاه عمیق سکونت دارند.

مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی با بیان این‌که اقوام عرب ساکن در استان هم‌اکنون به زبان فارسی تکلم می‌کنند، افزود: البته در برخی نقاط هم‌چون بخش عربخانه از شهرستان نهبندان به زبان عربی سخن می‌گویند و در کنار آن زبان فارسی را به عنوان زبان دوم به کار می‌برند.

رمضانی اظهار کرد: اقوام بهلولی نیز به زبان فارسی ولی با لهجه خاص خود سخن می‌گویند و این لهجه به لهجه بهلولی معروف است.

وی یادآور شد: در نوار مرزی استان نیز به‌علت هم‌جواری با افغانستان برخی از مردم به زبان پشتو صحبت می‌کنند.

گاه‌شماری

مدیر‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی گفت: روستائیان و کهنسالان شهری اتفاقات، اخبار، زمان کاشت، داشت و برداشت محصول خود را به ماه‌های قدیمی مانند قوس، عقرب و.. می‌سنجند.

رمضانی با بیان این‌که در تقویم محلی منطقه به اول عید، نوروز می‌گویند، تصریح کرد: در فصل بهار روزها را بر مبنای بارش تقسیم‌بند‌ی می‌کنند.

وی با بیان این‌که زمان و اسامی تقویم محلی در روستاها متفاوت است، اظهار کرد: در تقویم محلی بیرجند “چله بزرگ” تابستان از اول تیر ماه شروع می‌شود و تا دهم مرداد ماه ادامه می‌یابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد آغاز و تا سی‌ام این ماه ادامه دارد.

آئین نوروز در خراسان‌جنوبی

مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: با فرا رسیدن نوروز مردم استان از اسفندماه به فکر برگزاری هر چه باشکوه‌تر نوروز و تهیه نیازمندی‌های آن می‌افتند و سعی می‌کنند پیش از رسیدن نوروز برای خود و افراد خانواده پوشاک فراهم کنند.

رمضانی ادامه داد: مردم علاوه‌بر تهیه مقداری از مایحتاج زندگی، به تهیه انواع شیرینی‌های محلی از قبیل زنجبیلی، نفته، نان لوله و.. آجیل و تنقلات نیز می‌پردازند.

وی تصریح کرد: یکی دیگر از مراسم استقبال از نوروز، خانه تکانی است که مردم محل سکونت خود را تمیز کرده و گرد و غبار را از آن دور می‌کنند.

مدیر‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی گفت: هم‌چنین سبزه نوروزی را که سرسبزی می‌نامند با دانه‌هایی مانند گندم، جو، عدس و.. در بشقاب یا هر ظرف دیگری آماده می‌کنند.

رمضانی اظهار کرد: در روز سیزده مردم با سبزه‌هایی که در خانه داشته‌اند بیرون آمده و به دامان طبیعت می‌روند.

بازی‌های محلی خراسان‌جنوبی در حال فراموشی است

وی تصریح کرد: بازی به هر نوع و شکل و یا منظور و مقصودی که باشد خود نوعی گریز از زندگی و مشکلات دنیوی است.

مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی گفت: بازی در هر اجتماعی بر اساس نیازهای مردم آن شکل گرفته و سابق بازی‌ها با روحیات فردی و خصوصیات طبیعی و اقلیمی هر محل مطابقت داشته است.

رمضانی افزود: اغلب ابزار در محل وجود داشته و یا توسط مادران و یا خود بچه‌ها تهیه می‌شده، بدین سبب تهیه مقدمات بازی بسیار آسان و سریع انجام می‌شده و در هر جایی مثل کوچه، خانه، صحرا و محل کار، امکان بازی وجود داشت و بازیکنان نیز بیشتر بچه‌ها، نوجوانان، بزرگان و پیران بودند.

وی ادامه داد: بسیاری از این بازی‌ها هم‌اکنون، فراموش شده و یا در حال فراموشی است و تنها شمار معدودی از آنها در برخی نقاط استان رواج دارد.

مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی گفت: در دهه‌های اخیر بازی‌های محلی یکی پس از دیگری جای خود را به بازی‌های جدید و همگانی داده است.

رمضانی تصریح کرد: برخی بازی‌ها شامل کوتشنه‌خرابو، هفت سنگ، کلاه پس پرانک، ارهنگ ارهنگ، لپربازی، قلعه‌لون، کلاغ پر، جوزبازی، جفت و طاق، بجول‌بازی، استا زنجیر باف، عروسک‌بازی، اراده‌گردانی، تخم‌مرغ‌بازی، جفتک‌چارکش، ریگ‌بازی، قایم باشک، طناب‌بازی، تشله‌بازی، گوک به هوا، گله‌بازی، گرگم و گله می‌برم و چوب‌بازی است.

حرکات ریتمیک و نمایشی، ویژگی موسیقی جنوب خراسان

وی با بیان این‌که ویژگی موسیقی جنوب خراسان حرکات ریتمیک و نمایشی است، گفت: موسیقی در این منطقه به‌ویژه در شهرستان بیرجند از سابقه‌ای طولانی برخوردار است.

مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی اظهار کرد: این شهرستان دارای رقص‌ها و موسیقی‌های بسیار متنوعی است.

رمضانی ادامه داد: در منطقه‌ی قهستان و بیرجند ترانه‌ها و آوازهای زیبا و حماسی‌ترین رقص‌ها و آهنگ‌های سازی و آوازی رواج دارد.

وی تصریح کرد: سازهای محلی بیرجند عبارتند از دهل، سرنا «ساز»، دایره و نی که معمولاً توسط خود نوازندگان ساخته می‌شوند.

مدیر‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی افزود: برخی قطعات موسیقی ویژه رقص‌های محلی در این منطقه عبارتند از اصیل، ناره ناره، چنشتی، چپ و راست، شیرجه، احوال، سه ضرب علاوه بر رقص‌های انفرادی، دو نفره و گروهی، رقص‌های دیگری نیز وجود دارد که چون رقصندگان آن‌ها به چوب بازی نیز می‌پردازند، در ردیف «چوب بازی‌ها» به حساب می‌آیند.

رمضانی با بیان این‌که نوعی دو بیتی‌خوانی موسوم به «فراغی» نیز در این منطقه رواج دارد، گفت: روستائیان دایره‌وار دور هم می‌نشینند و هر یک با خواندن دو بیت از اشعار محلی به بیان هجران و فراق خود می‌پردازند.

وی یادآور شد: شیوه خواندن یکسان و تکراری است و هر فرد بیت آخر را به گونه‌ای می‌خواند که نفر بعد از لحن خواندن آن می‌فهمد که نوبت اوست و باید فراغی را ادامه دهد.

آداب و رسوم پرداخت دستمزد صاحبان مشاغل در قدیم

«محمدحسن قلندری» محقق و نویسنده خراسان‌جنوبی نیز در گفت‌وگو با ایسنا گفت: مردم در قدیم دستمزد صاحبان مشاغل مختلف موجود را به شکل‌های مختلفی پرداخت می‌کردند.

وی افزود: در برخی روستاهای استان مرسوم است که خانواده‌ها در طول سال رایگان به حمام می‌رفتند و در عید نوروز بر اساس تعداد افراد خانواده به حمامی نان، شیرینی و لباس یا گندم می‌دادند.

محقق و نویسنده خراسان‌جنوبی تصریح کرد: دلاک که همان آرایشگر است نیز با سفارش افراد مورد نظر و توسط پاکار «اجیر مردم برای خبررسانی» برای آرایش و اصلاح به منزل آن‌ها می‌رفت و مزدش هنگام گندم درو، گندم بود و بر اساس مقدار سهم آب از قنات پرداخت می‌شد.

وی ادامه داد: هم‌چنین کسانی که نیاز به سفارش دَر، یا تعمیر آن برای خانه خود داشتند پس از انجام کار مورد نظر توسط نجار منطقه، مزد او را به‌صورت قسطی و در هنگام برداشت گندم می‌دادند.

محقق و نویسنده خراسان‌جنوبی گفت: «پالان‌دوزی» نیز یکی دیگر از مشاغل موجود در منطقه بود که پالان دوز بنا به تقاضای مردم و بر اساس اولویت سفارش کار همراه با وسایل پالان‌دوزی به خانه افراد می‌رفت و پالان‌های فرسوده را بازسازی یا ترمیم می‌کرد و مزدش بر اساس سهم آب از قنات روستا یا در هنگام درو پرداخت می‌شد.

قلندری گفت: مزد چوپان نیز بر اساس قراردادی که اول سال با او بسته می‌شد به‌صورت پرداخت چهار خروار گندم و دو روز شیر همه‌ی گوسفندهای گله و مجانی بودن حضور گوسفندان چوپان در گله هم‌چنین دادن پیراهن، شلوار، کفش چرمی به نام چپت و یک دهم بره و بزغاله‌هایی که در طول سال متولد می‌شدند، پرداخت می‌شد.

وی اظهار کرد: به برزگر نیز با وجود این‌که به‌صورت شبانه‌روزی در خدمت ارباب بود از گندم به‌صورت یک شانزدهم و از کاه نصف آن و از خیدهای پالیز خربزه یا هندوانه نیز یک شانزدهم به‌عنوان مزد داده می‌شد و انجام کارهایی چون آبداری، شخم زدن با گاو، انبار برای «کود حیوانات که به محل زمین کشاورزی حمل می‌شد» و حتی آوردن کنده و هیزم از کوه و بیابان در زمستان و تابستان بر عهده برزگر بود.

محقق و نویسنده خراسان‌جنوبی خاطرنشان کرد: جارجین، کدخدا و میرآب و پاکار نیز برای انجام کارهایی که برعهده آن‌ها بود سالانه مزد خود را در هنگام درو و به صورت گندم دریافت می‌کردند.