مبحث هفتاد و چهارم طرح صالحین: «فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی»

بررسی نقش فرهنگ کتاب‌خوانی در گسترش تمدن اسلامی در قرون قبل 

تولید و توسعه علم در تمدن اسلامی بیانگر آن است که بن مایه‌های این توسعه، منابع اصیل اسلامی – قرآن، سنت و روایات – بوده و در واقع دین اسلام با استفاده از علم و آگاهی گسترش می‌یابد. از طرف دیگر باید توجه داشت که در ایجاد تمدن اسلامی ملت‌های متمدن دیگر نیز نقش داشته و مسلمانان از اندوخته‌های علمی سایر تمدن‌ها بهره برده‌اند، و فقط مصرف‌کننده و تقلید‌کننده صرف از فرهنگ‌‌های دیگر و پیشرفت‌های علمی آنان نبودند، بلکه آن را نقد کرده و سره را از ناسره جدا کرده و خود در سایه اسلام و تعالیم آن به تولید علم پرداختند، به طوری که در طول چند قرن در علوم مختلف از جمله ریاضیات، نجوم، شیمی، فیزیک، پزشکی و… پیشرفت شگفتی کردند. در تاریخ ملت‌ها موضوعاتی چون فرهنگ و تمدن نقش و اثر بسیار مهمی داشته و در این میان شناسایی میراث علمی آنان جایز اهمیت است. چون پدیده‌های علمی یک جامعه نتیجه افکار و اندیشه‌های آن جامعه است و از این راه می‌توان به رشد و بلوغ فکری آن‌ها پی برد. اسلام با تشویق و تحریک مسلمانان به علم اندوزی زمینه را برای توسعه علمی آن‌ها فراهم کرده و اجازه استفاده از پیشرفت‌های علمی سایر تمدن‌ها را داده است و از پیروان خود می‌خواهد که فقط مصرف‌کننده پیشرفتهای علمی دیگران نبوده و خود تولیدکننده علم باشند.
به همین دلیل در تمدن اسلامی، اسلام، قرائتی جدید از فرهنگ و تمدن بشری ارائه کرده که در آن اصول و مبانی خاصی مطرح شده و ساختار، ابعاد و دستاوردهای مطابق با آن اصول را بیان داشته است. در ضرورت این موضوع همان بس که برخلاف برخی نظریه‌پردازان غربی، مسلمانان فقط استفاده‌کننده صرف نبودند بلکه خود تولید علم و دانش داشته و تمدن جدیدی را به وجود آوردند،‌ به طوری ک تمدن نوین غرب از تولیدات علمی مسلمانان نهایت بهره‌برداری را کرده است. در واقع ویژگی اصلی فرهنگ و تمدن اسلامی در عین توجه به وحی تکیه بر عقلانیت با تعبیر “افلا تعقلون” بوده است. اسلام با چنین نگاهی به نقد سایر تمدن‌ها پرداخت و علوم آن‌ها که در حال فراموشی و از بین رفتن بود را زنده کرد و زمینه ایجاد تمدنی عظیم و گسترده را فراهم کرد که تمدن جدید غرب با بهره‌گیری از علوم اسلامی پا به عرصه وجود نهاد.