مكاتب نقاشي - زندگي نامه هنرمندان مکتب اصفهان (969 تا 1110 ه. ش)

حبيب الله مشهدي (978 ه. ش): بررسي آثار حبيب الله مشهدي نشان مي دهد که او ابتدا در هرات کار مي کرد و بعداً توسط حسين خان شاملو دولت مرد قمي او را به دربار شاه عباس معرفي کرد. او به اصفهان آمد و در دربار به کارش ادامه داد و از اعتبار بسياري برخوردار شد. طراحي هاي او نشان مي دهد که در ايجاد خطوط ظريف ، محکم و روان از مهارت و استادي کم نظيري برخوردار بوده است و چنان استنباط مي شود که آثارش اندکي در طراحي به کارهاي رضا عباسي نزديک بوده و تحت تاثير هنرمندان پايتخت قرار گرفته است.

لطف الله (967 ه. ش ):يکي از مينياتوريست ها و طراحان دوران صفوي است. وي در سال 997 ه. ش وفات يافته است.

رضا عباسي (آقارضا): بيش از هر کس ديگر در نقاشي سده ي يازدهم هجري ايران تاثير گذار بوده است. "قاضي احمد" مورخ هنري اوايل سده ي يازدهم در مورد وي مي نويسد: « آقا رضا نقاش زيبايي ها، پسر مولانا علي اصغر کاشي، شخصيتي است که دنياي حاضر بايد به وجود او افتخار کند. زيرا او در عنفوان جواني کارهاي قلمگيري، صورت سازي و شبيه سازي را به درجه اي رساند که اگر ماني و بهزاد، امروز زنده بودند، روزي صد بار دست و قلم قوي او را ستايش مي کردند. در اين زمان هيچ استاد نقاش و هنرمندي نيست که کار او را کامل نداند.»

آقا رضا مورد لطف خاص شاه عباس بود؛ به طوري که از سالهاي 1008 به بعد عنوان عباسي را از وي دريافت کرد. آقا رضا معاصر شيخ محمد شيراز و صادق بيک افشار بود. زندگي اين هنرمند، زماني مانند اشراف دربار شاهي بود و گاهي سخت و نااميد کننده؛ به طوري که نمي توانست نقش هنرمندان سنتي دربار را ايفا کند.

اسکندر منشي نويسنده تاريخ عالم آراي عباسي، درباره ي وي مي نويسد:«رضا، علي رغم ظرافت هاي هنري تا آن حد بي فرهنگ بود که مرتباً به کارهاي پهلواني و کشتي اشتغال داشت و به اين عادت علاقه مند شده بود. او از معاشرت با مردان بزرگ و با استعداد اجتناب مي کرد.»

نقل است که رضا در اوايل سده ي يازدهم حرفه ي خود را رها کرده و هم نشين اشخاص بيچاره و ولگرد شد؛ ولي دوباره به طور فعال به کارگاه سلطنتي باز گشت و مشغول نقاشي شد. در اواخر عمر، طراحي هاي او تحت تاثير تجارب و شايد گذشت عمر، خشن تر شد.

کارهاي آخر عمر او نه تنها از ظرافت کمي برخوردار است؛ بلکه صداقت و خلوص نيز ديگر در آثارش وجود ندارد.

او موضوع آثارش را از طبقات پايين انتخاب مي کرده و در کارهايي که براي دربار انجام مي داد، آدمها را تقريبا چاق نشان مي داده است.

رضا عباسي طراحي با قلم را که از قرن نهم هجري شروع شده بود، تکامل بخشيد. خطوط او در اين قلمگيري ها ويژگي خاصي دارد. وي در کشيدن لباسها نهايت استادي را به خرج داده و تاخوردگي هاي ملايم و لبه هاي شيب دار را با سهولت تمام ترسيم کرده است. خطوط بريده و منحني هاي ساده با هم مخلوط شده اند و حجم هاي طبيعي و ابريشم هاي روشن لباس را به وجود آورده اند. اين خطوط هرگز از قوام وشکل طرح جدا نمي شوند و جزئيات قابل مشاهده هرگز ناهماهنگ نيست. طراحي هايي که از اين استاد به نام آقا رضا و رضا رقم زده شده است، به جزطرح شماره 45 همه فاقد تاريخ هستند.

طراحي هاي شماره 31 تا 34

کارهاي دوران جواني رضا عباسي است (آقا رضا ). ولي طراحي هايي که به امضاي رضا عباسي رقم زده شده است ، از تاريخ (1011 الي 1044 ه. ق ) شاملطرح هاي شماره 35و36است. تعدادي طراحي هم بعد از سال 1044 به شيوه ي استاد ، کار شده که آن ها را هم به استاد نسبت مي دهند.

عليرضا عباسي:اين هنرمند اولين بار هنگامي که مسجد جامع قزوين را با چندين کتيبه تزئين کرد ، به شهرت رسيد. وي در شروع سلطنت شاه عباس در خدمت سردار مهم شاه ، فرهاد خان بود. ولي شاه پس از آگاهي استعداد او به سردار خود دستور داد که اين خوشنويس را به دربارش بفرستد.

وي بعد از آن خوشنويسي را در دربار شروع کرد و تا بعد از مرگ شاه در دربار ماند. عليرضا مرد بلند همتي بود. ابتدا رئيس خوشنويسان شد و بعد از آن مدتي رئيس کتابخانه ي سلطنتي شد. شاه عباس علاقه و توجه خاصي به وي داشت ؛ به اندازه اي که گاهي بر تخت خود مي نشست و شمع در دست مي گرفت ، تا عليرضا بتواند در نور آن بنويسد. نوشتن کتيبه هاي مسجد شيخ لطف الله ، مسجد امام خميني و چندين کتيبه در صحن امام رضا ازکارهاي اين استاد است. عليرضا علاوه بر خوشنويسي در نقاشي نيز مهارت خاصي داشت.

آقا رضا جهانگيري:يکي از مهمترين نقاشان هند است که در دربار جهانگير شاه به نقاشي مشغول بود. وي اهل هرات و معاصر رضا عباسي مي باشد و شيوه ي کارش تقريباً هندي است.

محمد شفيع عباسي: پسر و شاگرد رضا عباسي است که نسبت عباسي توسط شاه عباس دوم به او داده شد. شفيع تحت آموزش پدر نقاشي را شروع کرد. او علاوه بر نقاشي ، در طراحي پارچه و نقاشي گلها مهارت کافي داشت. از مشخصات بيشتر طراحي هاي شفيع عباسي استفاده از خطوط زياد و نامنظم در طراحي ها است ( بر خلاف پيشينيان که از خطوط منظم استفاده مي کردند.) او طراحي هايي هم به شيوه ي رضا عباسي دارد. از کارهايش ، طراحي يک نقاش پير است ، که احتمال مي رود چهره ي پدرش رضا عباسي باشد.(طراحي شماره 46 )

افضل الحسيني ( يا افضل حسيني):يکي از هنرمندان برجسته ي شيوه ي رضا عباسي است. در کارهايش ويژگي خاص مکتب استادش بيش از پيش مورد مبالغه و اغراق واقع شده است. در نقاشي دو دلداده که هم اکنون در مجموعه ي کلايو موزه ي ويکتوريا آلبرت لندن نگهداري مي شود ، شيوه ي رضا عباسي کاملا هويدا است. تعدادي از نقاشي هاي افضل ، در نسخه ي خطي شاهنامه ي شاه عباس دوم کار شده است. اين شاهنامه - که مهمترين آثار نقاشي آن ، مربوط به افضل است - هم اکنون در موزه ي لنينگراد نگهداري مي شود.

معين مصور:محمد معين مصور خوش قريحه ترين شاگرد رضا عباسي و جزو آخرين ميراث داران سنت هنري دوران صفوي است. وي در اوايل سده ي يازدهم هجري به دنيا آمد و خود را از نفوذ نقاشي اروپا که در زمان او از رواج خاصي برخوردار بود برحذر داشت.

وي در طول زندگي طولاني هنري خود (حدود 72 سال ) بسيار پر کار بوده است و از نظر تعداد کار با کارهاي استادش رضا عباسي برابري مي کند. معين مصور بسيار باريک بين و به هنرش مطمئن بود و از نقش خود به عنوان انتقال دهنده ي ابتکارات رضا عباسي آگاهي داشت و با احترام تمام نسبت به سنت هاي هنري او پاي بند بود.

اولين اثر تاريخ دار او متعلق به 1043 ه. ق بوده و آخرين طراحي اش را در سال 1119 ه. ق کار کرده است. طراحي هاي او داراي ابعاد تاريخي خاصي است. گاهي آثارش واقعه اي تاريخي و يا يک اتفاق ساده و روزمره را بيان مي کند. در حاشيه ي بيشتر طراحي هاي معين ، توضيح کوتاه و يا بلندي آمده است. به طوري که در يکي از طراحي هايش(شماره 47) واقعه اي را که در شهر اتفاق افتاده و همه را غمگين کرده است به تصوير کشيده و در حاشيه آن کل ماجرا را توضيح داده است.طراحي هاي شماره 48،49و50 از آثار اين هنرمند است.

محمد علي (1044 0 1020 ه. ق ): پسر ملک حسين اصفهاني - از نقاشان مکتب اصفهان- در زمان شاه عباس دوم مي زيست. محمد علي از شاگردان رضا عباسي بود. از وي علاوه بر آثار زياد نقاشي و طراحي تک ورقي ، چند نسخه خطي که نقاشي هاي آن توسط اين هنرمند انجام شده، برجاي مانده است. آثار تاريخ دار اين استاد بين سالهاي (44- 1020 ه. ش) کار شده است.

از مشخصات فني آثار اين استاد استفاده از رنگ صورتي در طراحي ها و ايجاد نظم و ترتيب در کارهايش است.طراحي هاي شماره51،52،53،54و55از آثار وي است.

محمد يوسف: از هنرمندان سنتي اواخر دوران صفوي و شاگرد رضا عباسي که در دوران پادشاهي شاه عباس دوم و شاه سليمان زندگي مي کرد. وي در حفظ شيوه ي استادش کوشا بوده است. اين استاد همچون دو هنرمند معاصرش محمد قاسم و محمد علي ، خطوط را در طراحي ها به نرمي تمام کشيده است و به زمينه ي طراحي توجه خاصي به خرج داده است. او سنگها و صخره ها را به ظرافت تمام تصوير کرده و موضوع کارهايش عبارتند از ، زن ، مرد جوان - گاهي به صورت تک نفره و گاهي دو نفره - و دراويش و پرندگان است. وي حدود 1042 ه. ش بدرود حيات گفته است.طراحي هاي شماره 56،57و58 از کارهاي اين هنرمند است.

محمد قاسم (حدود 1078): وي نيز از هم شاگردي هاي محمد علي و محمد يوسف بوده است. تشابه زيادي بين آثار اين سه هنرمند وجود دارد. هر سه پيرو رضا عباسي بوده اند و سبک ويژه اي را که بر ابداعات استادشان مبتني بود ، گسترش دادند. محمد قاسم به مصور کردن کتاب نيز پرداخته است و کارهايش نسبت به هم شاگردي هايش از قدرت و تکنيک بالاتري برخوردار است. وي نيز هم چون محمد يوسف در طراحي هايش از رنگ قرمز زياد استفاده کرده است. مهمترين طراحي او ملاقات حافظ و سعدي(طرح شماره59) و ازطراحي هاي ديگر او جوان و پير است