واحد شعر و ادب تبیان زنجان-

دهها کتاب و اثر گرانبها از امام خمینى در مباحث اخلاقى، عرفانى، فقهى، اصولى، فلسفى، سیاسى و اجتماعى برجاى مانده که بسیارى از آنها تاکنون منتشر شده است. متأسفانه تعدادى از رساله ها و تألیفات نفیس امام در جریان جابه جایى از منازل استیجارى و در جریان چندین مرحله یورش مأمورین ساواک شاه به منزل و کتابخانه ایشان مفقود گردیده است. امام خمینى خطى خوش داشت و در نوشتن کتابهایش به قواعد نگارش قدیم و نظم در نوشتن و خلاصه نویسى و پرهیز از تطویل پایبند بود. نثر شیوا و به کارگیرى صنایع ادبى و ابداعات ترکیبى دلنشین در پیامهاى سیاسى و دینى امام، خود پایه گذار تحولى در ادبیات مذهبى و سیاسى ایران شده و هم اکنون اثر واژگان و ترکیبهاى اختصاصى که امام به کار مى برد در متون جدید ادب فارسى و حتى در عرف محاورات مردم ایران مشهود است. برخى از تألیفات امام به تناسب موضوع تخصصى آنها (در فقه و اصول و عرفان) از ابتدا به زبان عربى نوشته شده و برخى نیز فارسى مى باشند. 

امام خمینى علاوه بر تألیفات علمى، تعدادى از رساله هاى علمى اندیشمندان ـ که نسخه هاى منحصر به فرد داشته و هنوز چاپ نشده بودند ـ را با خطى زیبا بازنویسى و استنساخ کرده است. بعضى از تألیفات امام خمینى با دید و قلمى کاملاً تخصصى نوشته شده و فهم مطالب آنها بدون استفاده از شرح و تفسیر اساتید اهل فن مقدور نیست و برخى نیز به زبان ساده تر نوشته شده اند. کتابهایى که اخیراً از سوى مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى تجدید چاپ شده اند، از لحاظ مقدمه، پاورقیهاى توضیحى و مجموعه فهرستهاى راهنما و دقت در صحت متن و ارائه تصویر نمونه اى از صفحات نسخه خطى کتاب، بر چاپهاى قبلى مزیت دارند. 

ضمناً در چند سال اخیر برخى از آثار امام براى اوّلین بار توسط همین مؤسسه منتشر شده اند و هنوز آثار چاپ نشده اى از امام وجود دارد که پس از تنظیم پانوشته ها و توضیحات و فهارس منتشر خواهند شد. 

در اینجا فهرست اسامى آثار و تألیفات امام خمینى را بر حسب سیر تاریخ نگارش مرور مى کنیم. طبعاً معرفى هر یک از این آثار، نیازمند تحقیقى مبسوط و جداگانه است که تاکنون در همین رابطه مقالات و کتابهایى چند نوشته شده است که برای اطلاع بیشتر می توانید به کتابخانه چند رسانه ای مراجعه و در بخش جستجو، کتاب مورد نظر را مشاهده کنید. 

شرح دعاء السحر:

امام خمینى این کتاب را که حاوى نکات عمیق عرفانى، فلسفى و کلامى است با تکیه بر آیات قرآن و روایات اهل بیت ـ علیهم السلام ـ در شرح دعاى مباهله معروف به دعاى سحر، در سال ۱۳۴۷ هجرى قمرى (۱۳۰۷ شمسى) و به زبان عربى نوشته اند. این کتاب توسط آقاى سیداحمد فهرى ترجمه و چندین نوبت چاپ شده است.

این اثر به زبان عربى از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى به طبع رسیده است.

التعلیقة على الفوائد الرضویه:

در این اثر عرفانى، امام خمینى آراى خویش را به صورت حاشیه بر کتاب شرح فوائد الرضویه مرحوم قاضى سعید قمى نگاشته است.

این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى منتشر شده است. 

شرح حدیث جنود عقل و جهل:

اثرى است گرانسنگ در علم اخلاق از امام خمینى. آراى کلامى، اخلاقى و عرفانى حضرت امام در این کتاب وضوح بیشترى یافته و همچون کتاب شرح چهل حدیث ایشان، اقشار بیشترى مى توانند از آن بهره گیرند. این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى به طبع رسیده و بارها تجدید چاپ شده است.

مصباح الهدایة الى الخلافة والولایة:

این کتاب یکى از عمیقترین و درخشانترین آثار عرفان اسلامى در دورۀ متأخر است که امام خمینى تألیف آن را در سال ۱۳۴۹ هجرى قمرى (۱۳۰۹ شمسى) در سن ۲۸ سالگى به پایان رسانیده است.

این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى در ۳۱۵ صفحه شامل متن کتاب، همراه با مقدمه اى مبسوط و شرح گونه از استاد جلال الدین آشتیانى به طبع رسیده است. 

تعلیقات على شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس:

کتاب فصوص الحکم تألیف شیخ اکبر محى الدین عربى از عرفاى نامدار جهان اسلام است که شروح زیادى بر آن نوشته شده و شرح قیصرى بر این کتاب از بهترین شرحها شناخته شده است.

امام خمینى در سال ۱۳۵۵ هجرى قمرى ( ۱۳۱۵ شمسى) تعلیقۀ خود را (به زبان عربى) بر شرح فصوص الحکم قیصرى به اتمام رسانیده است که خود گویاى تسلط نویسنده بر آراى اساطین عرفان، نظیر شیخ اکبر، قونوى، ملاعبدالرزاق کاشانى، فرغانى، عراقى و قیصرى است.

کتاب مصباح الانس بین المعقول والمشهود، شرحى است از محمدبن حمزة بن محمد فنارى بر کتاب مفتاح الغیب، اثر ابوالمعالى محمدبن اسحاق قونوى، از شاگردان نامدار محى الدین عربى که در عرفان نظرى نوشته شده است.

امام خمینى آرا و نقد علمى خویش را به صورت حاشیه بر بیش از یک سوم کتاب مذکور در سال ۱۳۵۵ هجرى قمرى (۱۳۱۵ شمسى) نوشته اند.

دو حاشیه فوق الذکر (بر شرح فصوص و مصباح الانس) تحت نام «تعلیقات على شرح فصوص الحکم و مصباح الانس» با تصحیحات و تعلیقات به همراه چندین نامه عرفانى ـ اخلاقى از حضرت امام به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد حضرت امام(س) از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى منتشر شده است.

شرح چهل حدیث:

«اربعین حدیث» یا «شرح چهل حدیث»، یکى از آثار گرانبهاى اخلاقى و عرفانى امام خمینى است که در سال ۱۳۵۸ هجرى قمرى (۱۳۱۸ شمسى) به زبان فارسى نوشته شده است. در این اثر، چهل حدیث از روایات پیشوایان دین از کتاب شریف اصول کافى ( ۳۴حدیث اوّل ـ غیر از حدیث۱۱ ـ در مسائل اخلاقى و ۶ حدیث آخر در مسائل اعتقادى) به وجهى مبسوط و با بیانى شیوا و اثرگذار شرح شده اند.

این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، در ۹۰۰ صفحه منتشر شده است. 

سرالصلوة: معراج السالکین و صلوة العارفین:

کتابى است سنگین و عرفانى به زبان فارسى در بیان اسرار معنوى و عرفانى نماز که در سال ۱۳۵۸ هجرى قمرى (۱۳۱۸ شمسى) به قلم امام خمینى تحریر شده است. تسلط امام بر عرفان نظرى و پیمودن مقامات عرفان عملى را مى توان از مباحث عمیق این کتاب و آثار قبلى شان دریافت.

این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى در سال ۱۳۶۹ ه . ش ، در ۲۶۶ صفحه، مشتمل بر مقدمه اى از آیت اللّه جوادى آملى، متن کتاب، فهرستهاى راهنما، تصویر کامل نسخه خطى منتشر شده است. 

آداب الصلوة ـ آداب نماز:

تألیف این کتاب در سال ۱۳۶۱ هجرى قمرى (۱۳۲۱ شمسى)، و پس از نگارش کتاب سرالصلوة بوده است. امام خمینى در ابتداى کتاب نوشته اند: «پیش از این رساله اى فراهم آوردم… و چون آن را با حال عامه تناسبى نیست در نظر گرفتم که شطرى از آداب قلبیۀ این معراج روحانى را در سلک تحریر درآورم».

آداب الصلوة، شرحى است مبسوط بر آداب و اسرار معنوى نماز، و سرشار از نکات اخلاقى و عرفانى (به زبان فارسى).

این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى در سال ۱۳۷۲ ه . ش ، در ۸۳۶ صفحه، شامل مقدمه، متن کتاب، فهرستها و تصویر کامل نسخه خطى؛ و چاپ دیگر آن در ۴۲۱ صفحه بدون نسخه خطى به طبع رسیده است. 

تقریرات فلسفه امام خمینى قدس سره:

حضرت امام سالها در قم کتاب گرانقدر «اسفار اربعه»، تألیف فیلسوف شهیر صدرالمتألهین را تدریس کرده و بر مباحثى از آن، حاشیه نوشته اند که متأسفانه نسخۀ آن هنوز به دست نیامده است. این کتاب منتخبى از آراى فلسفى حضرت امام از تقریرات دروس فلسفه ایشان است که توسط مرحوم آیت اللّه سید عبدالغنى اردبیلى نوشته شده و در اختیار مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینى(س) قرار گرفت و در تاریخ ۱۳۸۱ در سه جلد به چاپ رسیده است.

کشف اسرار:

کتاب فوق که اثرى است سیاسى، عقیدتى و اجتماعى در سال ۱۳۲۳ هجرى شمسى (۱۳۶۴ هجرى قمرى)، یعنى دو سال پس از عزل رضاخان از سلطنت نوشته شده است. امام خمینى در این اثر به شبهات و تبلیغات ضد دینى و ضد روحانى جزوۀ «اسرار هزار ساله» یک وهابى گرا پاسخ گفته و به استناد حقایق تاریخى و ضمن طرح و نقد آراى فلاسفه یونان قدیم، فلاسفه اسلام و فلاسفه معاصر غرب، بر حقانیت تشیع و نقش سازندۀ روحانیت اسلام تأکید ورزیده است. در همین کتاب، اندیشۀ حکومت اسلامى و ولایت فقیه در عصر غیبت مطرح شده است و به تفصیل سیاستهاى ضد ملى و لائیک رضاخان و همفکران او در ممالک اسلامى (در آن زمان) افشا شده اند. 

انوار الهدایة فى التعلیقة على الکفایة (۲ جلد):

اثرى است به زبان عربى در مباحث عقلى علم اصول فقه که امام خمینى آن را در قالب حاشیه بر مباحث مذکور از کتاب کفایة الاصول آیت اللّه العظمى آخوند خراسانى(ره) در سال ۱۳۶۸ هجرى قمرى (۱۳۲۸ شمسى) تألیف نموده است. این اثر نفیس و همچنین کتاب مناهج الوصول ورساله هاى مستقل امام خمینى در مسائل اصولى تا حدود زیادى آرا و مکتب اصولى امام خمینى را معرفى مى نماید.

این کتاب در سال ۱۳۷۲ شمسى، براى نخستین بار در دو مجلد از سوى انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى منتشر شده است. 

بدایع الدرر فى قاعدة نفى الضرر:

رساله اى است تحقیقى، اجتهادى به زبان عربى در بحث «قاعده لاضرر» که از قواعد مهم فقهى است. امام خمینى این رساله را در غره جمادى الاولى سال ۱۳۶۸ هجرى قمرى (اسفند ۱۳۲۸ شمسى) تألیف نموده است. این رساله به همراه تعدادى دیگر از رساله هاى اصولى امام در مجموعه اى تحت نام الرسائل در سال ۱۳۸۵ هجرى قمرى (۱۳۴۴ شمسى) در قم به چاپ رسیده است و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى آن را به صورت یک اثر مستقل همراه با تعلیقات و فهرستها منتشر ساخته است.

الاستصحاب:

رساله اى است مبسوط و اجتهادى به زبان عربى در مبحث «استصحاب» از مباحث بسیار مهم علم اصول فقه که امام خمینى در سال ۱۳۷۰ هجرى قمرى (۱۳۳۰ شمسى) تألیف آن را به پایان رسانیده است. این اثر با توضیحات و تحقیقات جدید و نهایى علمى، تحت عنوانى مستقل و با امتیازاتى چند نسبت به چاپهاى پیشین، از سوى مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى منتشر شده است.

رساله التعادل والترجیح:

تاریخ تألیف این رساله به قلم مؤلف گرامى آن، حضرت امام خمینى در سال ۱۳۷۰ هجرى قمرى (۱۳۳۰ شمسى) است. تعادل و ترجیح از مباحث تکمیلى علم اصول فقه است که در آن از معیارهاى انتخاب دلیل در مقام تعارض ادلّه بحث مى شود.

این رساله در سال ۱۳۸۵ هجرى قمرى در قم در مجموعۀ الرسائل به چاپ رسیده است.

این رساله از سوى مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى به چاپ رسیده است. 

الاجتهاد والتقلید:

بحث اجتهاد و تقلید نیز از مباحث تکمیلى و مهم علم اصول فقه است. حضرت امام خمینى در این رسالۀ اجتهادى آراى خود را مستدلاً ارائه نموده است. تاریخ تألیف آن، ۱۳۷۰ هجرى قمرى (۱۳۳۰ شمسى) است. این اثر در سال ۱۳۷۶ ه . ش . از سوى مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى به چاپ رسیده است. 

مناهج الوصول الى علم الاصول (۲ جلد):

اثرى است تحقیقى و اجتهادى (به زبان عربى) از امام خمینى در مباحث الفاظ علم اصول فقه که پس از سال ۱۳۷۰ هجرى قمرى (۱۳۳۰ شمسى) تألیف یافته و براى نخستین باردرسال۱۳۷۲ه .ش . در دو مجلد همراه با تعلیقات و فهرستهاى راهنما و مقدمه اى از آیت اللّه فاضل لنکرانى از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى به چاپ رسیده است.

الطلب والاراده:

اثرى است اصولى، فلسفى و عرفانى از امام خمینى که در سال ۱۳۷۱ هجرى قمرى (۱۳۳۱ شمسى) به زبان عربى نوشته شده است. این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى در سال ۱۳۷۹ به چاپ رسیده است. 

الرسائل العشره:

مجموعه ده رساله فقهى و اجتهادى از امام خمینى است که به زبان عربى نوشته شده اند. و به مناسبت صدمین سالروز تولد امام خمینى از طرف مؤسسه منتشر شده است.

برخى از رساله هاى این مجموعه عبارتند از:

التقیه ـ رساله اى است فقهى و اجتهادى از امام خمینى در مبحث «تقیه» که در سال ۱۳۷۲ هجرى قمرى (۱۳۳۲ شمسى) به زبان عربى نوشته شده و در آن ثابت شده است که فلسفه وجوب تقیه براى حفظ دین است نه محو دین. 

رسالة فى قاعدة من ملک ـ رساله اى است اجتهادى از امام خمینى در قاعدۀ فقهى موسوم به «قاعدۀ من ملک» که نویسنده کتاب آثار الحجّه (منتشر شده در سال ۱۳۷۳ هجرى قمرى ۱۳۳۳ شمسى) از آن یاد کرده است.

رسالة فى تعیین الفجر فى اللّیالى المقمره ـ رساله اى است فقهى و استدلالى در بیان چگونگى تعیین طلوع فجر در «لیالى مقمره»، که تحت همین نام در سال ۱۳۶۷ هجرى شمسى در قم به چاپ رسیده است. 

فروع علم اجمالى ـ این رساله فقهى که در ضمن تدریس همین بحث، نگاشته شده است، به بحث دربارۀ شکهاى واقع در نماز مى پردازد.

موضوع علم اصول ـ این رسالۀ کوتاه به بحث پیرامون اندیشۀ اختصاصى امام راحل دربارۀ موضوع علم و موضوع علم اصول مى پردازد. 

تنزیل العلل التشریعیة على التکوینیة ـ این رسالۀ کوتاه به بحث و نقد پیرامون نظریۀ آیت اللّه العظمى حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى مى پردازد. 

تقریرات مسائل مستحدثه ـ این رساله توسط یکى از شاگردان حضرت امام نگارش شده است و به بحثى که امام در فرصت کوتاهى به مسائل مستحدثه پرداخته اند، اختصاص دارد.

کتاب الطهارة (۴ جلد):

اثرى است مشتمل بر مباحث مربوط به «طهارت» از ابواب فقه که به شیوۀ فقه استدلالى و اجتهادى در چهار مجلد در فاصله سالهاى ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۷ هجرى قمرى (۱۳۳۳ ـ ۱۳۳۷ شمسى) به قلم امام خمینى و به زبان عربى تألیف گردیده و دو جلد آن در سال ۱۳۷۶ هجرى قمرى در قم، و دو جلد دیگر در سال ۱۳۸۹ ه . ق . در نجف اشرف ـ جمعاً در ۱۲۰۲ صفحه ـ به چاپ رسیده است. این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد امام خمینى منتشر شده است.

العروة الوثقى مع تعالیق:

حاشیه امام خمینى است بر تمام مسائل کتاب «العروة الوثقى»، اثر مشهور آیت اللّه العظمى سید محمد کاظم طباطبایى یزدى. این حاشیه که در سال ۱۳۷۵ هجرى قمرى (۱۳۳۵ شمسى) تألیف گردیده، شامل فتاواى فقهى امام خمینى در ابواب مختلف فقه مى باشد که هم به صورت مستقل و هم به ضمیمه العروة الوثقى مکرراً به چاپ رسیده است.

متن العروة و تعلیقات امام با تصحیحات کامل به مناسبت صدمین سالگرد امام خمینى توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى منتشر شده است. 

مکاسب محرّمه (۲ جلد):

اثرى است اجتهادى در فقه استدلالى در موضوع انواع کسبهاى حرام و مسائل پیرامون آن، تألیف امام خمینى که در فاصله سالهاى ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ هجرى قمرى (۱۳۳۷ ـ ۱۳۴۰ شمسى) به زبان عربى نوشته شده و در سال ۱۳۸۱ هجرى قمرى در دو مجلد ـ جمعاً ۶۱۲ صفحه ـ به چاپ رسیده است. در این کتاب بحثهاى جالبى دربارۀ حکم موسیقى، غنا، نقاشى و مجسمه سازى مطرح گردیده است.