كيفيت حشر

كيفيت حشر

از مسائل بسيار مهم در رابطه با معاد، كيفيت حشر است كه از دير زمان مورد توجه اهل نظر و تحقيق بوده است.

مراد از كيفيت حشر، اين است كه آيا معاد اختصاص به روح آدمي دارد و اجساد پس از جدا شدن از روح، پس از گذشت مدتي تغيير شكل داده و تبديل به خاك مي‌شوند، يا اينكه معاد به معناي اعاده روح به بدن عنصري است و در روز قيامت، جسم و روح مجدداً اعاده مي‌شود و بدن انسان، پس از فنا باز به صورت اوليه برگشته و روح به آن تعلق مي‌گيرد؟

در اين مسأله چهار نظريه وجود دارد كه آنها را بطور خلاصه ذكر مي‌كنيم:

1- مراد از معاد، فقط حشر روحاني است و بدن پس از فنا و نابودي ديگر هرگز اعاده نمي‌شود بنابراين آنچه براي هميشه باقي مي‌ماند روح آدمي است.

2- مقصود از معاد، حشر جسماني است و روح پس از مفارقت از بدن، همچنان باقي است. جسم نيز پس از متلاشي شدن، در روز قيامت مجدداً به صورت اوليه باز مي گردد و روح به آن تعلق مي گيرد.

3- نظريه سوم اين است كه روح و جسم هر دو در روز قيامت اعاده مي‌شوند؛ اما جسمي كه در حشر، روح به آن تعلق مي‌گيرد، اگرچه از نظر شباهت، همانند جسم دنيوي و بدن اوليه است، همان جسم دنيوي نيست، بلكه تنها ابعاد ماده را داراست و از ديگر جهات، با كالبد دنيوي انسان فرق دارد.

4- آخرين نظريه اين است كه در روز قيامت روح انسان به همين جسد عنصري كه در دنيا بوده است و با همين شكل و صورت و هيأت كه در دنيا است تعلق مي‌گيرد. براساس اين نظريه، روح و جسم در قيامت هر دو اعاده مي‌شوند و همين، تفاوت بين اين نظريه و نظريه دوم مي‌باشد[1].[2]

هر يك از 4 نظريه فوق طرفداراني دارد اما آنچه بوضوح از قرآن مجيد استفاده مي‌شود و صدها آيه دلالت بر آن دارند معاد روحاني و جسماني است (با همين جسم مادي) و از آنجا كه بازگشت روح در ميان دانشمندان و فلاسفه مسلم است، تعبير به «معاد جسماني» مي‌شود در حالي كه منظور «معاد روحاني و جسماني» است[3].

راجع به ديدگاه علامه طباطبايي نيز بايد گفت: آن چه از مجموع سخنان ايشان استفاده مي‌گردد اين است كه مرحوم استاد همان نظريه مشهور از دانشمندان را پذيرفته است كه معتقدند روح انساني مجرد است و هنگام مرگ از بدن جدا مي‌شود و نابود و فاسد نمي‌شود تا روزي كه خداي سبحان، بدنها را زنده كند، در آن روز، جانها به كالبدها برگشته، دوباره انسان همان انسان دنيوي خواهد شد[4].[5]