ضرورت وجود شیطان
وجود شيطان براى پويندگان راه حق نه تنها زيانبخش نيست، بلكه رمز تكامل نيز محسوب مىشود، زيرا وجود يك دشمن قوى در مقابل انسان، باعث پرورش و ورزيدگى او مىگردد، و اصولا هميشه تكاملها در ميان تضادها به وجود مىآيد، و هيچ موجودى راه كمال را نمىپويد مگر اينكه در مقابل ضد نيرومندى قرار گيرد. نتيجه اينكه شيطان گرچه به حكم آزادى اراده در برابر اعمال خلاف خود مسئول است، ولى وسوسههاى او، زيانى براى بندگان خدا و آنهايى كه مىخواهند در راه حق گام بردارند نخواهد داشت، بلكه به طور غير مستقيم براى آنها ثمربخش خواهد بود.[1]
حتى قطع نظر از وجود شيطان در درون خود ما، غرائز مختلفى وجود دارد، كه چون در برابر نيروهاى عقلانى و روحانى قرار گيرند، يك ميدان تضاد را تشكيل مىدهند كه در اين ميدان پيشرفت و تكامل و پرورش وجود انسان صورت مىگيرد، ادامه حيات شيطان نيز تقويت مبانى اين تضاد است، به تعبير ديگر هميشه وجود يك راه راست با توجه به خطوط انحرافى پيرامون آن مشخص مىشود و تا چنين مقايسهاى در ميان نباشد، راه راست بازشناخته نخواهد شد. از اين گذشته همانطور كه در بعضى از احاديث مىخوانيم، شيطان بعد از انجام آن گناه، سعادت و نجات خود را در جهان ديگر به كلى به خطر انداخت، و لذا در برابر عباداتى كه كرده بود، تقاضاى عمر طولانى در اين دنيا كرد كه طبق قانون عدالت پروردگار، اين تقاضا پذيرفته شد.[2]
آیت الله جوادی آملی پیرامون همین بحث می گویند: شيطان موجودي است كه به اذن خداي سبحان وسوسه ميكند. وسوسه شيطان نعمت و رحمت است؛ چون هر كسي به جايي رسيد، در اثر مبارزه با وسوسه، در ميدان جهاد اكبر بود كه پيروز شد. اگر وسوسه نباشد و راه براي گناه باز نباشد، راه اطاعت يك طرفه است و اطاعت ضروري ميشود و اگر اطاعت ضروري شد ديگر جا براي ضرورت وحي و رسالت و تكليف و دين نخواهد بود. عالَمي كه در آن گناه نباشد، عالَم دين و تكليف و امر و نهي و مانند آن نيست.[3]
اگر كسي وعده الهي را عمداً پشت سر گذاشت و به دنبال فريب شيطان رفت، خداي سبحان به او مهلت ميدهد. اگر از اين مهلت استفاده نكرد، از آن به بعد شيطان را بر او مسلّط ميكند. لذا به عنوان كيفر فرمود: « أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا »[4] ما شيطانها را بر كفار مسلط كرديم تا سخت آنها را آزار دهند (و از سعادت ابد محرومشان سازند. در جاي ديگر فرمود: «إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ لِلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ»[5] آنها كه مؤمن نيستند، تحت ولايت شيطانند.[6]
[1] - مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج 6، ص 111
[3] - جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، محقق: حسین شفیعی، چاپ پانزدهم، نشر اسراء، قم، 1388 ش، ص 163
[4] - سوره مبارکه مريم(19)، آيه 83
[5] - سوره مبارکه اعراف(7)، آيه 27
[6] - جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، محقق: حسین شفیعی، ص 163
