مبحث شصت و هشتم طرح صالحین: "چگونه خود را ارزیابی کنیم؟"

جبن و ترس در روایات اسلامی

در احادیث اسلامی نکوهش از این رذیله اخلاقی بازتاب گسترده ای دارد، از جمله:

1- امام باقر(ع) می فرماید: «لایکون المؤمن جبانا و لاحریصا و لاشحیحا; انسان با ایمان نه ترسوست و نه حریص و نه بخیل »! 

از این تعبیر به خوبی استفاده می شود که «ترس » و «حرص » و «بخل » با روح ایمان سازگار نیست، چرا که مؤمن، متکی به خداست، و آن کس که چنین تکیه گاهی دارد ترسی به خود راه نمی دهد، و نه بخیل و حریص است زیرا او به فضل و کرم الهی امیدوار می باشد، و با این حال حرص و بخلی به او راه نمی یابد.

2- در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی(ع) می خوانیم: «الجبن و الحرص و البخل غرائز سوء یجمعها سوء الظن بالله سبحانه; ترس و حرص و بخل، صفات زشتی است که در سوء ظن به خداوند سبحان خلاصه می شود»! 

این حدیث توضیح دیگری است بر آنچه در حدیث بالا آمد، و ریشه اصلی این صفات رذیله را تبیین می کند.

3- امیرمؤمنان علی(ع) دوستان خود را از مشورت با افراد ترسو نهی می کند، چرا که ترس آنها از آفات مشورت است می فرماید: «لاتشرکن فی رایک جبانا یضعفک عن الامر و یعظم علیک ما لیس بعظیم; هرگز با انسان ترسو مشورت نکن چرا که تو را از کارهای مهم بازمی دارد، و موضوعات کوچک را در نظر تو کوچک جلوه می دهد»! 

همین معنی در عهدنامه مالک اشتر به شکل دیگری مطرح شده است، امام(ع) مالک را از مشورت با بخیلان و ترسوها و حریصان نهی می کند. 

4- این موضوع به قدری مهم است که در حدیثی از رسول خدا(ص) می خوانیم که دستور می داد افراد ترسو در جنگهای اسلامی شرکت نکنند(مبادا مایه تضعیف روحیه دیگران بشوند) می فرماید: «من احس من نفسه جبنا فلایغز; کسی که در خود ترسی احساس می کند در جنگ شرکت نکند»!

5- در حدیث دیگری از امام امیرمؤمنان(ع) حدیث بالا را شکافته و با صراحت می گوید: «لایحل للجبان ان یغزو، لانه ینهزم سریعا و لکن لینظر ما کان یرید ان یغزو به فلیجهز به غیره; جایز نیست افراد ترسو در جنگ شرکت کنند چرا که به سرعت فرار می کنند(و مایه تضعیف دیگران می شوند) ولی لازم است صلاح و تجهیزات خود را در اختیار دیگران قرار دهند».