رایج ترین مشکلات در دوران نوجوانی

گاهی فرزند شما با ورود به دنیای نوجوانی با مشکلاتی روبرو میشود که ممکن است شما را نگران کند.در این مطلب دکترعلیرضامقتدری استادیار دانشکده پزشکی شما را با رایج ترین مشکلات نوجوانان آشنا میکند.

اضافه وزن
اضافه وزن يك شبه اتفاق نمي‌‌افتد، وقتي كسي اضافه وزن دارد يعني در طي يك دوره طولاني مقدار غذاي او با فعاليت بدني اش تعادل نداشته است.


وزن بدن هر فرد به عوامل مختلفي بستگي دارد:


1) ارث يا سابقه خانوادگي: مثلاً پدر و مادرهاي چاق احتمال بيشتري دارد كه فرزندان چاق داشته باشند.


2) نوع و مقدار غذاي مصرفي: پرخوري و مصرف غذاهاي چرب، سرخ كرده يا پركالري احتمال اضافه وزن را بيشتر مي‌‌كند.


3) ميزان فعاليت بدني:‌ كم تحركي باعث مصرف نشدن انرژي و ذخيره شدن آن به صورت چربي در بدن مي‌‌شود.


4) عوامل رواني:‌ بعضي از مشكلات از قبيل احساس دلتنگي، دلشوره، احساس عدم امنيت و افسردگي منجر مي‌‌شود برخي از نوجوانان به پرخوري روي بياورند و در نتيجه دچار اضافه وزن شوند.

خطرات اضافه وزن در نوجوانان
اضافه وزن هم در نوجواني و هم در سنين بعدي مشكلاتي را ايجاد مي‌‌كند. حدود 70% نوجوانان دچار اضافه وزن، در بزرگسالي هم اضافه وزن دارند كه خطر افزايش چربي خون، فشار خون بالا، ديابت، تنگي نفس در طي خواب و اختلالات استخواني از عوارض اضافه وزن است. در دختران، احتمال بروز كيست تخمدان بيشتر مي‌‌شود. به علاوه نوجوانان دچار اضافه وزن اغلب در برنامه‌هاي ورزشي و بازي‌هاي گروهي، توان همراهي كمتري دارند بنابراين ممكن است كمتر به بازي گرفته شوند.


اگر اضافه وزن داشته باشم چه بايد بكنم؟
اول از همه بايد بدانيد كه نظر ديگران نسبت به شما تابع شخصيت و رفتارتان است و ارتباطي با اندازه بدنتان ندارد. شما بايد خودرا قبول داشته باشيد و سعي كنيد توانائي هايتان را افزايش دهيد. پس هدف اول تقويت اعتماد به نفس شماست. اگر اعتماد به نفس خود را كامل كنيد، در دستيابي به وزن مناسب، موفق‌تر خواهيد بود. براي شروع، بايد علت داشتن اضافه وزن را مشخص نمائيد، يعني ببينيد كه آيا اضافه وزن شما با يك بيماري همراه است يا خير. براي اطمينان از سلامتي، در اولين فرصت به پزشك معالجتان مراجعه كنيد تا از نظر سوابق خانوادگي، فشار خون، كلسترول، تغييرات BMI و وزن بدن و بيماري‌هاي همراه با اضافه وزن معاينه شويد.


در برنامه ريزي براي كنترل وزن، خانواده را با خود همراه كنيد، زيرا با حمايت خانواده و تعديل برنامه غذايي و تفريحي، تغيير رفتار خيلي راحت‌تر است. خانواده مي‌‌تواند در انتخاب و تهيه وعده‌هاي غذايي سالم‌تر، انجام فعاليت‌هاي جسماني مناسب و لذت‌بخش به شما كمك كند.


بي‌اشتهايي و پرخوري عصبي
بي‌اشتهايي عصبي يك اختلال غذا خوردن است كه در نوجوانان شيوع بيشتري دارد. در اين بيماري فرد براي كم كردن وزن به طور عمدي غذا نيم خورد يا در صورت خوردن غذا با روش‌هاي نادرست، مانند استفراغ عمدي يا خوردن مسهل، آن را دفع مي‌‌كند. اين اختلال با وسواس براي لاغرتر شدن و توهم چاق بودن همراه است. بيشتر از 75 درصد افراد مبتلا به بي‌‌اشتهايي عصبي براي سرعت دادن به كاهش وزن، بيش از حد ورزش مي‌‌كنند.

در اين افراد بيشتر وعده‌هاي اصلي غذا، به مقدار كمي غذاهاي كم چرب و كم كالري و آشاميدني‌هاي كم كالري محدود مي‌‌شود. اغلب مبتلايان به بي‌‌اشتهايي عصبي، صبحانه نمي‌‌خورند. اين افراد حدود 85% وزن طبيعي خود را دارند. از عوارض اين بيماري مي‌‌توان به موارد زير اشاره كرد: كاهش وزن شديد، تحليل عضلات، قطع عادت ماهيانه، يبوست فشارهاي عصبي، بي‌نظمي ضربان قلب، عدم تحمل سرما و در موارد بسيار شديد مرگ.


پرخوري عصبي اختلال ديگري از انواع اختلالات غذا خوردن است. خصوصيت اصلي پرخوري عصبي، جلسات پرخوري و عمدتاً مصرف غذاهاي پر كالري است كه راحت و با سرعت زياد بلعيده مي‌‌شود. پس از آن رفتارهاي جبراني مانند استفراغ عمدي يا دفع بوسيله مسهل و مدر به دليل احساس گناه از پرخوري و بيزاري از خود و نيز براي پيشگيري از افزايش وزن انجام مي‌‌شود. اغلب شروع پر خوري عصبي به دنبال دوره‌اي از رژيم‌هاي غلط كاهش وزن است.

عوامل اجتماعي فرهنگي مانند رژيم‌هاي كاهش وزن مكرر همراه با فشارهاي ج براي لاغر شدن در ايجاد اين بيماري مؤثر مي‌‌باشند. اين افراد معمولاً وزن طبيعي دارند. از عوارض اين بيماري مي‌‌توان به موارد زير اشاره كرد: خستگي، ضعف، كاهش تمركز حواس، عدم تعادل مايعات و الكتروليت‌هاي بدن، بيماري دندان به دليل تماس زياد دندان‌ها با اسيد معده، اختلالات قاعدگي، يبوتس، پاره شدن عروق چشم به دليل فشارهاي ناشي از استفراغ‌هاي مكرر.


آكنه يا جوش غرور جواني
جوش غرور جواني يك بيماري پوستي است. در دوران بلوغ ترشح غدد چربي كه در كنار مجراي خروجي موهاي بدن قرار دارند، بيشتر مي‌‌شود. ترشح بيشتر اين مواد پوست را چرب‌تر مي‌‌كند. در منافذ اين مجراها ماده‌اي توليد مي‌‌شود كه مي‌‌تواند آلوده و عفوني شده، موجب ايجاد التهاب يا قرمزي يا تورم شود، حدود 80 درصد نوجوانان در شروع بلوغ، با جوش صورت روبرو مي‌‌شوند. اين حالت در پسران شديدتر از دختران است. اين جوش‌ها معمولاً در صورت، پشت و سينه بيشتر از ساير نقاط بدن ظاهر مي‌‌شوند.


درمان جوش‌هاي غرور جواني: علائم خفيف آكنه را مي‌‌توانيد به وسيله يك يا دو بار شستشوي روزانه با آب و صابون كنترل كنيد. اگر اين عمل مؤثر واقع نشد با مراجعه به پزشك عمومي يا متخصص پوست و اجراي درمان‌هاي دارويي علائم خود را بهبود ببخشيد. توجه كنيد كه داشتن يك رژيم غذايي مقوي و متعادل براي سلامت كل بدن از جمله سلامت پوست و كاهش علائم آكنه خيلي مهم است، گرچه مهم‌ترين نكته در درمان آكنه، حفظ بهداشت پوست و دست كاري نكردن جوش‌ها است ولي مصرف كمتر غذاهاي پرادويه و يا چرب و محرك و شيريني‌ها (با اين كه دلايل علمي قطعي وجود ندارد) براي كمتر كردن عوارض آكنه توصيه مي‌‌شود.
مصرف برخي مواد غذايي كه اثر تحريكي دارند مانند سس مايونز، خامه، شكلات، گردو، فندق، موز، نارگيل و ادويه بهتر است تا حد امكان محدود شوند.

بعضي از مواد غذايي كه مي‌‌توانند در درمان آكنه مؤثر باشند، عبارتند از:
● منابع ويتامين A مانند جگر، هويج، اسفناج، گوجه‌فرنگي كه علاوه بر درمان آكنه به رفع جاي زخم نيز كمك مي‌‌كنند.
● جوانه گندم و آواكادو كه محتوي ويتامين E هستند و در سلامت پوست نقش دارند.
● سير، پياز و تخم مرغ كه حاوي سولفور هستند.
● غلات سبوس‌دار كه حاوي كروم بوده و سبب كاهش عفونت پوست مي‌‌شوند.

كم خوني (آنمي)
آهن براي ساختن هموگلوبين (ماده قرمز خون) لازم است، هر وقت مقدار آهن غذا كمتر از حد موردنياز باشد، در گلبول‌سازي خون اشكال به وجود مي‌‌آيد، در نتيجه، اندازه گلبول‌هاي قرمز كم مي‌‌شود و بنابراين مقدار اكسيژني كه مي‌‌تواند در خون حمل شود، كاهش مي‌‌يابد. به اين حالت كم خوني يا آنمي مي‌‌گويند. پس كم خوني به زبان ساده، كاهش ظرفيت حمل اكسيژن در گلبول‌هاي قرمز خون است. انواع مختلف كم خوني وجود دارد كه مهم‌ترين آن، كم خوني به علت كمبود آهن مي‌‌باشد.


عواملي كه مي‌‌توانند باعث كم خوني فقر آهن شوند، عبارتند از: كمبود دريافت آهن از راه غذا، انگل‌هاي روده اي، مشكل در جذب آهن يا دفع آهن از بدن به دليل خونريزي. اين مشكل در دختران نوجوان شايع‌تر است. فرد كم خون، معمولاً داراي حالاتي از جمله: ‌بيحالي و خستگي، كم شدن درجه حرارت بدن، بي‌اشتهايي و احساس مداوم خستگي است. مطالعات نشان داده‌اند كه كمبود ذخاير آهن بدن مي‌‌تواند موجب كاهش قدرت يادگيري، توانايي انجام كار و توانايي سيستم ايمني گردد. گياه خواري يا مصرف كم گوشت، ماهي و ماكيان، مصرف ناكافي غذاهاي غني از ويتامين ث از عواملي هستندكه باعث كمبود آهن در بدن مي‌‌شوند. در دوران قاعدگي شديد و طولاني، رشد سريع، بارداري، ورزش شديد و آلودگي انگلي نياز به آهن بيشتر است و مصرف كافي منابع آهن اهميت بيشتري پيدا مي‌‌كند.


پيشگيري و درمان كم خوني
براي پيشگيري از كم خوني مهم‌ترين نكته، مصرف كافي منابع آهن و ويتامين C است. به همين دليل استفاده از منابع حيواني غني از آهن مثل دل و جگر، گوشت، زرده تخم مرغ و منابع گياهي (كه البته جذب آهن آنها كمتر است) مثل اسفناج پخته، لوبيا چيتي، آب آلو و نخود سبز توصيه مي‌‌شود. آهن به دو شكل وجود دارد: آهن با كيفيت جذب بالاتر يا «هم» (Heme) و آهن با كيفيت جذب پايين‌تر يا «غيرهم» (non Heme).

جذب آهن «هم»‌ بهتر بوده و كمتر تحت تاثير ساير مواد خوراكي قرار مي‌‌گيرد ولي آهن «غيرهم» جذب كمتري داشته و جذبش تحت تاثير ساير مواد خوراكي است. به طور مثال، وقتي ويتامين C همراه با يك غذاي آهن‌دار وارد ورده شود، جذب آهن از آن غذا بيشتر خواهد بود.

در مقابل، موادي مانند اسيد اگزاليك (در اسفناج خام و شكلات)، اسيد فيتيك(در پوسته گندم و حبوبات)، تانن (در چاي) و پلي‌فنل‌ها (در قهوه) جذب آهن «غيرهم» را كم مي‌‌كنند.


منابع غني از آهن «هم» عبارتند از: دل و جگر و قلوه، گوشت قرمز به خصوص گوشت گاو، مرغ و ساير پرندگان به ويژه آنها كه گوشت قرمزتري دارند، ماهي‌هاي تون و سالمون، حبوبات، تخم مرغ مخصوصاً زرده آن و ميوه‌هاي خشك.


منابع غني از آهن «غيرهم» عبارتند از: دانه‌هاي كامل (شامل گندم، ارزن، جو)ف حبوبات (سويا، لوبياي چيتي و سفيد و قرمز، نخود)، مغزها (بادام، آجيل)، ميوه‌هاي خشك (آلو، كشمش و زردآلو) و سبزي‌هاي تازه (بروكلي، اسفناج، كلم‌پيچ، مارچوبه)