مبحث پنجاه وچهارم طرح صالحین "عقل چیست؟"

در بعضى از گفتار ائمّه عليهم‏السلام عقل، عنوان «پيامبر» را گرفته تا ارزش وجودى آن براى ما روشن شود و بدانيم كه عقل، انسان را به عرفان و شناخت مى‏رساند يعنى همانگونه كه پيامبران براى هدايت عامّه‏ى مردم آمدند، خداوند يك رسول و پيامبر باطنى نيز در طبيعت انسان قرار داده كه او را هدايت نمايد و پيامبران و خوبى‏ها را بشناسد. امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: العقلُ رَسولُ الحَقِّ⁽¹⁾: عقل پيامبر حقّ است. در حديث ديگرى از آن حضرت، عقل، لقبِ «امام» را گرفته يعنى نقش مهمّى در روشنگرىِ بشر دارد و پيشواىِ فكرِ انسان است: العُقولُ اَئِمَّةُ الاَفكار...⁽²⁾

لذا بزرگان كه گفته‏اند انسان در فطرت خود حق‏ياب و خداشناس است، از اين جهت به اين نكته اشاره كرده‏اند.

نكته‏ى ديگرى كه ارزش والاى عقل را به ما تفهيم مى‏كند، از لحاظ رتبه‏ى آفرينش اين گوهر بى‏مانند است؛ بطور مسلّم همين‏كه مى‏بينيم عقل اوّلين مخلوق خداوند متعال است نشان مى‏دهد، با ارزش‏ترين موجود عالم هستى است و مدال نخست برازنده‏ى آن است.

پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏فرمايد: اوّل ما خَلَقَ اللّه‏ُ العَقل⁽³⁾.

اين روايت در كتب مختلف و از زبان ائمه عليهم‏السلام آمده‏است.

خداوند متعال به جلال و عزتش سوگند ياد كرده كه: ما خَلَقتُ خَلقا