در سال ۱۹۵۰ سازمان ملل متحد تعریف زیر را برای اعتیاد به مواد مخدر ارائه كرد: «اعتیاد به مواد مخدّر عبارت است از مسمومیت تدریجی یا حادی كه به علت استعمال مداوم یك دارو اعم از طبیعی یا تركیبی ایجاد می شود و به حال شخص و اجتماع زیان آور است.»

مشكلات روانی، كنجكاوی، ضعف اراده، فرار از زندگی تكراری، انگیزه های درمانی، و شخصیت نابهنجار فرد مهم ترین علل فردی گرایش به اعتیاد می باشند.
در قسمت علل خانوادگی می توان به كمبود محبت در خانواده، تبعیض بین فرزندان، آزادی بی حد، محدود كردن بی حد فرزندان، رفاه بی حد اقتصادی در خانواده، فقر، و نابسامانی های خانواده اشاره كرد. همچنین برخی از علل اجتماعی گرایش به اعتیاد عبارتند از: در دسترس بودن مواد مخدّر، بیكاری، نابرابری های اقتصادی و اجتماعی، محیط جغرافیایی و محله زندگی نامناسب، ضعف قوانین و ضعف اجرای آن، دوست ناباب، و ضعف دینداری در جامعه.

*عوارض فردی
مرگ و یا آسیب ناشی از تصادفات جاده ای یکی از پی آمدهای جسمی سوء مصرف مواد مخدر است. هم چنین مواد مخدر در معتادان عوارض جسمی ایجاد می کند. فردی که به مواد مخدر معتاد است، ‌اگر مصرف روزانه اش متوقف شود و از 10 تا 12 ساعت تجاوز کند، ‌به عوارض جسمی هم چون: ناراحتی های عصبی، ‌اضطراب، بی قراری، عطسه کردن، ‌ریزش مکرر آب بینی و چشم، ‌استفراغ مکرر، سوء هاضمه، ‌سوء تغذیه، ‌اختلالات گوارشی، اختلالات قلبی و عروقی، اختلالات مغزی، اختلالات تنفسی و ریوی‌، عفونت های خطرناک، تأثیر بر غدد جنسی و ضعف آنها، تأثیر بر هورمون ها و تغییر آن ها، ‌سقط جنین و غیره دچار می شود و در نهایت از بین می رود. علاوه بر این، ‌چون شخص معتاد به دلیل عوارض روحی و جسمی ناشی از مصرف مواد مخدر، ‌مرتب به چرت زدن مکرر و سستی در حین کار و عوارضی مانند: بی دقتی، قطع انگشتان دست‌، بریدگی انگشتان، ‌اشتباهات مالی، ‌سقوط از ارتفاع، تصادفات رانندگی، برق گرفتگی، ‌شکستگی استخوان و نظایر آن ها دچار می شود، لذا اغلب کارفرمایان و مدیران از ادامه کار چنین افرادی که به آن ها ضرر می رسانند جلوگیری و امتناع می کنند. از عوارض دیگر شغلی فرد معتاد می توان به: غیبت از کار، ‌تأخیر در کار، عدم قبول اضافه کاری، عدم دقت در کار، عدم تمرکز روی کارهای فکری، سستی و تنبلی اشاره کرد که باعث اخراج او از کار می شود. از طرفی، ‌یکی از عوامل عمده اعتیاد، اتکای روانی معتاد به مواد مخدر است. چون مواد مخدر برای ناراحتی های روانی به صورت مسکنی موقت عمل می کند و موجب کشش فرد به طرف مصرف مداوم مواد مخدر می شود، ‌لذا اصل «اتکای روانی، مقدم بر اعتیاد جسمی» مصداق پیدا می کند. به همین خاطر اگر افراد به طور صحیح پرورش پیدا کنند، ‌سعی نمی کنند محرومیت های خود را از طریق مصرف دارو درمان کنند؛ زیرا شخص معتاد، ‌تعادل روانی خود را تا رسیدن به دارو از دست می دهد و در نهایت اعتیاد عوارضی مانند: تغییرات در هوشیاری و اندیشه، ‌کاهش تیزبینی، ‌تنبلی، ‌بی تفاوتی، بی ارادگی، افسردگی، اضطراب، ‌غم و ناامیدی را در پی دارد(اکبری، 1385: 246-248). مشاهدات‌، تجربیات و تحقیقات متعددی وجود دارد که نشان می دهند وابستگی به مواد با انواع اختلالات روانی همراه است و این دو مقوله درگروه زیادی از بیماران مبتلا به اختلالات روان شناختی به طور هم زمان و یا مقدم و مؤخر بر یکدیگر دیده می شوند. البته برخی از صاحب نظران، اعتیاد را مقدم بر بروز اختلالات روانی پنداشته اند؛ اما در اکثر منابع این گونه مطرح شده است که اعتیاد یکی از عارضه های اختلالات روانی می باشد. در این میان دیدگاه سومی نیز در کار است که مبنای مشترکی را برای بروز اعتیاد و اختلالات روانی در برخی افراد فرض کرده اند؛ که البته تحقیقات در این حوزه هنوز ادامه دارد. به هر حال، در کشورهایی که آمارهای دقیق تری از اختلالات روانی در دست است‌، اعتیاد به الکل و مواد مخدر در این گروه از بیماری ها بالا می باشد. پژوهش های گوناگون حاکی از آن است که حدود 35 تا 60 درصد افراد مبتلا به سوء مصرف یا وابسته به مواد، ‌واجد معیارهای تشخیصی اختلالات شخصیت ضد اجتماعی هستند (مددی و نوغانی، 1384: 48و 49). در خصوص سایر عوارض اعتیاد، یافته های پژوهشی مؤسسه ملی سوء مصرف مواد (NATIONAL INSTITUTE ON DRUG ABUSE-NIDA) نشان می دهد که مصرف بلند مدت مواد، ‌تغییرات معنادار و پایداری را در عملکرد مغز بعد از ترک مصرف مواد در افراد به وجود می آورد. این تغییرات ممکن است برخی پی آمدهای رفتاری مخرب مانند: وسواس عملی را که جزء ویژگی های اعتیاد تعریف می شود به همراه داشته باشد(قربانی، 1387: 25).

*عوارض خانوادگی

خانواده اولین کانونی است که از طرف شخص معتاد بی رحمانه مورد هجوم قرار گرفته و از هم متلاشی می شود (شامبیاتی، ‌1385: 152). عوارض خانوادگی اعتیاد ملموس تر در معرض دید افراد قرار می گیرد؛ زیرا اعتیاد از رشد نسبی فرد و خانواده وی در کلیه زمینه ها می کاهد. طبق آمارهای موجود، حدود 30 درصد از علل طلاق ها به مواد مخدر و اعتیاد مربوط می شود. در این گونه خانواده ها جرو بحث و درگیری و نزاع بین زن و شوهر معتاد بسیار فراوان است. عموماً افراد معتاد، خانواده ای متشنج دارند و حتی همسایه های دور نیز از وجود مشکل آن ها آگاه می شوند. هم چنین روابط خانوادگی این افراد با همسایگان و خویشاوندان محدود می شود از جمله عوارض دیگر اعتیاد در خانواده می توان به: غفلت از فرزندان، خشونت در خانواده، افت سطح اجتماعی و اقتصادی خانواده (اکبری، 1385: 247)، افت تحصیلی فرزندان، فرار کودکان و طلاق اشاره کرد (هاشمی، 1383: ‌101). از طرفی‌، اگر یکی از والدین معتاد باشد، ‌این اعتیاد دو نوع تأثیر بر فرزندان می گذارد. 1) تأثیر وراثتی و 2) تأثیر محیطی. در جنبه وراثتی باید گفت فساد جسمی و روانی معتاد از راه وراثت به فرزندان منتقل می شود و زمینه را برای گرفتاری آن ها فراهم می کند. به عنوان مثال، بخشی از نقص عضوهای مادرزادی و عقب ماندگی های ذهنی ناشی از اعتیاد والدین می باشد. هم چنین فرزندان والدین الکلیک اغلب از لحاظ بدنی ضعیف، علیل، ‌گرفتار تصلب شرائین و مغز، ‌گرفتار بلاهت، ‌افسردگی، ‌عدم رشد روانی و حتی دیوانگی، می باشند. علاوه بر این، فرزندان افراد معتاد آن چنان که باید، در برابر بیماری ها تاب مقاومت ندارند و در شرایط مساوی زودتر از دیگران بیمار می شوند. احساس ناامنی ناشی از اعتیاد والدین معتاد نیز باعث دلواپسی و اضطراب کودک می شود تا حدی که او در خانه و مدرسه آرام و قرار ندارد و در ادامه تحصیل با مشکل مواجه می شود. گذشته از این موارد‌، والدین معتاد در زندگی خانوادگی و در حیات اجتماعی هیچ گونه مسئولیتی به عهده نمی گیرند و فرزندان آن ها نیز امکان رشد و تربیت ندارند؛ مگر به میزانی که توسط مادر یا پدر غیر معتاد درباره آن ها اعمال می شود و یا به اندازه ای که خود مدیر شوند و بتوانند اوضاع خویش را سروسامان دهند، ‌از سوی دیگر، در صورتی که در یک خانواده مرد معتاد باشد، رابطه عاطفی او با همسر و فرزندانش به اندازه ای سست می شود که حتی اگر به او خبر بیماری یا در حال مرگ فرزندش را بدهند نگران نمی شود (قائمی، 1381 :255-259). در چنین خانواده ای، زن فرد معتاد علاوه بر مسئولیت خانه داری. مسئولیت تربیت فرزندان، تأمین معاش خانواده، تأمین بهداشت و مسکن و گاهی تأمین نیازهای مواد مصرفی همسر را نیز بر گردن می گیرد و از این جاست که با مشکلات متعدد عاطفی روانی و اجتماعی اقتصادی رو به رو می شود (امین الاسلامی، 1387: 163 و 162). برخی مطالعات نیز نقش اعتیاد شوهر بر سلامت روانی زنان را تأیید کرده اند. به طور مثال، نتایج یک بررسی (1379) در مورد تأثیر اعتیاد شوهر بر وضعیت روانی عاطفی زنان نشان می دهد که فقط 19/7 درصد زنان مورد بررسی از نظر روانی سالم و فاقد علائم افسردگی بوده اند و بقیه به درجات مختلف دارای حالت افسردگی می باشند(امین الاسلامی، 1387، ‌162و 163).

                                         *  چند نکته برای شناسایی فرد معتاد  *

* دچار آبریزش بینی و عطسه و خماری می‌شوند.

* وسایل غیرمتعارف مثل زرورق سیگار، لوله خودکار و گاه سرنگ در جیب او پیدا می‌شود.

* بیشتر با افراد مشکوک و ناباب رابطه برقرار می‌کنند.

* دیر سر کار می‌روند و هنگام بیداری صورتی پف‌کرده‌ دارند.

* از رفتن به مسافرت امتناع می‌کنند.

*ساعت خواب معتاد ، متغیراست.

* داروهای مخدر در خانه نگه می‌دارند.

* به تمدید گواهینامه رانندگی و یا جواز کسب علاقه‌ای ندارند؛ چون می‌ترسند در معاینه پزشکی رازشان فاش شود.

*اندازه مردمک چشم‌شان تغییر می‌کند و به همین دلیل از عینک دودی استفاده می‌کنند.

*هنگام بازگشت به خانه عطر می‌زنند.

* اصرار دارند که تنها بیرون بروند.

* ‌خبر ترک اعتیاد دیگران را تکذیب می‌کنند.

*غیرمتعارف عرق می‌ریزند.

* دچار سرفه‌های مزمن می‌شوند.

*اگر معتاد به هروئین باشند، از رفتن به حمام خودداری می‌کنند چون دوش گرفتن، زمان خماری، را محدود می‌کند.

                      ** راهکارها **

1- ما والدین بهتر است بر دوستان یا گروهی که فرزندمان با آنها در ارتباط است نظارت داشته باشیم که آنها چه کسانی هستند، چه کاری انجام می‌دهند، کجا می‌روند و ...

2- سعی کنیم خانواده را به کانون مهر و محبت تبدیل کنیم تا فرزندمان نیازها ی خود را در درون خانواده پیدا کند.

3- در صورت اعتیاد یکی از بستگان یا اقوام نزدیک، مقبولیت او را نزد اعضای خانواده زیر سوال ببریم.

4- مسؤلیت‌ها و نقش‌های متعدد اجتماعی را به او واگذار نماییم و از این طریق او را با دنیای بزرگسالی آشنا و واردش کنیم.

5- دوری از مصرف مواد را جزئی از ارزش‌های درونی و شخصیتی خانواده بدانیم، حتی اگر دیگران آن را مصرف کنند.

6- امکانات و تسهیلات مناسب را برای فرزندمان فراهم کنیم تا به ورزش و تفریح‌های سالم روی بیاورد، مثل رفتن به باشگا‌ه‌های ورزشی و ...

7- اگر یکی از اعضای خانواده اعتیاد داشته باشد، جلوی فرزندان مواد را مصرف نکند و سایر اعضای خانواده برای ترک کردن، او را یاری کرده و نزد متخصص ببرند.

8- به فرزندان خود یاد دهیم که لحظات خوش با مصرف مواد بدست نمی‌آید، سعی کنیم با فعالیت‌های دیگر، اوقات خوشی را در درون خانواده ایجاد کنیم.

9-فرزندانمان را نسبت به مضرات و عواقب ویرانگر مواد مخدر آگاه کنیم.

اعتیاد چیست؟ اعتیاد را به عادت كردن، خو گرفتن، و خود را وقف عادتی نكوهیده كردن معنا كرده اند; به عبارت دیگر تسلیم به ماده مخدّر كه از نظر جسمی و یا اجتماعی زیان آور شمرده می شود، اعتیاد نام دارد.
در سال ۱۹۵۰ سازمان ملل متحد تعریف زیر را برای اعتیاد به مواد مخدر ارائه كرد: «اعتیاد به مواد مخدّر عبارت است از مسمومیت تدریجی یا حادی كه به علت استعمال مداوم یك دارو اعم از طبیعی یا تركیبی ایجاد می شود و به حال شخص و اجتماع زیان آور است.»۱

پيشگيري از اعتياد

پيشگيري در لغت به معناي «جلوگيري» و «دفع» آمده است.²در زمينه پيشگيري سه موضوع «انسان اعتيادپذير»، «محيط اعتيادساز» و «عامل اعتياد» را بايد در نظر گرفت. در نتيجه، براي پيشگيري بايد با توجه به ريشه اعتياد در زمينه ها و موارد خاص با درايت تمام، دست كم، يكي از اين علل را حذف كرد تا زنجيره اعتياد از هم بپاشد.

پيشگيري از اعتياد بايد در دو جهت مورد توجه قرار گيرد: طرف تقاضا و طرف توزيع. هر كدام از اين دو جهت ويژگي هاي مخصوص به خود را دارند. راهكارهاي پيشگيري از عرضه كننده، مجموعه فعاليت هايي مي باشد كه از منبع توليد تا مصرف كننده را در برمي گيرد. بخش ديگر، كه مربوط به فرد معتاد (تقاضاكننده) مي باشد، جنبه وسيعي دارد. از اين رو، ضروري است كه عوامل مستعدكننده گرايش به مواد مخدّر نظير نابساماني هاي خانواده، دوستان بد، مدرسه، و محل زندگي نامناسب مورد توجه قرار گيرند. پيش از پرداختن به علل گرايش به اعتياد، ابتدا به مهم ترين تبيين ها و نظريه هاي انحرافات اجتماعي (و به طور اخص گرايش به اعتياد) اشاره مي گردد:

كوكائين يكي از اعتيادآورترين و خطرناكترين مواد مورد سوءمصرف است . اين ماده از برگ گياه كوكا كه عمدتاً در آمريكاي مركزي و جنوبي ميرويد به دست مي آيد.

وابستگي رواني به كوكائين ممكن است حتي پس از يك بار مصرف به وجود آيد. كوكائين وابستگي جسمي هم ايجاد مي كند. درصد خلوص كوكائين از ۹۰ –۲۰ % فرق ميكند. كراك (crack) نوعي از كوكائين است كه ناخالصيهاي آن جدا گشته و به شكل بلور سفيد رنگ و به شدت اعتيادآور است. امكان بروز رفتارهاي خشن به دنبال مصرف آن بسيار بالاست.

نامهاي رايج :
كوكائين :   coke /snow برف / كراك/ راك