جغرافیا
دوشنبه 26 خرداد 1393 2:01 PM
دیباچه: "جغرافیا؛ یعنی کشور شناسی" این، دیدگاهی است که در ذهن بسیاری از دانش‌آموزان وجود دارد. زیرا دانش‌آموزان در کتاب جغرافیای خود، بیش از هر چیز درباره وسعت، محصولات و وضعیت آب و هوای کشورهای مختلف مطالعه می‌کنند. در حالی که در رشته جغرافیا فقط یک درس در شاخه جغرافیای طبیعی، تحت عنوان "جغرافیای قاره‌ها" وجود دارد و تمام مباحث این رشته کاربردی و فنی است.در یک کلام می‌توان گفت که موضوع جغرافیا "مکان" است و این علم، مکان را تا جایی که به زندگی انسان مربوط می‌شود، مطالعه می‌کند و در این مطالعه سعی دارد سطح زمین را از نظر تمام ویژگی‌های آن مانند سردی و گرمی، حاصلخیزی، سستی و سختی، شوری و شیرینی، خشکی و رطوبت و هزاران ویژگی دیگر بشناسد. به همین دلیل مشاهده مستقیم زمین، روش اصلی مطالعه جغرافیا است. جغرافیا در مقطع کارشناسی در پنج شاخه اصلی جغرافیای طبیعی، جغرافیای انسانی ، کارتوگرافی، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و جغرافیای سیاسی ـ نظامی ارائه می‌شود و هر یک از گرایش‌های جغرافیای طبیعی و انسانی دارای شاخههای متعددی است. البته تفاوت هر گرایش با گرایش دیگر تنها در 8 واحد تخصصی است و به همین دلیل بسیاری از دانشگاه‌ها در دفترچه راهنمای آزمون سراسری، گرایش‌های موجود در دانشگاه خود را ذکر نکرده و تنها به شاخههای اصلی جغرافیا که در آن دانشگاه تدریس می‌شود، اشاره نموده‌اند.
شاخه جغرافیای طبیعی:
جغرافیای طبیعی علمی است که محیط طبیعی و تأثیر عوامل و عناصر محیطی بر زندگی و فعالیت انسان را مطالعه می‌کند. این علم در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش ژئومورفولوژی و آب و هواشناسی است.
گرایش ژئومورفولوژی:
ژئومورفولوژی بیشتر به پدیده‌های سطح زمین توجه دارد؛ یعنی ریخت یا چهره زمین را مطالعه می‌کند. به همین دلیل این علم ارتباط بسیاری با زمین‌شناسی دارد و تحت تأثیر یافته‌های علم زمین‌شناسی است. چرا که ریخت یا شکل ظاهری زمین، تبلور اتفاقات درون زمین می‌باشد. البته زمین‌شناسی بیشتر به اعماق و لایه‌های درونی زمین می‌پردازد اما ژئومورفولوژی فرآیندهای بیرونی یا سطحی زمین را مطالعه می‌کند.
دروس تخصصی گرایش ژئومورفولوژی:
ژئومورفولوژی مناطق شهری، نقشه‌ها و نمودارهای ژئومورفولوژی، هیدرولوژی کاربردی، کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، تفسیر نقشه (توپوگرافی و زمین‌شناسی)، پایان‌نامه.
گرایش آب و هواشناسی (اقلیم):
رشته آب و هواشناسی فرآیندهای حاکم در داخل جو از جمله انرژی و توزیع آن در سطح سیاره زمین، حرکات جو و قانونمندی‌های حاکم بر این حرکات و تأثیر این فعالیت‌ها را بر روی زیست و فعالیت انسان‌ها، جانداران و محیط بی‌جان سیاره زمین مطالعه می‌کند. در این گرایش بیشتر مسائل آب و هوا و تأثیر عناصر و عوالم اقلیمی در فعالیت انسان و مسائل بهره‌برداری از زمین مثل کشاورزی مطرح می‌شود.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در شاخههای مختلف جغرافیا:
جغرافیای آب‌ها، جغرافیای خاک‌ها، جغرافیای زیستی، آب و هوای ایران، ژئومورفولوژی ایران، منابع و مسائل آب ایران، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، مبانی جغرافیای جمعیت، مبانی جغرافیای روستائی، مبانی جغرافیای اقتصادی (کشاورزی) ، مبانی جغرافیای اقتصادی (صنعت) ، حمل و نقل و انرژی، جغرافیای سیاسی، مبانی جغرافیای شهری، جغرافیای کوچ‌نشینی، پژوهش میدانی در جغرافیا (روش تحقیق عملی)، زمین در فضا، ریاضیات ، آمار و احتمالات ، منابع و مآخذ جغرافیای ایران، فلسفه جغرافیا و جغرافیای کاربردی، تاریخ علم جغرافیا، کارتوگرافی (نقشه‌کشی)، نقشه‌برداری (نظری و عملی)، نقشه‌خوانی، روش تحقیق (نظری) ، اصول سنجش از دور، کاربرد عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای در جغرافیا، کامپیوتر در جغرافیا، مبانی علم جغرافیا، زمین‌شناسی برای جغرافیا، مبانی اقلیم‌شناسی، آب و هوای کره زمین، مبانی ژئومورفولوژی.
دروس اصلی مشترک در گرایش‌های جغرافیای طبیعی:
جغرافیای قاره‌ها، جغرافیای کواترنر، زمین‌شناسی ایران، مسائل جغرافیائی مناطق خشک ایران، حفاظت خاک، جنگل و مرتع و مسائل آن در ایران، جغرافیای ناحیه‌ای ایران ، متون جغرافیای طبیعی به زبان خارجی ، جغرافیای انسانی ایران، نقشه‌برداری تکمیلی، مبانی محیط زیست، ژئومورفولوژی اقلیمی، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای (با تأکید بر ایران).
شاخه کارتوگرافی:
کارتوگرافی هنر، علم و فن تهیه انواع نقشه برای استفاده در ساختار اقتصادی، فرهنگی، دفاع ملی، روابط بین‌الملل، تعلیم و تربیت، جهانگردی و موارد متنوع دیگر است. یعنی یک جغرافیدان به یاری نقشه، اطلاعات دقیقی درباره موقعیت‌ها و پراکندگی‌ها به دست می‌آورد. با توجه به این که ما صدها نوع نقشه داریم، مشخص است که تهیه یک نقشه نیاز به مهارتی خاص دارد که این مهارت را دانشجوی شاخه کارتوگرافی به دست می‌آورد.
دروس پایه و اصلی:
ریاضیات ، سنجش از راه دور، ژئومورفولوژی ایران، جغرافیای آب‌های ایران، منابع و مآخذ جغرافیای ایران، متون جغرافیایی به زبان خارجی ، جغرافیای خاک‌ها، جغرافیای نظامی ایران، مبانی جغرافیای سیاسی، فلسفه جغرافیا، زمین در فضا، زمین‌شناسی برای جغرافیا، مبانی آب و هواشناسی، جغرافیای آب‌ها، ژئومورفولوژی عمومی، جغرافیای زیستی، کاربرد آمار در جغرافیا، جغرافیای اقتصادی عمومی، جغرافیای جمعیت، جغرافیای روستایی (عمومی و ایران)، جغرافیای شهری (عمومی و ایران).
دروس تخصصی:
آمار و احتمالات، کامپیوتر، فیزیک نور، کلیات جغرافیای جهان، تئوری خطاها، فتوگرامتری، تفسیر عکس، هیدروگرافی، نقشه‌برداری، کارتوگرافی ریاضی، کارتوگرافی موضوعی، عکاسی و فن چاپ، گرافیک، نقشه‌برداری هیدروگرافی، پروژه کارتوگرافی، کارتوگرافی کامپیوتری، جغرافیای خلیج‌فارس، ژئودزی عمومی، نجوم ژئودزی، کارتوگرافی، متون جغرافیایی به زبان خارجی، جغرافیای آب‌های ایران، جغرافیای نظامی در ایران.
شاخه جغرافیای انسانی:
جغرافیای انسانی به عنوان یکی از شاخههای مهم علم جغرافیا در دو گرایش جغرافیای شهری و روستائی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشورمان ارائه می‌شود.
گرایش جغرافیای شهری:
جغرافیای شهری به مطالعه مسائل مهمی از جمله گسترش شهرها، مسائل اقتصادی و جمعیتی شهرها و بحث روز جغرافیای شهری؛ یعنی توریسم می‌پردازد. بررسی نحوه اشغال فضا، نوع، تمرکز و پراکندگی مشاغل در یک شهر و چگونگی جابه‌جایی از محل کار به سکونت، ارتباط شغل و مسکن و تأثیرات متقابل و چندجانبه‌ای که میان این متغیرها برقرار است، در جغرافیای اجتماعی شهرها بررسی می‌شود.
دروس اصلی مشترک در گرایش‌های مختلف جغرافیای انسانی:
جغرافیای جمعیت ایران، جغرافیای روستائی ایران، جغرافیای شهری ایران، جغرافیای اقتصادی ایران، حمل و نقل انرژی، اصول علم اقتصاد، نظریه‌های اقتصادی و اقتصاد توسعه، متون جغرافیای انسانی به زبان خارجی ، نقشه‌ها و نمودارهای موضوعی در جغرافیای انسانی، ویژگی‌های جغرافیای انسانی مناطق خشک ایران، جغرافیا و صنعت توریسم، ویژگی‌های جغرافیائی کشورهای توسعه یافته، ویژگی‌های جغرافیائی کشورهای اسلامی، ویژگی‌های جغرافیائی آسیای میانه، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستائی، جغرافیای تاریخی (با تأکید بر ایران).
دروس تخصصی گرایش جغرافیای شهری :
اقتصاد شهری، شهرها و شهرک‌های جدید، روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهری، برنامه‌ریزی شهری در ایران، کارگاه برنامه‌ریزی‌شهری و منطقه‌ای(روش تهیه تفسیر طرح‌های شهری و منطقه‌ای)،پایان نامه.
گرایش جغرافیای روستایی:
این گرایش به بررسی رابطه شهر و روستا، برنامه‌ریزی و توسعه روستایی، نوسازی و آینده روستاها، روستاهای آینده،علل و عوامل مهاجرت روستانشینان، بهداشت و اوقات فراغت روستائیان، حفظ محیط زیست، نحوه حمل و نقل، کیفیت زندگی و وضعیت اقتصادی روستاها می‌پردازد.
دروس تخصصی گرایش جغرافیای روستایی:
اصول و روش‌های برنامه‌ریزی روستائی، اقتصاد روستائی، روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران، برنامه‌ریزی روستائی در ایران، کارگاه برنامه‌ریزی روستائی (روش تهیه و تفسیر طرح‌های روستائی)، پایان نامه.
شاخه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری:
شاخه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تلاش می‌کند تا با توجه به عوامل انسانی و طبیعی موجود در هر شهر، برای مسائل جمعیتی، اقتصادی و زیست محیطی آن، برنامه‌ای بیندیشد تا مطابق این برنامه مهندسین معمار، عمران، سازه و تأسیسات، بخش‌های مختلف شهر را طراحی کرده و مشکلات شهر را حل نمایند.
شاخه جغرافیای سیاسی ـ نظامی:
این شاخه از جغرافیا به بررسی نقش عوامل جغرافیایی در سرنوشت جنگ‌ها می‌پردازد؛ عواملی مثل وضعیت ارتفاعات، آب‌و هوا یا وضعیت کشورهای همسایه که می‌تواند نقش بسزایی در سرنوشت یک جنگ و در نتیجه در وضعیت سیاسی یک کشور داشته باشد.
دروس پایه و اصلی:
تهیه و تفسیر نقشه‌های هوا و اقلیم، سازمان‌های بین‌المللی، نظامیان و سیاست، مبانی و اصول جغرافیای نظامی، اصول روابط بین‌المللی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در جغرافیا، نقشه‌خوانی، مبانی عکس‌های هوایی، تفسیر عکس‌های هوایی، اصول سنجش از دور، آشنایی با رسته‌های نظامی، اطلاعات و عملیات، طرح و عملیات، اصول آفند و پدافند.
دروس تخصصی:
آب و هوای مناطق نظامی ایران، تهیه و تفسیر نقشه‌های ژئومورفولوژی، ژئومورفولوژی ایران، جغرافیای نظامی ایران ، مسائل سیاسی و نظامی ایلات و عشایر ایران، جغرافیای نظامی ترکیه و عراق، جغرافیای نظامی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، جغرافیای نظامی افغانستان و پاکستان، جغرافیای نظامی شوروی، مسائل نظامی و استراتژیک معاصر، جغرافیای سیاسی ایران، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، جغرافیای سیاسی خلیج‌فارس، جغرافیای اقتصادی سیاسی جهان سوم، جغرافیای سیاسی جهان اسلام، جنبش‌ها و نهضت‌های سیاسی اسلام در قرن 20، هنر جنگ، سیاست خارجی ایران، نقشه‌های موضوعی، جغرافیای آب‌های ایران، متون جغرافیا به زبان خارجی .
توانایی‌های لازم :
آمار و مبانی ریاضی در رشته جغرافیا اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا تهیه مدل‌های مختلف و نمایش آنها مانند محاسبه سطح جزر و مد دریا، محاسبه بارش باران یا محاسبه آب‌های زیرزمینی از طریق علم آمار و احتمالات و زبان ریاضی ممکن است. همچنین هندسه و ریاضی دو پایه مهم گرایش کارتوگرافی است و به همین دلیل به اعتقاد بسیاری از استادان رشته جغرافیا بهتر است که برای این گرایش از بین داوطلبان گروه ریاضی فیزیک دانشجو پذیرفته شود. علاوه بر هندسه و ریاضی دانشجوی این رشته بخصوص دانشجوی جغرافیای انسانی باید به علوم اجتماعی علاقه‌مند بوده و درک خوبی از مسائل اجتماعی داشته باشد تا بتواند مسائل اجتماعی و جمعیتی شهر را بررسی کرده و راه حل‌های مناسبی برای مشکلات موجود ارائه دهد.
موقعیت شغلی در ایران :
فارغ‌التحصیلان گرایش آب و هواشناسی می‌توانند در سازمان هواشناسی، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت از محیط زیست، شهرداری‌ها، ستاد حوادث غیرمترقبه وزارت کشور و مراکز نظامی مشغول به کار شوند. دانشجویان گرایش ژئومورفولوژی نیز می‌توانند در وزارت جهاد کشاورزی مشغول به کار گردند. مؤسسه تحقیقات آبخیزداری جهاد کشاورزی نیز که لایه‌های سطحی زمین را برای کنترل فرسایش مطالعه می‌کند، مرکز مناسبی برای جذب فارغ‌التحصیلان این رشته است و در نهایت باید به سازمان زمین‌شناسی به عنوان یکی دیگر از مراکز اشتغال فارغ‌التحصیلان این رشته اشاره نمود. فارغ‌التحصیلان کارتوگرافی نیز می‌توانند در مراکز متعددی مانند سازمان نقشه‌برداری کشور، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح و وزارتخانه‌های نیرو و معادن مشغول به کار شوند. فارغ‌التحصیلان جغرافیای انسانی می‌توانند به عنوان محقق در سازمان برنامه و بودجه، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بنیاد مستضعفان و جانبازان، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، سازمان محیط زیست، شهرداری‌ها و وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، مسکن و شهرسازی، کشور، جهاد کشاورزی، معادن و فلزات، دفاع و نفت مشغول به کار شوند و در بخش بازاریابی کارخانجات کشور فعالیت کنند. همچنین در حال حاضر در اکثر کشورهای جهان ، افرادی که در صنعت توریسم کار می‌کنند، فارغ‌التحصیل جغرافیای شهری هستند. چون بخش مهمی از دروس جغرافیای شهری در زمینه توریسم است. استانداری‌ها و شهرداری‌ها نیز از مراکز اصلی فعالیت فارغ‌التحصیل جغرافیای شهری می‌باشد. جغرافیای نظامی نیز در مقطع لیسانس یک رشته کاربردی است. به همین دلیل فارغ‌التحصیلان این رشته به راحتی جذب سازمان‌های نظامی، انتظامی و سیاسی می‌شوند و در مراکزی مانند ستادهای تخصصی و عمومی و مراکز مطالعات جغرافیایی نیروهای مسلح و دفتر مطالعات منطقه‌ای وزارت امور خارجه فعالیت می‌کنند.
منبع: کتاب آشنایی با رشته های دانشگاهی سازمان سنجش آموزش کشورتالیف خانم فیروزه سودایی ونرم افزار سامان رشته ی سازمان سنجش
