تاریخچه بندر عسلویه

بندر عسلویه در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی کنگان و ۳۷ کیلومتری شرق بندر طاهری در راس خلیج ناویند بین مدار ۲۷ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی واقع شده و فاصله آن تا مرکز استان (بوشهر) ۳۰۸ کیلومتر است. درباره نامگذاری عسلویه، زنده یاد مهندس احمد حامی در کتاب “سفر جنگی اسکندر مقدونی به ایران و هندوسستان بزرگترین دروغ تاریخ است” از عسلویه با حرف اول الف نام برده و اظهار داشته است این نام هم مثل بسیاری از نام های منطقه مثل خارک، لارک، تنب و… یک نام ایلامی است و از دوره ایلامی ها به جا مانده است و کلمه “اسلو” با حرف الف در ابتدا به معنای آبگیر، استخر و محل توقف کشتی ها است . آقای محمد تقی مصطوی نیز در کتاب اقلیم پارس این مطلب را بر اساس کفته مهندس حامی تکرار کرده است. برخی مورخان و محققان متاخر عسلو را دارای چشمه ها و آب های شیرین دانسته اند و معتقدند به همین جهت بر آن نام عسلویه نهاده اند.
به اعتقاد برخی افراد، عسل به معنای دریای خروشان بوده و بر همین اساس حدس زده اند احتمالا عسلویه منسوب به در یای مواج است. همچنین در جای دیگری گفته شده عسل یعنی سرعت عمل و شتاب در حرکت و عسلویه بدان جهت به این نام شهرت یافته که دارای ناخدایان چابک و چالاک در امر دریانوردی بوده است.

جغرافی نویسان تا قرن دهم هجری نامی از عسلویه به چشم نمی خورد. در حالی که نام شهرها و بندرهایی مثل کنگان، سیراف، گناوه و غیره در بسیاری از مکتوبات گذشتگان مشهود است. از اواخر قرن دهم و آغاز قرن یازدهم هجری،به این سو در کتابها به نام عسلویه بر می خوریم.

به تایید همگان پرتغالی ها ۱۱۷ سال یکه تاز مناطق خلیج فارس و دریای عمان مخصوصا در نواحی بحرین،هرمز،بندر عباس و قشم بوده اند. پرتغالی ها در سال ۹۹۷ ه.ق بر بحرین تسلط یافتند. هشتادو چهار سال پس از آنکه رکن الدین مسعود فالی برادر وزیر حاکم بحرین، از الله وردی خان حاکم فارس برای راندن پرتغالی ها از منطقه تقاضای یاری نمود، الله وردی خان پدر امام قلی خان فاتح هرمز، رئیس معین الدین فالی را مامور تصرف بحرین نمود.

معین الدین فالی در سال ۱۰۱۱ ه.ق سپاهیان خود را در بندر عسلویه به کشتی نشاند و به بحرین حمله کرد و آنجا را از دست پرتغالی ها خارج ساخت. البته در اثنای همین لشگر کشی معین الدین فالی مجروح شد و در گذشت.

بر اساس نوشته های محققان علت استفاده معین الدین فالی از اسکله عسلویه از کار افتادن بندرگاه سیراف به واسطه زلزله و طغیان آب دریا بوده در حالی که بندرگاه عسلویه آباد و آماده بهره برداری بوده است.

از آن زمان به این سو نام عسلویه در کتاب های تاریخ و جغرافی دیده می شود.

از قرن دوازدهم هجری(قرن هیجده میلادی)، طوایف و قبایل بسیار از نواحی مختلف بحرین، عربستان و عمان وارد ایران شده و در سرزمین های جنو بی یعنی مناطق مختلف بوشهر سکنی گزیدند از جمله طوایف آل مذکور،آل بلاد،آل نصور،آل حرم وغیره. دو طایفه اخیر (آل نصور، آل حرم) در زمان دولت صفوی وارد ایران شده و در جنوب ایران مقیم گشتند. آل نصوری از زمان حکومت صفوی مقیم بنادر کنگان،طاهری،عسلویه و گاوبندی شدند که بعد ها عسلویه در اختیار خاندان آل حرم قرار گرفت. شیوخ آل نصور از طایفه بنی خالد هستند که گروهی از آنها مقیم مکه مکرمه و گروهی دیگر در محلی به نام “النعیمه” در قطیف سکونت داشتند.

در سال (۱۱۳۵ هجری / ۱۷۱۷ میلادی) شیخ جباره اول نصوری، جزیره بحرین را از دست سلطان بن سیف ثانی امام مسقط خارج  ساخت و این جزیره به تصرف آل نصور درآمد. اما در سال ۱۱۵۰ هجری قمری نادر شاه افشار، فرمان خروج بحرین را از دست شیخ جباره صادر کرد. محمد تقی خان،بیگلر بیگی فارس، بنا به فرمان نادر، لطیف خان دریا بیگی فرمانده کشتی های نادری در خلیج فارس را مامور فتح بحرین کرد و او در سال ۱۱۵۰ هجری قمری زمانی که شیخ جباره در سفر حج بود بر سرزمین بحرین تاخته و بر آن کشور استیلا یافت. از آن پس طایفه آل نصور برای همیشه مقیم ایران گشته و دو بندر از بنادر جنوبی ایران را به احترام بنادر زادوبوم خود در عربستان با نام های جدید نامیدند؛ یکی بندر تمبک (تنبک) در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی کنگان که به نام بندر “عینات” و دیگری بندر نخل که به نام “النعیمه”موسوم ساختند. نظر به اینکه به دنبال نام شیخ جباره نصوری، پسوند “طاهری” قرار داشت و در اصل شیخ جباره نصوری طاهری بود، در حاشیه ویرانه های سیراف بندر جدیدی تاسیس کرده وآن را بندر طاهری نامیدند.

۷۵ سال بعد، شیخ جباره دوم پسرشیخ محمد و نوه شیخ حاتم اول به آل عتوب حکم کرد تا بحرین را از آل سعود بازپس گیرد. شیخ جباره دوم صاحب سه پسر به نام های؛شیخ حسن،شیخ مذکور،شیخ حاتم دوم بود.

در همین سالها طایفه آل حرم بر عسلویه حکم می راندند وشیخ ابراهیم آل حرم حکومت عسلویه را در اختیار داشت.

چنانکه گفته شد بین خاندان نصوری و خاندان آل حرم همیشه جنگ و نزاع بود. شیخ جباره دوم به عمران و آبادی بنادر کنگان و طاهری توجه بسیار مبذول داشت و قلعه زیبای بندر طاهری معروف به قلعه شیخ را در سال ۱۲۲۴ ه.ق بنا نهاد. پس از او پسرش حاتم سوم به تکمیل و اتمام ساخت آن قلعه همت گمارند.

در سال ۱۲۹۳ ه.ق که شیخ حسن آل نصور از کنگان رهسپار گاوبندی شده بود هنگام غروب برای ادای نماز در کناره بندر عسلویه فرود آمد، به محض آنکه خبر به شیخ ابراهیم آل حرم بردند وی دستور دستگیری شیخ حسن را صادر کرد و متعاقب آن در همان شب شیخ حسن را به قتل رساندند.

در سال ۱۲۹۴ ه.ق به خونخواهی برادر بر عسلویه تاخت، شیخ ابراهیم آل حرم که با لباس مبدل قصد فرار از معرکه را داشت دستگیر شد و به فرمان شیخ مذکور، به همراه دو تن دیگر از شیوخ آل حرم یعنی شیخ سیف و شیخ محمد به قتل رسیدند. مطلعان نوشته اند که شیخ مذکور در آن یورش عسلویه را ویران کرد.

نا گفته نماند که در جنگ جهانی اول که انگلیسی ها به نواحی جنوب تاختند و واقعه دلیران تنگستان در منطقه بوشهر پدید آمد، در نواحی کنگان و بندر لنگه نیز مشابه چنین وقایعی رخ داد و شیخ مذکور علیه انگلیسی ها مبارزات بسیار نمود. در آن زمان مردی به نام آقا بدر اهل بندر لنگه که کنسول دست نشانده انگلیس در آن بندر بود در راستای سازش با انگلیسی ها قصد جلوگیری از مبارزات را داشت که شیخ مذکور علیه او لشگر کشید و با کمک تفنگچی های تنگستانی و رئیس حسین بنه گزی به لنگه تاخت که در آن درگیری آقا بدر و برادرش به ضرب گلوله رئیس حسین بنه گزی کشته شدند اما در غروب همان روز رئیس حسین نیز توسط تفنگچی های طرفدار آقا بدر به قتل رسید.

شیخ مذکور هنگام پیاده شدن انگلیسی ها در بندر “چیرو” در نزدیکی جزیره کیش، آنها را به گلوله بسته و مانع ورود آنها به خاک ایران شد. شیخ مذکور تا سال ۱۲۹۷ ه.ق که با عهد شکنی خدا کرم خان بویراحمدی و پسرش محمدحسن خان به دام فرهاد میرزا معتمدالدوله والی فارس افتاده و در شیراز اعدام شد،بر نواحی کنگان و عسلویه و طاهری و گاوبندی حکم می راند و قلعه سرخ گاوبندی را مرمت نموده و مقر حکومت خود قرار داده بود. پس از شیخ مذکور، پسر او شیخ حاتم دوم و پس از وی نوه اش شیخ حاتم سوم به حکومت کنگان و طاهری رسیدند اما عسلویه دیگر روی آبادانی ندید و سال ها در قالب یک روستای کوچک بندری جزو بنادر ثلاث به حیات خود ادامه داد. فراموشی و انزوای عسلویه تا سال های اخیر ادامه داشت که پس از احداث تاسیسات عظیم انرژی پارس جنوبی به عنوان یکی از قطب های مهم و منحصر به فرد انرژی ایران به جهانیان معرفی شده است.

منبع: وبلاگ مطالعات خلیج فارس