انتظار، و بهداشت روانی بشر امروز

حبّ به ذات و میل به جوشش درونی برای دستیابی به برترین ها، مبدأ  همه ی فعل و انفعالات انسانی است، اما علیرغم تلاش فراوان انسان محبوس در عصر غیبت برای کسب راحتی و امنیت که منجر به رشد و رسوخ گسترده ی تکنولوژی در زندگی فردی و اجتماعی شده است، تنش ها و تزاحمات زندگی مادی آن چنان آرامش ساحت زندگی بشری را تحت الشعاع قرار داده است که رنجوری روان با همه ی شدت و ضعفی که دارد از جمله بیماری های شایع قرن اخیر به شمار می آید.

تنیدگی (استرس)، به معنای نبود آرامش درونی، زمانی در فرد رخ می دهد که فشارهای روانی به آستانه عدم تحمل انسان برسد و شخص نتواند به دلیل عدم آمادگی برای مواجهه با تنش ها، با آن کنار آمده و واکنشی مطلوب بروز دهد. این که دنیای مادی دنیای تزاحمات می باشد امری است بدیهی که نیاز به اثبات ندارد اما آنچه به زندگی انسان ها تشخص می دهد نوع نگرشی است که نسبت به فرجام خود دارند که نتیجه آن، نحوه تعامل و گذر از این عوامل و موانع برای رسیدن به آن هدف نهایی می شود.

در این رهگذر، بهداشت روانی در مقابل تنیدگی، اصطلاحی است که طبقی از مفاهیم ضمنی را دربر دارد که نه تنها نشان دهنده ی فقدان نشانه های بیماری روانی، بلکه بیانگر وجود ویژگی های مثبتی از قبیل خویشتن پذیری، انسجام شخصی و خود شکوفایی است.[1]

راهی مطمئن برای آرامش روانی

نگاهی اجمالی به بینش توحیدی می رساند که آرامش روانی با نگرش های دینی ارتباط تنگاتنگ دارد به شکلی که با افزایش مرتبه ی دینداری، آرامش روانی هم رشد صعودی می یابد. بنابراین آرامش نیز امری نسبی و ذو مراتب است که متضمن همسویی ظریف و دقیق ابعاد مختلف وجودی انسان با جهان پیرامون است، به گونه ای که هر چه این همراهی بیشتر در جهت موافق اهداف غایی نظام آفرینش باشد، دستیابی به مراتب بالاتر آرامش نیز میسرتر خواهد شد.

"هُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّكینَةَ فی قُلُوبِ الْمُۆْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً مَعَ إیمانِهِمْ و لله جُنودُ السَمّاواتِ وَ الارضِ"[2]

او كسى است كه آرامش را در دلهاى مۆمنان نازل كرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند و سپاه زمین و آسمان ها همه لشکر خداست.

علامه طباطبایی پس از تعریف ایمان و توجه به مراتب آن، درباره ی ارتباط ایجاد و افزایش آرامش در دلهای مۆمنین با افزایش ایمان می فرماید، اینکه فرمود: «تا ایمان خود را زیاد كنند» شدت یافتن، ایمان به چیزى است، چون ایمان به هر چیز، عبارت است از علم به آن به اضافه التزام به آن، به طورى كه آثارش در عمل ظاهر شود، و معلوم است كه هر یك از علم و التزام مذكور، امورى است كه شدت و ضعف مى پذیرد، پس ایمان كه گفتیم عبارت است از علم و التزام، نیز شدت و ضعف مى پذیرد. بنابراین معناى آیه این است كه: «خدا كسى است كه ثبات و اطمینان را كه لازمه مرتبه اى از مراتب روح است در قلب مۆمن جاى داد، تا ایمانى كه قبل از نزول سكینت داشت بیشتر و كامل تر شود.[3]

کلید امیدبخش زندگی

اکنون از خلال توجه و تمسک به پیوند آرامش و ایمان در آیه شریفه، گریزی می زنیم به اصل اصیل "انتظار" در باور مهدویت و پتاسیل های مثبت نهفته ی در آن، که در صورت تبلور عملی بایسته های آن در زندگی، دستیابی به سلامت روان را ممکن خواهد ساخت.

انتظار فراتر از معانی لغوی مثل چشم به راه بودن ،امید به انجام کار و درنگ نمودن، متضمن معنایی است که در بطن معنای لغوی آن نهفته است.

انتظار حالتی روحی و نفسانی است که موجب آمادگی برای آنچه انتظارش را می کشند، می شود و ضد آن یأس و ناامیدی است و لذا هر قدر انتظار شدیدتر باشد آمادگی نیز بیشتر می شود.[4]

با این توصیف انتظار فرایندی است که ریشه در درون انسان دارد و این احساس درونی باعث جهت دهی به رفتارها و واکنش های شخص منتظر می شود، زیرا او به وجود نقص و نارسایی در امری پی برده است که روح و روان، خواهان رفع آن و رسیدن به وضعیت مطلوب می باشد. چنین نیروی انگیزشی، بسته به شدت و قوتی که دارد، امید را در فرد زنده کرده و او را به تلاش و تکاپو وا می دارد.

انتظار سالم و مولفه های آرامش روانی

انتظار به عنوان یک باور و اعتقاد، افزون بر تاثیرگذاری شناختی، رفتار را هم متاثر می سازد که این تاثر شناختی و رفتاری، ثمره ی مولفه هایی ست که با "انتظار" پیوندی نا گسستنی دارند و در فرد منتظر ایجاد امنیت و آرامش روانی می کند. تحقق این آرامش نتیجه ای است که در ساختار یک انتظار سالم و درست وجود دارد که به بخشی از آن ها اشاره می شود:

1-     امید آفرینی

امید حالت حاکم بر تمام فعالیت های ذهنی و رفتاری شخص منتظر است و این حاکمیت به گونه ای است که انگیزه حرکت به سمت رشد و توانمندی برون رفت از موانع و سختی ها را در شخص به وجود می آورد.

در کنار درک تمام ناملایمات و تلخی ها امید به آینده ای روشن است که از عمق جان انسان ها سرچشمه می گیرد و آن ها را به تکاپو وا می دارد. ریشه انتظار، شکست ها، تشویش ها، رسیدن به منتهای ناپاکی ها و نابخردی ها نیست، ریشه انتظار امید به آینده ای روشن است. انسان های مومن هرگز امید خویش را از دست نمی دهند و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده گرایی نمی شوند.[5]

همین عنصر امید است که از شخص منتظر فردی خستگی ناپذیر ساخته تا تحت هر شرایطی به وظیفه خود عمل نماید زیرا او می داند که مسئولیت پذیری از جمله اموری است که رضایت امام منتظر عجل الله فرجه را جلب می کند در نتیجه انجام وظایف را در دستور کار خود قرار می دهد.[6]

2-     بینش بخشی

اندیشه ناب مهدویت به دلیل زیر بنای توحیدی و عقلانیت محضی که دارد، منتظر را از قید اسارت تعصب ها، غرایز و قوانین خود ساخته بشری رهایی می بخشد و تکامل فکر و بلوغ خردورزی را برای او به ارمغان می آورد. ارتباط جدایی ناپذیر تفکر مادی و غیرمادی شخص منتظر با بینش توحیدی، پشتوانه ای از اطمینان به قدرت برتر است و در نتیجه آرامش را برای شخص منتظر به دنبال دارد.

3-     هدف آفرینی

انتظار به دلیل خاصیت هدف بخشی که دارد نگرانی و ترس از رنج آینده ی مبهم را می گیرد زیرا در منطق انتظار، هدف غایی رسیدن به اوج بندگی و رسیدن به جهانی سرشار از ارزش های انسانی تحت لوای صالحین است.

"وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ" [7]

و ما بر آن هستیم که بر مستضعفان روی زمین نعمت دهیم و آنان را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم.

عقیده به ظهور حضرت مهدی عجل الله فرجه و انتظار قیام او را در سر داشتن و در پی زمینه سازی حکومت جهانی و عدل گستر او بودن به منتظران وسعت فکر و اندیشه جهانی می دهد.

"یطهر الله به الارض من کل جور و یقدسها من کل ظلم... فاذا خرج اشرقت الارض بنور ربها و وضع میزان العدل بین الناس فلا یظلم احدا احدا"[8]

4-     بهجت افزایی

اشتیاق برای کسب محبت و رضایت امام عصر عجل الله فرجه مانند یک کاتالیزور عمل کرده و فرد منتظر را به چنان شوق و زنده دلی می اندازد که این احساس خوب و شعف وصف ناپذیر در همه ابعاد زندگی او تاثیر گذاشته که از ره آوردهای این انبساط خاطر، ایجاد آرامش روانی می باشد. ایجاد تثبیت و تقویت روز افزون این ارتباط الهی، اطمینان قلبی و آرامش بیشتری را به همراه خواهد داشت. سهیم بودن در یک تحول اصلاح گرانه ی فراگیر که دامنه آن عالم درون و بیرون را در بر می گیرد، احساس بسیار خوشایندی در فرد ایجاد می کند.

در یک جمع بندی از میان علائم سلامت روان در افرادی که از امنیت روحی و روانی برخوردار هستند، می توان به  این موارد اشاره نمود:

- از تمام قابلیت های خود استفاده می کند.

- می داند کیست و به کجا می رود.

- درک صحیح از واقعیت داد.

- به امور بیرون از خود نیز توجه دارد.

- خود و دیگران را آنگونه که هستند می پذیرد.

- نیاز به خلوت و استقلال دارد.

- نوع دوست است.

- مردم گرا می باشد.

- در برابر فرهنگ پذیری مقاومت دارد.[9]

پی نوشت:

1)  ولف دیوید، روان شناسی دین، محمد دهقانی، تهران، رشد، 1386، ص 350

2) فتح / 4

3) طباطبائى، محمدحسین، المیزان، محمّدباقر موسوى همدانى، ج18 قم: دفتر انتشارات اسلامى، بى تا. ص 387- 388

4) موسوی اصفهانیف سید محمد تقی مکیال المکارم، انتشارات مسجد مقدس جمکران

5) مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی عج، انتشارات صدرا

6) طاهریف حبیب الله، سیمای آفتاب، انتشارات زائر

7) قصص / 5

8) بحارالانوار ج 2 ص 322-321، ح 29

9) دوان، شولتس، ترجمه گیتی خوشدل، روان شناسی کمال الگوی شخصیت سالم، نشر پیکان