امر به معروف در ماشین، خیابان و اداره

امر به معروف در ماشین، خیابان و اداره

گزیده‌ای از استفتائات مقام معظم رهبری در باب شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط آن، یک تکلیف شرعی عمومی برای حفظ احکام اسلام و سلامت جامعه است.

سوال: کسی که می‌خواهد شخصی را امر به معروف و نهی از منکر نماید، آیا باید قدرت بر آن را داشته باشد؟ در چه زمانی امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب می‌شود؟

پاسخ: آمر به معروف و نهی کننده از منکر، باید عالم به معروف و منکر باشد؛ و هم‌چنین بداند که فاعل منکر، عمداً و بدون عذر شرعی مرتکب آن می‌شود؛ و زمانی اقدام به امر و نهی، واجب می‌شود که احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در مورد آن شخص داده شود، و ضرری برای خود او نداشته باشد، و در این مورد باید تناسب بین ضرر احتمالی و اهمیت معروفی را که به آن امر می‌نماید یا منکری که از آن نهی می‌کند، ملاحظه نماید. در غیر این صورت، امر به معروف و نهی از منکر، بر او واجب نیست.

سوال: اگر یکی از اقوام انسان، مبادرت به ارتکاب معصیت کند و نسبت به آن، لاابالی باشد، تکلیف ما نسبت به رابطه با او چیست؟

پاسخ: اگر احتمال بدهید که ترک معاشرت با او، موقتاً موجب خودداری او از ارتکاب معصیت می‌شود، به عنوان امر به معروف و نهی از منکر، واجب است؛ و در غیر این صورت، قطع رحم جایز نیست.

سوال: آیا ترک امر به معروف و نهی از منکر بر اثر ترس اخراج از کار، جایز است؟ مثلاً با اینکه می‌بیند مسئول یکی از مراکز آموزشی که با طبقه جوان در دانشگاه ارتباط دارد، مرتکب اعمال خلاف شرع می‌شود و یا زمینه ارتکاب گناه در آن مکان را فراهم می‌آورد، اگر او را نهی از منکر نماید، ترس آن دارد که از طرف مسئول، مقدمات اخراج او از کار فراهم شود.

پاسخ: به‌طور کلی اگر خوف دارد که در صورت اقدام به امر به معروف و نهی از منکر، ضرر قابل توجهی متوجه خود او شود، انجام آن واجب نیست.

سوال: اگر در بعضی از محیط‌های دانشگاهی، معروف ترک شود و معصیت رواج پیدا کند و شرایط امر به معروف و نهی از منکر هم وجود داشته باشد و امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر، شخصی مجرد باشد که هنوز ازدواج نکرده است، آیا به خاطر مجرد بودن، امر به معروف و نهی از منکر از او ساقط می‌شود یا خیر؟

پاسخ: اگر موضوع و شرایط امر به معروف و نهی از منکر محقق باشد، تکلیف شرعی و وظیفه واجب اجتماعی و انسانی همه مکلفین است، و حالت‌های مختلف مکلّف مانند مجرد یا متأهل بودن در آن تأثیر ندارد، و به صرف اینکه مکلّف مجرد است، تکلیف از او ساقط نمی‌شود.

سوال: اگر شخصی دارای نفوذ و موقعیت اجتماعی خاصی باشد که اگر بخواهد می‌تواند بر معترضین به خود ضرر وارد سازد، و شواهدی هم دلالت کند بر اینکه وی مرتکب گناه و کارهای خلاف و دروغ‌گویی می‌شود، با این وضع، آیا جایز است امر به معروف و نهی از منکر را در مورد او ترک کنیم یا اینکه با وجود ترس از ضرر رساندن او، واجب است او را امر به معروف و نهی از منکر کنیم؟

پاسخ: اگر ترس از ضرر، منشأ عقلایی داشته باشد، مبادرت به امر به معروف و نهی از منکر، واجب نیست، بلکه تکلیف از شما ساقط می‌شود. ولی سزاوار نیست کسی به مجرد ملاحظه مقام کسی که واجب را ترک کرده و یا مرتکب فعل حرام شده و یا به مجرد احتمال وارد شدن ضرر کمی از طرف او، تذکر و موعظه به برادر مومن خود را ترک کند.

سوال: گاهی در اثنای امر به معروف و نهی از منکر، مواردی پیش می‌آید که شخص گناه‌گار بر اثر عدم آگاهی از واجبات و احکام اسلامی، با نهی از منکر، نسبت به اسلام بدبین می‌شود و اگر هم او را به حال خود رها کنیم، زمینه فساد و ارتکاب گناه توسط دیگران را فراهم می‌کند، تکلیف ما در این موارد چیست؟

پاسخ: امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط آن، یک تکلیف شرعی عمومی برای حفظ احکام اسلام و سلامت جامعه است، و مجرّد توهم اینکه موجب بدبینی فاعل منکر یا بعضی از مردم نسبت به اسلام می‌گردد، باعث نمی‌شود که این وظیفه بسیار مهم ترک شود.

سوال: اگر مأمورانی که از طرف دولت وظیفه جلوگیری از فساد را بر عهده دارند، در انجام وظیفه خود کوتاهی کنند، آیا خود مردم می‌توانند اقدام به این کار کنند؟

پاسخ: دخالت اشخاص دیگر در اموری که از وظایف نیروهای امنیتی و قضایی محسوب می‌شود، جایز نیست، ولی مبادرت مردم به امر به معروف و نهی از منکر، با رعایت حدود و شرایط آن، اشکال ندارد.

سوال: آیا وظیفه افراد در امر به معروف و نهی از منکر این است که فقط به امر به معروف و نهی از منکر زبانی اکتفا کنند؟ و اگر اکتفا به تذکر زبانی واجب باشد، این امر با آنچه در رساله‌های عملیه به‌خصوص تحریرالوسیله آمده است، منافات دارد؛ و اگر مراتب دیگرِ امر به معروف و نهی از منکر هم برای افراد در موارد لزوم جایز باشد، آیا در صورت نیاز می‌توان همه مراتب مذکور در تحریرالوسیله را انجام داد؟

پاسخ: با توجه به اینکه در زمان حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامی، می‌توان مراتب دیگر امر به معروف و نهی از منکر را که بعد از مرحله امر و نهی زبانی هستند، به نیروهای امنیتی داخلی (پلیس) و قوه قضاییه واگذار کرد، به‌خصوص در مواردی که برای جلوگیری از ارتکاب معصیت، چاره‌ای جز اعمال قدرت از طریق تصرّف در اموال کسی که فعل حرام انجام می‌دهد یا تعزیر و حبس او و مانند آن نیست، در چنین زمانی با حاکمیت و اقتدار چنین حکومت اسلامی، واجب است مکلفین در امر به معروف و نهی از منکر، به امر و نهی زبانی اکتفا کنند و در صورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسوولین ذیربط در نیروی انتظامی و قوه قضاییه ارجاع دهند و این منافاتی با فتاوای امام راحل (قدس سره) در این رابطه ندارد. ولی در زمان و مکانی که حاکمیت و اقتدار با حکومت اسلامی نیست، بر مکلفین واجب است که در صورت وجود شرایط، جمیع مراتب امر به معروف و نهی از منکر را با رعایت ترتیب آن‌ها، تا تحقق غرض، انجام دهند.

سوال: بعضی از رانندگان از نوارهای موسیقی غنا و حرام استفاده می‌کنند و علی‌رغم نصیحت‌ها و راهنمایی‌ها، آن را خاموش نمی‌کنند، خواهشمندیم نحوه برخورد مناسب با این موارد و این افراد را بیان فرمایید، آیا برخورد شدید با آنان، جایز است یا خیر؟

پاسخ: با تحقق شرایط نهی از منکر، بر شما بیشتر از نهی زبانی از منکر واجب نیست و در صورتی که موثر واقع نشود، واجب است که از گوش دادن به غنا و موسیقی حرام اجتناب کنید و اگر به‌طور غیر ارادی صدای موسیقی حرام و غنا به گوش شما برسد، چیزی بر شما نیست.

سوال: از بعضی منازل، صدای موسیقی شنیده می‌شود که معلوم نیست جایز است یا خیر و گاهی صدای آن بلند است به‌طوری که باعث اذیت و آزار مومنین می‌شود، وظیفه ما در برابر آن چیست؟

پاسخ: تعرض به داخل خانه‌های مردم، جایز نیست و امر به معروف و نهی از منکر، متوقف بر تشخیص موضوع و تحقق شرایط آن است.

سوال: امر و نهی زنانی که حجاب کامل ندارند، چه حکمی دارد و در صورتی که انسان هنگام نهی زبانی، از تحریک شهوت خود بترسد، چه حکمی دارد؟

پاسخ: نهی از منکر، متوقف بر نگاه با ریبه به زن نامحرم نیست و بر هر مکلفی واجب است که از حرام اجتناب کند، به‌خصوص زمانی که مبادرت به انجام فریضه نهی از منکر می‌کند.

باشگاه خبرنگاران

تبیان