مبحث هفتاد و پنجم طرح صالحین: علل تفرقه میان مسلمانان

دراین نوشتار درصدد یافتن پاسخ این پرسش هستیم که ریشه نفاق و عواملی که باعث تفرقه درجهان اسلام شده و می­شود، چیست؟ آیا موانع اتحاد وعوامل تفرقه داخلی است یا خارجی ؟ چقدر از این عوامل به اصل آموزه­های اسلامی باز می­گردد؟

مفاهیم کلی

1. اهميت اتحاد

بدون شك نياز به اتحاد وهمبستگي، لازمه حيات اجتماعي است و درسايه آن، اجتماع بشري به رشد و شکوفايی دست می یابند. تاريخ نشان مي دهد که ملت ها، درسايه همدلي وهماهنگي به اوج عزت واقتدار رسيدند، و ملت هايي به دلیل اختلاف وتفرقه سقوط کرده و نابود شدند. درفرهنگ غني اسلام اتحاد، يک ضرورت و نيازجامعه براي ادامه حيات مي باشد، گذشته ازآن يک مفهوم ديني و دستور الهي است. خداوند متعال درقرآن کريم مسلمانان را به وحدت سفارش مي کند و از تفرقه نهي نموده است[1]. درروايات اسلامی نيزتأکيد فراوان به حفظ وحدت و انسجام امت اسلامي شده است ودرسيره عملي پيشوايان دين نیز وحدت تبلور يافته است.

سيره معصومين(ع) و بزرگان دين، بهترين الگويي درتمام ابعاد زندگی فردی واجتماعی از جمله بر قراري روابط اجتماعي و سياسي با گروه­ها ومذاهب مخالف مي­باشد. پيشوايان دين به خاطر مصالح اسلام و مسلمين، از حق مسلم خود گذشتند. بعد از رحلت پيامبر اسلام (ص) اختلاف برسرتعيين جانشين آن حضرت پيش آمد، و بيم آن مي­رفت که به واسطه اين اختلاف همبستگي و اتحاد عملي مسلمانان درمعرض خطرقرارگیرد و تبديل به يک فتنه بزرگ در بين مسلمانان شود. دشمنان اسلام و تازه مسلمانان، که هنوز ايمان درقلب شان رسوخ نکرده بود، در کمين بودند که مسلمانان به خاطر رسيدن به قدرت با هم به جدال و نزاع خواهند برخاست و جريان نفاق مانند تارعنکبوت در بين مسلمانان ريشه بدواند و وارد عمل شود، تا از اين پيش آمد به نفع خود بهره برداري کنند؛ ولي با درايت، دورانديشي و موقعيت شناسي حضرت علي(ع)اين فتنه از میان رفت. دشمنان اسلام و منافقين مجال فتنه انگيزي پيدا نکردند؛ بيست و پنج سال سكوت «اميرالمؤمنين على بن ابى‏ طالب(ع) » درحالی که خار در چشم و استخوان درگلو، مُهر خاموشى بر لب زد و از حق خويش دم نزد وفرمود: «فَصبرتُ وفی العين قذی وفی الحلق شجا»[2]؛ پس صبر کردم درحالی که گویا خار درچشم واستخوان درگلوی من مانده بود. با اين که حق سياسي و ديني (خلافت) و حق اقتصادي( فدک) او را غصب کرده بودند، حضرت تنها به خاطر مصالح کلي اسلام و يک پارچگي مسلمين و اين که تازه مسلمانان از دين شان برنگردند و دشمنان اسلام از فرصت استفاده نکنند از هرسو بر مسلمين نتازند، از حق مسلم خود درظاهر چشم پوشید. قيام نكردنش اضطراری و از روی ناچاری نبود، بلكه كاری حساب شده و انتخاب شده بود. او از مرگ بيم نداشت، چرا که كشته شدن در راه خدا منتهای آرزوی او بود، او همواره در آرزوی شهادت بود و به آن از كودك‏ به پستان مادر مأنوس‌تر بود. حضرت به اين نتيجه رسيده بود، که مصلحت اسلام در آن شرايط ترك قيام و بلكه همگامی وهمكاری است. در يكی از نامه‏های خود به مالك اشتر (نامه 62 از نامه‏های نهج‏ البلاغه ) به اين موضوع اشاره می­کند، البته دراين نامه برخي از عبارات که درمنابع ديگر آمده است ذکر نشده ما دراينجا سخنان حضرت را ازمنابع ديگر که کامل تر است نقل می­کنيم می­فرمايد:

« و رأیت إنی أحق بمقام محمد(ص) فی­النّاس ممّن تولی الامر من بعده فلبث بذاک ماشاءالله حتی رأیت راجعة من­ النّاس رجعت عن الاسلام تدعوا إلی محق دین الله وملّة محمد(ص)فخشیت إن لم انصرالاسلام واهله ان اری فیه ثلماً وهدماً یکون المصائب بهما علیّ اعظم من فوت ولایة امورکم التی انما هی متاع ایام قلائل، ثم یزول ما کان منها کما یزول السراب، وکما ینقشع السحاب، فمشيت عند ذلك إلي أبي بكر فبايعته ونهضت في تلك الأحداث حتي زاغ الباطل و زهق و كانت كلمة الله هي العليا ولوكره الكافرون[3]»؛ خود را به جانشيني پيامبر(ص) شايسته تر ازديگراني که بعداً سرپرستي جامعه را به عهده گرفتند، مي­ديدم، اما صبر کردم که خدا چه مي­خواهد، تا آنجا که گروهی از اسلام بازگشتند و مردم را به نابودی دين محمد( ص) دعوت می‏كنند، پس ترسيدم که اگر اسلام وطرفدارانش را ياري نکنم، رخنه­ای درآن بينم يا شاهد نابودی آن باشم که مصيبت آن بر من سخت تر از رها کردن حکومت برشماست، که کالای چند روزه دنياست و به زودی ايّام آن می گذرد، چنانکه سراب ناپديد شود یا چونان پاره­های ابرکه زود پراکنده می گردد. آنگاه نزد ابوبكر رفتم و با وي بيعت نمودم و در ميان آن آشوب بپا خاستم، تا اين كه باطل نابود شد و دين خدا استقرار يافت، گرچه كافران ناپسند بدارند.