غزل شماره ۱۶۳: گل بی رخ یار خوش نباشد

معاني لغات(163)
خوش : مطبوع طرف چمن :گوشه چمن ، كنار چمن.

طواف بستان :گردش بستان ، دَورِبستان .

لاله عذار: لاله رخ ، چهره لاله مانند ، زيبا روي . هزا ر : بلبل شكر لب: شيرين لب.

كنار: آغوش ، كنايه از در گرفتن.

بندد: به بندد. هر نقش كه دست عقل بندد: هرتصويري كه دست عقل آن را نقش بندد نقش نگار :تصوير محبوب

نقد محقر: كه بي ازرزش ، پول ناچيز . نثار: افشاندن ، تقديم به خاكپاي.

معانی ابيات غزل(163)

(1)تماشاي گل ، بدون ديدن چهره يار و فصل بهار بدون شراب دلچسب نيست.

(2) گوشه چمن و گردش باغ بي وجود زيبارويي مطبوع نيست.

(3) جنبش نشاط انگيز شاخه سرو و حالت و لطف گل ،بدون آواز بلبل دلنشين نيست .

(4) با يار نوشين لب و لطيف اندام بودن ، بدون بوسه و هم آغوشي لطفي ندارد .

(5) هر تصويري كه دست عقل آن را رسم كند ، جز تصوير ي كه از معشوق مي كشد زيبا نيست .

(6) جان ، سكه بي ارزشي است كه براي ريختن و تقديم به پاي دوست مناسب نيست.

شرح ابيات غزل(163)

وزن غزل: مفعول مفاعلن فعولن

بحر غزل: هزج مسدس اخرب محذوف

*

اين غزل حاصل کارگاه ايام شباب و مر حله يي كه شاعر به طرف كمال سير مي كند ، مي باشد . شاعر در بيت پنجم اين غزل را در برابر عشق معزول و محكوم مي كند ، شيوه يي كه عرفا بدان روي آورده و بر پايه جهان بيني عرفاني خود را بر روي آن قرار مي دهند . بايد د انست وزن انتخابي غزل هم براي گنجانيدن مضامين عرفاني و تشبيهات چندان در خور وشايسته نبوده و بدين سبب شاعر در دوره كمال براي باز گو كردن مفاهيم عرفاني ، از اوزان مناسب تر بهره مي جويد . غزلي است عاشقانه ، با عبارات ساده كه براي انتخاب ، به عنوان ترانه براي ساز و آواز نشاط آور مناسبت كامل دارد. در بعضي از نسخ بيت زير :

باغ و گل و مُل خوش است ليكن بي صحبت يار خوش نباشد

در جاي بيت پنجم غزل به صورت هفت بيتي در آمده است كه در صورت قبول اين بيت ، شايسته است به جاي بيت دوم غزل قرار گيرد تا از لحاظ ارتباط معنا و موقعيت قافيه ، وضعيت مناسبتري به خود بگيرد. در پايان ، منظور شاعر از (دست عقل بندد) نقش و نگاري است كه به منظور زيبايي بوسيله حنا ، بر روي دست ها مي بسته اند و هنوز هم در بين قبايل عرب مرسوم است .
شرح جلالی بر حافظ – دکتر عبدالحسین جلالی