حدیث شماره 13: «نکوهش بُخل و تنگ‌نظری»

بنام خدا

همانگونه که همه مردم میدانند بخل و تنگ نظری از رذایل اخلاقی محسوب میشود.قرآن یکی از ناهنجارهای رفتاری و اخلاقی را بخل دانسته است. بخل حالتی است که انسان از توانایی و دارایی های خود بهره نمی گیرد و آن را به عللی تباه می سازد. شخص بخیل گاه خود نیز از دارایی های مادی و داشته معنوی اش بهره بر نمی گیرد و با امساک ورزی، خود را در رنج می افکند. از نظر قرآن، بخیل با امساک خویش مهم ترین عامل در پیدایش ناسازگاری های خانوادگی و محرومیت از عنایت و رحمت الهی را موجب می شود در قرآن این معنا با واژگان و جملاتی مورد تحلیل و تبیین قرار گرفته و آثار و پیامدها و نیز علل و عواملش بیان شده است.اصولا از نظر قرآن بخل می تواند نسبت به هر نعمت و امر خیری که خداوند به انسان می بخشد پدید آید. به این معنا که خداوند نعمت های بسیاری در حوزه های مادی ومعنوی به شخصی می بخشد که وی نسبت به آن امساک ورزیده و به نحو شایسته از آن استفاده نمی کند و اجازه استفاده به دیگری را نیز نمی دهد. آیه ۱۸۰ سوره آل عمران به این نکته توجه می دهد و می فرماید: کسانی که به آن چه خداوند از فضل خود به آنان داده بخل می ورزند، گمان نکنند که این خیر آنان است بلکه شر آنان است و به زودی در روز قیامت آن چه بدان بخل ورزیده اند طوق گردنشان می شود.بخیل به علل و عوامل چندی گرفتار این حالت می شود. مهم ترین این علل را می توان در جهل و شناخت نادرست وی از خیر و شر (آل عمران، آیه ۱۸۰)، ترس از تهیدستی (اسراء، آیه ۱۰۰)، بی توجهی به مالکیت و بی نیازی مطلق الهی (همان و نیز سوره محمد، آیات ۳۷ و ۳۸)، باور باطل استغنای ذاتی از خدا (لیل، آیه ۸) و تکبر و فخرفروشی (نساء، آیات ۳۶ و ۳۷ و نیز حدید آیات ۲۳ و ۲۴) دانست. بنابر این توجه به مالکیت، ربوبیت، قدرت، حکمت خداوند می تواند مانع اصلی در اجتناب آدمی از بخل ورزی شود و این که خداوند اگر مشیت و اراده اش به اموری تعلق گرفته که تحقق خواهد یافت، انسان نمی تواند مانع تحقق آن شود و باور کامل توحیدی در همه ابعاد آن از جمله توحید افعالی می تواند موجب شود تا آدمی از بخل ورزی رهایی یابد.