اما انواع گناهانی که باعث خشم و عذاب الهی میگردد، امام علیهالسلام درباره آنها سخن گفته و از آنها بر حذر داشته است تا این که دین و دنیای انسان سالم بماند میفرماید:
«الذنوب التی تغیر النعم البغی علی الناس، و الزوال عن العادة فی الخیر، و اصطناع المعروف، و کفران النعم، و ترک الشکر، قال الله تعالی: «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم.» [1] . و الذنوب التی تورث الندم قتل النفس التی حرم الله، قال الله تعالی: فی قصة قتل قابیل حین قتل أخاه فعجز عن دفنه «فاصبح من النادمین» و ترک صلة القرابة حتی یستغنوا، و ترک الصلاة حتی یخرج وقتها، و ترک الوصیة ورد المظالم، و منع الزکاة حتی یحضر الموت، و ینغلق اللسان.
و الذنوب التی تنزل النقم عصیان العارف، و التطاول علی الناس، و الاستهزاء بهم، و السخر بهم. و الذنوب التی تدفع النعم اظهار الافتقار، و النوم عن العتمة، و عن صلاة الغداة، و استحقار النعم، و شکوی المعبود. و الذنوب التی تهتک العصم شرب الخمر، و اللعب بالقمار، و تعاطی ما یضحک الناس من اللغو و المزاح و ذکر عیوب الناس، و مجالسة أهل الریب. و الذنوب التی تنزل البلاء ترک اغاثة الملهوف، و ترک معونة المظلوم، وتضییع الأمر بالمعروف، و النهی عن المنکر و الذنوب التی تدیل الاعداء المجاهرة بالظلم، و اعلان الفجور، و اباحة المحظور، و عصیان الأخیار، و اتباع الأشرار. و الذنوب التی تعجل الفناء قطیعة الرحم، و الیمین الفاجرة، و الأقوال الکاذبة و الزنا، و سد طرق المسلمین، و ادعاء الامامة بغیر حق. و الذنوب التی تقطع الرجاء الیأس من روح الله، و القنوط من رحمة الله، و الثقة بغیر الله، و التکذیب بوعد الله و لذنوب التی تظلم الهواء السحر و الکهانة، و الایمان بالنجوم، و التکذیب بالقدر، و عقوق الوالدین،و الذنوب التی تکشف الغطاء الاستدانة بغیر نیة الاداء، و الاسراف فی النفقة علی الباطل، و البخل علی الأهل و الولد و ذوی الأرحام، و سوء الخلق، و قلة الصبر، و استعمال الضجر، و الاستهانة بأهل الدین و الذنوب التی ترد الدعاء سوء النیة و خبث السریرة، و النفاق مع الاخوان، و ترک التصدیق بالاجابة و تأخیر الصلوات المفروضات حتی تذهب أوقاتها، و ترک التقرب الی الله عزوجل بالبر و الصدقة، و استعمال البذاء و الفحش فی القول، الزور، و کتمان الشهادة، و منع الزکاة و القرض و الماعون و قساوة القلوب علی أهل الفقر و الفاقة، و ظلم الیتیم و الأرملة، و انتهار السائل ورده باللیل...» [2] .
«گناهانی که باعث دگرگونی نعمتها میشود، عبارت است از: ظلم و ستم بر مردم، انحراف از عادت به کارهای نیک و انجام کار خوب، کفران نعمتها و ناسپاس بودن. خدای متعال میفرماید: «همانا خداوند (نعمتی را) بر قومی دگرگون نمیکند مگر این که آنچه خود دارند تغییر دهند.»
و گناهانی که باعث پشیمانی میشود عبارت است از: قتل نفسی که خداوند حرام کرده است خدای تعالی در داستان آدم کشی قابیل به هنگامی که برادرش را کشت و از دفن او عاجز ماند، میفرماید: «او از جمله پشیمانان گردید.» و ترک صله رحم به حدی که احساس خویشاوندی نکنند، نخواندن نماز تا این که وقت نماز بگذرد، وصیت نکردن، ترک رد مظالم و ندادن زکات تا آن که مرگ فرارسد و زبان بند آید. و گناهانی که باعث نزول بلا میشود، عبارت است از: انجام گناه وسیله آدم عارف و آگاه، تجاوز به حقوق مردم و مسخره و استهزا کردن ایشان.
و گناهانی که باعث دفع نعمتها میگردد: اظهار نیاز به مردم، خوابیدن در وقت نماز عشاء و هنگام نماز صبح، حقیر شمردن نعمتها و شکوه از خدایی که میپرستد.
و گناهانی که پرده حیا و عصمت را میدرد: می گساری، قمار بازی، با یکدیگر شوخی و مسخره بازی کردن که باعث خنده مردمان شود، عیب مردمان گفتن و همنشینی با مردمان نامطمئن و دو دل. و گناهانی که باعث نزول بلا میشود، عبارتند از: به فریاد مظلوم نرسیدن، و کمک نکردن به ستمدیدگان، ترک امر به معروف و نهی از منکر.
و گناهانی که باعث کامرانی دشمنان میشود، عبارت است از: آشکارا ظلم کردن، گناهان را فاش کردن، خلافها را مباح شمردن، نافرمانی نیکان و پیروی از بدان. و گناهانی که باعث مرگ زودرس میشود عبارت است از: قطع رحم، سوگند بیشرمانه، سخنان دروغ، زنا، سد راه مسلمین شدن و ادعای رهبری بناحق. و گناهانی که باعث قطع امید میگردد عبارت است از: یأس و نومیدی از لطف و رحمت خدا، اعتماد به غیر خدا و دروغ پنداشتن وعده الهی.
و گناهانی که فضا را تیره و تار میسازد، عبارت است از: جادو و کهانت، اعتقاد به نجوم، [3] و تکذیب قضا و قدر و عاق والدین شدن. و گناهانی که پرده حیا را بر طرف میکند: عبارت است از: وام گرفتن به قصد ادا نکردن، ولخرجی در راه باطل، بخل نسبت به زن و فرزند و خویشاوندان، بد خلقی، کم صبری، بیتابی و کم حوصلگی در کارها و اهانت به دینداران.
و گناهانی که باعث قبول نشدن دعا میگردد عبارت است از: بد گمانی و بد باطنی، دورویی با دوستان، ناباوری در اجابت دیگران، تأخیر انداختن نمازهای واجب تا پایان گرفتن وقت، به خدا تقرب نجستن با کار نیک و صدقه دادن، ناسزا و دشنام در گفتار، شهادت دروغ، کتمان شهادت، ندادن زکات، خودداری از قرض و صدقات واجب، سنگدلی نسبت به مستمندان و تهیدستان، ستم به یتیم و بیوه زن و راندن و دست رد به سینه سائل زدن در هنگام شب...»
امام علیهالسلام از ارتکاب این گناهان و جرایم که باعث انحراف در رفتار آدمی و دوری او از آفریدگارش میگردد، بر حذر داشته است و آن حضرت آثار ناپسند آنها را و پیامدهای چندین برابری را که پیش از آخرت، در دنیا به دنبال دارند همه را یاد آور شده است و براستی که این حدیث و نظایر آن از احادیثی که از ائمه طاهرین علیهمالسلام در این باره رسیده است از منابع بارور تربیت و تهذیب نفوس و تعادل و تنظیم راه و رفتار آنهاست.
پی نوشت ها:
[1] سوره رعد / 13.
[2] معانی الاخبار صدوق باب 136.
[3] نجوم، در این جا، آن علم نجوم (و به عبارت دیگر نجوم ریاضی) نیست که بزرگان و دانشمندان اسلامی نیز در آن باره کتابها نوشته و زحمتها کشیدهاند و از جمله علوم اسلامی به شمار میآید، بلکه مقصود پیشگوییها و طالع بینیهای ستاره شناسی است که مذموم و نکوهیده است. م.
****