پیشینه تاریخی :

الکساندر خودزکو ، کنسول روس در گیلان درست در همین زمان در کتاب معروف خود در باره آن می نویسد :

(( مرکز کرگانرود آبادی هشتپر و والی آن بالاخان است که فرمانده قشون تالش محسوب می شود و سراسر این ایالت بطور موروثی به وی به تیول واگذار شده است . چهار دهه بعد نصرت اله خان سردار امجد نوه بالاخان در اواسط دوره ناصرالدین شاه قاجار عمارت اطاقسرا را با معماری اروپایی بنا نمود که نماد و سمبل هشتپر ( تالش فعلی ) گردید . هشتپر ( تالش فعلی ) و سایر مراکز حکومتی در تالش از ساحل دریا فاصله داشتند . به همین خاطر مراکز بازاری و بنادر کوچکی مانند : کرگانرود ، شفارود ، آلالان و حویق در مصب رودهای تالش ایجاد شدند که اهالی تالش از این طریق با بنادر روسیه داد و ستد می نمودند . بنابراین در قرن 19 میلادی مراکز سیاسی و اقتصادی تالش از یکدیگر جدا افتادند و بهمین خاطر شهر تمام عیاری در این ناحیه شکل نگرفت از اینرو تا انقلاب مشروطه هشتپر ( تالش ) بعنوان مرکز سیاسی تالش از بازار ساحلی کرگانرود فاصله داشت . رابینو در این زمینه چنین می نویسد : (( …. بازار نزدیک دریا ، شامل 60 دکان و در حدود 15 کلیه چوبی است و محل اقامت خانها در هشتپر ( تالش ) می باشد . )) در سال 1286 بر اثر وقایع انقلاب مشروطه عمارت اطاقسرا و ابنیه پرامون آن به آتش کشیده شد و به حکومت خانهای کرگانرود پایان داده شد و هشتپر (تالش ) تا سه دهه بعد محلی متروکه بود . در عوض بازارهای ساحلی نقش اداری ناحیه را نیز به عهده گرفتند . بطوریکه در قانون تقسیمات کشوری سال 1316 بازار شفارود مرکز بخش خمسه طوالش گردید . پس از اشغال ایران بدست ارتش شوروی در جریان جنگ دوم جهانی ( شهریور 1320 ) روسها جاده ای بین انزلی ، آستارا از میان تالش احداث کردند تا بهتر تدارکات جنگی متفقین را از جنوب ایران به جبهه جنگ آلمان انتقال دهند . در این ارتباط ساختن پل بر روی کرگانرود در نزدیکی هشتپر (تالش ) موجب برتری موقعیت مکانی آن نسبت به بازار ساحلی کرگانرود گردید ، بطوریکه در طی 4 سال بازار ساحلی کاملاً متروکه گردیده و ادارات دولتی آنجا نیز به هشتپر ( تالش ) منتقل شدند . بدنبال این تحول مرکز شهرستان خمسه طوالش که در 22 مرداد 1323 به شهرستان تبدیل شده بود ، در 18 آذر 1324 از شفارود به هشتپر (تالش ) منتقل گردید . زیرا شفارود در حاشیه جنوب شرقی شهرستان قرار داشت که با توجه به وسعت ، شکل و امتداد طولی طوالش پاسخگوی نیازهای اداری شهرستان جدید نبود . هسته اولیه شهر تالش از یک ردیف دکان و خانه های چوبی طبقه بالا و یا پشت آن تشکیل شده بود که در دو سوی پل امتداد جاده احداثی روسها مستقر شده بودند . اندکی بعد گسترش و تنوع فعالیت های بازار ، کوچه های مسگران و گلسرخ ( خیابان مولوی و خیابان شهید افزرازی کنونی ) را بوجود آورد و بتدریج بافت شهری در امتداد جنوبی جاده و به سمت شرق گسترش یافت بدین ترتیب بود که هسته اولیه شهر جدیدی بنام هشتپر (تالش ) بوجود آمد . و در سال 1326 خورشیدی مرکز شهرستان تالش رسماً به هشتپر ( تالش ) انتقال یافت و نخستین فرماندار تالش به نام شمس امیری بعنوان فرماندار این شهر تعیین گردید .

موقعیت جغرافیایی :
تالش سرزمین پرشکوه و نازنینی است که دست روزگار ، مانند پهلوانان تراژدی ، بزرگترین عزّت ها و گرانبارترین مشقت ها را بر آن آزموده است . امروز چون بر این سرزمین اهورایی پای می نهیم ، آن را بسانی می بینیم که بر گذشته پرشکوه خود غبطه و غصه می خورد ولی به محض آنکه پای در دشت و چمنزارهای آن می نهیم ، جلال و جبروت و شوکت دیروز آن فرا یادمان می آید . از یک سو ، دشت پهناور << آق اولر >> را می بینید که بر گرداگرد آن کوههای زیبای تالش ، بسان دلبران طناز و سروناز دست در دست هم داده و به دور آن حلقه زده اند و در سویی دیگر تپه ماهورهایی را می بینی که سر بر بالین ناز بالش کوههای تالش نهاده و به خوابی هزار ساله فرو رفته اند و خیال برخاستن ندارند . تالش از نخستین ساکنان نجد سرزمین پهناور ایران ، پیش از آمدن آریایی ها بوده اند و این نکته ای است که اکثر ایران شناسان در مورد آن اتفاق نظر دارند . اگر در تاریخ به کندوکاو بپردازیم ، ردپای تالشان را در نبردهایی که کوروش برای کشورگشائی کرده می بینیم ، رشادت و مهارت زوبین اندازان تالش تا آن حد بود که کوروش در هر جنگی که در پیش داشت از جنگاوران دلاور تالش استمداد می طلبد . امروز پیش از هر زمان دیگر بر ما معلوم گشته است که پیشینه تاریخی و تمدن تالش در منطقه ای بسیار وسیع تر از آنچه ، امروز نام تالش را بر خود دارد ، اطلاق می شده است . در باره حدود جغرافیای تالش ، همینقدر می توان گفت که از حد شمال به آستارا ، جنوب به رضوانشهر ، از شرق به دریای خزر و از غرب به اردبیل و خلخال محدود بوده و با وسعتی حدود 6/2215 کیلومتر مربع بین 55 – 48 درجه طول شرقی و 48 – 37 درجه عرض شمالی در غرب دریای خزر و شمالغربی و ساحلی و در دهانه دره کرگانرود قرار دارد ، بطوریکه پیشکوههای جنگلی رشته کوههای تالش از شمال غربی کوه ناله بند و هره دشت و در جنوب غربی کوه سیاه داران بر شهر اشراف دارند . عرض جلگه ای در این مکان حدود 6 کیلومتر میباشد . ارتفاع شهر از سطح دریاهای آزاد 54 متر است که بعلت مجاورت با کوهستان و نزدیکی به دریا در مرز آب و هوای معتدل و مرطوب و مدیترانه ای واقع شده است . میانگین بارش سالانه 1111 میلیمتر و تبخیر سالانه 671 میلیمتر محاسبه شده است . شهرستان تالش بر اساس نتایج آخرین طرح آمارگیری جمعیت در سال 1375 با وسعت شهری آن زمان و با احتساب نرخ رشد دارای تعداد 42367 نفر جمعیت شهری و 132348 نفر جمعیت روستائی می باشد . گویش مردم تالش ، تالشی است و از زمانهای دور به این زبان تکلم می کنند . زبان تالشی بیشتر از زبان فارسی به زبان پهلوی قدیم ( زبان ایرانیان باستان ) نزدیک است .