قرآن و منفي نگري
چهارشنبه 17 دی 1393 3:31 PM
«اي کساني که ايمان آورديد از بسياري از گمان ها بپرهيزيد، چرا که برخي از گمان ها گناه است.» در اين آيه مراد از ظني که مسلمين مأمور به اجتناب از آن شده اند، ظن سوء است وگرنه ظن خير که بسيار خوب است و به آن سفارش هم شده، هم چنان که از آيه 12 سوره نور هم استفاده مي شود و مراد از اجتناب از ظن اجتناب از خود ظن نيست، زيرا ظن نوعي ادراک نفساني است، پس نهي کردن از خود ظن صحيح نيست ،بلکه منظور آيه مورد بحث نهي از پذيرفتن ظن بد است. مي خواهد بفرمايد اگر درباره کسي ظن بدي به دلت وارد شد آن را نپذير و به آن ترتيب اثر نده، بنابراين اگر در ادامه آيه آمده بعضي از ظن ها گناه است باز خود ظن منظور نيست بلکه ترتيب اثر دادن به آن است که در بعضي موارد گناه است. مانند اين که نزد شما از کسي بدگويي کنند و شما دچار سوءظن به او بشويد و اين سوء ظن را بپذيريد و در مقام ترتيب اثر دادن برآمده به او توهين کنيد و يا همان نسبت را که شنيده ايد به او بدهيد که همه اين ها آثار بد و منفي بدگماني و سوءظن است.
امام رضا(عليه السلام) مي فرمايد: «به خداوند گمان نيک ببر زيرا خداوند عزوجل مي فرمايد: من نزد گمان بنده مؤمن خويشم، اگر گمان او به من نيک باشد مطابق آن گمان با او رفتار مي کنم و اگر بد باشد نيز مطابق همان گمان بد با او رفتار مي کنم. » (محمد بن يعقوب کليني، اصول کافي، ج 2، ص 77)
گمان خير به خداوند و به تعبير ديگر توکل و اعتماد بر حق تعالي باعث ايجاد طمأنينه و آرامش در انسان مي شود زيرا مي داند که به قدرت لايزال الهي متصل است، بنابراين عظيم ترين منبع انرژي را در خود به وجود مي آورد؛ «خدا يکتاست و جز او معبودي نيست و اهل ايمان بايد در همه امور تنها بر خداوند توکل کنند. »
و در يک آيه شريفه ديگر آمده : «آيا خداوند براي بندگان کافي نيست؟ »
وقتي کسي به اين باور برسد به دل خود شک و ترديد راه نخواهد داد هر واقعه اي حتي از دست دادن عزيزان خود را حمل بر خير مي کند و راه هاي نفوذ بدبيني را مسدود مي کند .
بالاخره که دنيا در حال گذر است و بد و خوبش هم مي گذرد، پس بهتر است عينک بدبيني را از چشمان خود برداريم و با توکل به خداي متعال فرصت کوتاه زندگي را خوش باشيم .
به آينده خوش بين باشيم چرا که خداوند خير مطلق است و براي بندگاني که عاشق آن هاست جز خير و خوبي نمي خواهد ،پس بهتر است به او اعتماد کنيم و خود خواسته پشت به خير و خوبي ها نکنيم .
خداوند متعال آينده جهان را روشن مي داند و تمام هستي را متعلق به کسي مي داند که تقوا پيشه کند و به خداي يکتا باور داشته باشد.
نمونه هاي آينده نگري مثبت در قرآن
- « وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُون ؛ و به راستي در زبور پس از تورات نوشتيم که زمين را بندگان شايسته ما به ارث خواهند برد.» (الانبياء آيه 105)
- « إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ ؛ که زمين از آن خداست، آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، مي دهد و فرجام (نيک ) براي پرهيزکاران است.» (اعراف 128)
- « وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِين ؛ و مي خواهيم بر کساني که در زمين، فرودست شدند، منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم] گردانيم و ايشان را وارث زمين کنيم.»
- « وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ ...وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ؛ خدا به کساني از شما که ايمان آورده و کار هاي شايسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمين، جانشينِ [خود] قرار دهد ... و آن ديني را که براي ايشان پسنديده است، به سودشان مستقر کند و بيمشان را به ايمني مبدل گرداند. » (سوره نور آيه 55)
نبايد فکر کنيم که اين آيات وعده هايي دور و دراز است و سطحي از آن بگذريم و گمان کنيم کو تا زمين به اهل ايمان برسد اگر کسي به وعده هاي خداوند ايمان داشته باشد و تقوا پيشه کند بايد بداند که هم اکنون او هم از مصاديق وارثان زمين است و عاقبت به خيري در انتظار اوست.
آيات فوق، نمونه هايي از آياتي است که بر آينده روشن و نيکويي براي تاريخ بشر دلالت دارد. در برخي کتاب ها، تعداد آياتي که به اين امر اختصاص داشته و آينده را براي بشر مثبت و روشن ارزيابي مي کند، بيش از يکصد آيه شمرده شده است. و نيز بعضي از مؤلفان، تعداد آن ها را بيش از دويست آيه برشمرده است؛ (سيدهاشم حسيني بحراني، سيماي حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در قرآن، ترجمه سيدمهدي حائري قزويني.)
در روايات آمده است که يکي از چيزهايي که براي مؤمن نيکوست و راه خلاصي آن را دارد سوءظن است که راه رهايي از آن بي‌توجهي و جامه‌ي عمل نپوشاندن به آن است. (وسائل الشيعه ج 8 ص 263)
**بسم الله القاصم الجبارین**
