مسجد مشير از بناهای تاریخی فارس

استان فارس با بیش از ۲۲۸ چشم انداز و آثار تاریخی یکی از استانهای دیدنی کشور است وجود جاذبه های طبیعی مانند آب و هوای مطلوب ، غار های طبیعی ، تنوع ناهمواری ها ، وجود مناطق ییلاقی و قشلاقی ، دریاچه ها ، رودخانه ها ، چشمه ها ی آب معدنی ، نواحی جنگلی ، پارک های حفاظت شده ، حیات وحش و زیبایی پوشش گیاهی این استان از جمله پدیده هایی محسوب می شوند که می توانند در جذب گردشگران و مسافران به استان موثر باشند که خود می تواند به توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی استان کمک نماید .
مناظر و چشم اندازها علاوه بر جاذبه های طبیعی ، آثار بازمانده از ایران پیش از اسلام که جزء میراث جهانی محسوب می شوند از چنان جاذبه هایی برخوردارند که گردشگران خارجی را از نقاط مختلف دنیا به سوی خود جلب می نمایند . بنابراین حفظ و نگهداری ، جاذبه های طبیعی و میراث های فرهنگی و تاریخی استان که پاره ای از آن جزء میراث های فرهنگی جهانی به شمار می رود بسیار ضروری است .
● جاذبه های گردشگری استان فارس
سرزمین فارس مهد تمدن و فرهنگ ایران ، هم در قبل و بعد از اسلام ، بوده است و همواره اهمیت و اعتبار فراوان داشته است . این خطه نخستین مرکز بسط و گسترش تمدن و فرهنگ پارسی به نقاط مختلف جهان بوده است ، چنان که طرح منشور حقوق بشر برای نخستین بار توسط پارسیان ( کورش هخامنشی ) نوشته شد .
در طلاع فجر اسلام نیز سلمان فارسی ( که گویند از حوالی کازرون برخاسته بود ) از نخستین یاوران حضرت محمد ( ص) و به آن حضرت ایمان آورد . بعد از اسلام بزرگانی چون شیخ روزبهان ، ابن مقفع ، باباکوهی ، ملاصدرا ، سیبویه و عبدالله خفیف در این دیار پرورده شدند و کلام گهربار و مسرور کننده حافظ و سعدی از آسمان همین سرزمین به سراسر عالم طنین انداز شد . زبان فارسی که مردم ایران به آن تکلم می کنند و در ادبیات جهان نیز جایگاه مهمی دارد از همین سرزمین برخاسته و گسترش یافته است .
آثار و ابنیه های کهنی مانند نخت جمشید ، پاسارگاد ، نقش رستم ، شهر استخر ، تخت ابونصر ، بیشاپور ، غار شاپور ، کاخ و آتشکده اردشیر ، قلعه ضحاک ، مجموعه زندیه و صدها اثر و اماکن بازمانده از دوره های مختلف تاریخی که امروزه برخی در قالب مجموعه هتلهای شیراز جلوه خاصی به این استان داده و جهان گردان را از نقاط مختلف دنیا به سوی خود می کشد . علاوه بر این از نظر مذهبی و زیارتی نیز استان فارس جاذبه های خاص خود را دارد .
اماکن متبرکه ای مانند مرقد حضرت احمد بن موسی (ع) و حضرت سید علاءالدین حسین (ع) و سید میر محمد (ع) و نیز مساجد تاریخی چون مسجد جامع عتیق ( که توسط عمرولیث صفاری ساخته شده ) و مسجد نو که اتابکان فارسی ساخته اند و مسجد وکیل که توسط کریم خان زند ساخته شد ، زائران بسیاری را از سایر استان ها و حتی برخی کشورهای مسلمان به خود جذب می نماید . با توجه به مطالب ذکر شده ، استان فارس از توان قابل توجهی جهت گردشگری برخوردار است و چنانچه مسئولان امر به برنامه ریزی صحیح و توجه خاص به معیارهای اسلامی و اتخاذ تدابیر مختلف ، گردش گری فارس را مورد توجه قرار دهند کمک بزرگی به اقتصاد کشور خواهد بود .
●● جاذبه های فرهنگی و تاریخی
● پاسارگاد :
کورش بنیان گذار سلسه ی هخامنشی در سال ۵۴۶ ( ق . م ) پایتخت جدید خود را در ۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز کنونی به نام پاسارگاد بنا نهاد . از پاسارگاد جز مقبره کورش ، که اکنون در سه کیلومتر غرب جاده شیراز – اصفهان واقع شده است ، اثری باقی نیست . از حفاری های به عمل آمده چنین بر می آید که در بنای پاسارگاد ترکیبی از معماری های آناتولی و بین النهرین و ایران به طور ماهرانه به یکدیگر تلفیق شده است . محلی را که آمگاه کورش درآن واقع شده است مشهد مرغاب می نامند .
● نقش رستم :
نقش رستم در شش کیلومتری شمال غرب تخت جمشید واقع شده است و در آن نقش های مختلفی ، از دوران پیش از هخامنشی تا دوران اسلامی ، در دامنه کوه مشاهده می شود .
● شهر استخر :
خرابه های شهر استخر در هفت کیلومتری شمال تخت جمشید واقع شده است . آتشکده آناهید در این شهر بوده است .
● کاخ و آتشکده اردشیر :
نخستین بنای طاق دار سبک ایرانی است که از دوران ساسانی به جا مانده و در فیروز آباد قرار دارد .
● بیشاپور و غار شاپور :
این شهر که بقایای آن امروزه در نزدیکی کازرون ، کنار رودخانه شاپور ، قرار دارد . دارای نقش هایی از شاپور ساسانی است که تسلط وی را بر والریانوس ، امپراتور روم ، نشان می دهد .
● تخت ابونصر :
در شش کیلومتری شیراز واقع شده و دارای آثاری از دوره اشکانیان و ساسانیان می باشد . اکنون ویرانه های آن باقی است .
● قلعه ضحاک در فسا :
این قلعه در مجاورت ویرانه های ماقبل از تاریخ ساخته شده است و مربوط به عهد ساسانی است . در کتیبه های هخامنشی ، نام فسا پسله یا پیشی بوده که نشان دهنده تاریخ باستانی این شهر است .
● مجموعه زند :
این مجموعه عبارت است از ارگ کریم خان زند ، بازار وکیل ، حمام وکیل ، آب انبار وکیل ، مسجد وکیل ، باغ نظر یا موزه پارس که به عمارت کلاه فرنگی معروف است .
● ارگ کریم خان :
بنای افراشته ارگ کریم خان نظر هر تازه واردی را به خود جلب می کند . چهار برج و باروی نسبتا بلند ، با دیوارهای ستبر ختنه ی کریم خان زند را در بر گرفته اند . بخش داخلی ارگ با اتاق ها و ایوانهای نقاشی شده ، نیز آبنما ها و باغچه ها از زیبایی و ظرافت ویژه ای برخوردار است.
بازار وکیل شیراز
بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲- ۱۱۹۳ ه.ق) ساخته شده اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفته است.
مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند. معماری این بنا برگرفته از بازار قیصریه لا رو همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شده در دوره شاه عباس است، اما عرض بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست هم چنین ۷۴ دهانه طاق ضربی بازار با ارتفاع بیش از ۱۱ متر مرتفع تر از طاق سایر بازارهاست.
این بازار که از نظر معماری دارای سه فضای عبور و مرور (فضایی برای گذر مشتریان) حریم مغازه (به ارتفاع تقریبی ۲پله بالا تر از سطح زمین) فضای مغازه (محل فروش) است دارای پنج در بزرگ است که در چهار سوی آن قرار گرفته است.
هم چنین شامل دو رشته شمالی- جنوبی و شرقی - غربی است که چون صلیبی یکدیگر را قطع می کنند در تقاطع این دو رشته چهارسوق قرار گرفته است که بر روی یک هشتی قرار دارد این چهار سوق دارای طاق بزرگ ضربی محکمی است و در پای طاق نیز چند ترنج آجر کاری شده است.
ضلع شمالی -جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می یابد.
در دو طرف این راسته هر قسمت ۴۱ جفت (۸۲ باب) مغازه وجود دارد که درجلوی هر یک سکویی از قطعات سنگی بزرگ که بر روی آن ترنجهایی برجسته حجاری شده است.
در این بازار برای مصونیت از رطوبت، مغازه ها را در حدود یک متر فراتر از سطح زمین ساخته اند. مغازه ها اغلب دارای پستو بوده و در دو طبقه طراحی شده اند.
قسمت شرق چهارسوق که آن را بازار علا قه بندان می نامند دارای ۱۹ جفت مغازه است که هم اینک مرکز فرش است و مغازه های عطاری نیز در این قسمت قرار دارد.
ضلع شمالی - جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می یابد.
قسمت غربی چهار سوق که آن را بازار ترکش دوزها می نامند و دارای ۱۰ جفت مغازه است هم اینک مرکز فروش فرش های ایرانی است.
با گردش در این بازار می توانید تعداد زیادی گردشگران خارجی را ببینید که از صنایع دستی ایران سوغات به کشور خود می برند.
در شمال شرقی این بازار چند کاروانسرای قدیمی به نام های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده است که بازار ترمه فروش هاست و البته شبیه برخی هتلهای شیراز هر یک از این کاروانسرها دارای چندین حجره هستند. راسته شمالی - جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده اند - سرای مشیر مجرای چارسوها سرای مشیر یا سرای گلشن از آثار دوره قاجاریه در شیراز است که در انتهای جنوبی بازار وکیل در گوشه شرقی آن قرار گرفته است این سرا که دارای طرح و نقشه ای دایره ای (هشت گوش) است توسط میرزا ابوالحسن خان مشیر الملک احداث شده است.
سر در ورودی سرای مشیر دارای دو طبقه کاشی کاری شده است که در زیر آن کتیبه ای کاشی کاری شده با زمینه لا جوردی و خط نستعلیق عبارت سرای گلشن بنای مرحمت پناه حاجی میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی را نشان می دهد.
حجره های طبقه یا اشکوب اول، تودرتو می باشد و به وسیله راهرویی به حیاط متصل می شوند.
این حجره ها دارای درهای چوبی منبت و مشبکی هستند که از چوب ساج ساخته شده اند.
در وسط حیاط حوض بزرگ هشت ضلعی قرار دارد که لبه و پاشویه آن از سنگ های مختلف یکپارچه ساخته شده است و در آن سه فواره وجود دارد در چهار طرف این حوض باغچه هایی وجود دارد کف پوش سرای مشیر قطعات کوچک سنگ هستند در ضلع شرقی و غربی حیاط مغازه ها و راهروهایی وجود دارد که در مغازه ها همگی ارسی های چوبی است که با شیشه های رنگی تزیین شده است. معماری این بنا بر گرفته از معماری کاروانسرای صفوی است.
این بنا با رنگ زرد و طرح های گلدانی معرف سبک اختلاط است که در زمان قاجاریه رایج شده بود.
درهشتی نیز مغازه هایی چهارگوش در دوطبقه وجود دارد در ضلع جنوبی چهار سوق در موازات با بازار ترکش دوزها بازار دیگری قرار دارد که مدخل آن در جلوی سر در مسجد وکیل است و به بازار شمشیرگرها معروف است.
این بازار نیز دارای ۱۱ جفت مغازه است در زیر چهار سوق حوض بزرگی از سنگ مرمر قرار داشته که آب آن از مجرایی که از زیر بازار ترکش دوزها می گذشته تامین می شده است.
این مجرا به صورت طاق ضربی است و از آجر و ساروج ساخته شده است و هم اینک نیز وجود دارد اما حوض مرمری به علت بالا آمدن کف بازار از بین رفته است سیستم تهویه هوا به علت ارتفاع زیاد سقف طاق و تویزه ای بازار کامل بوده این امر به وسیله بادگیرهایی ساده انجام می گرفته همچنین دریچه ها و روزنه هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف تعبیه شده بود.
هوا و نور کافی را به بازار می رسانند اما هم اینک پس از مرمت این روزنه ها بسته شده اند هم اینک در بالا ی مغازه ها مشبک هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد.
سازمان میراث فرهنگی بازار وکیل را در تیر ماه ۱۳۱۵ با شماره ۹۲۴ به ثبت رسانده است.

● مسجد وکیل :
مسجد وکیل از مساجد دو ایوان است که ایوان شمالی آن به طاق مروارید معروف است . در طرفین ایوان چندین رواق با سقف های عرقچین به رواق های ممتد ، اضلاع غربی و شرقی متصل می شوند .
● مسجد جامع عتیق :
بنای اولیه و قدیم مسجد جامع عتیق توسط عمرولیث صفاری در ۲۸۱ ( هـ . ق ) گذاشته شد . زلزله های مکرر و مخرب شیراز بنای اولیه را تقریبا از میان برد ، تجدید بنای این مسجد در زمان صفویه انجام گرفت .
● مسجد شهدا :
این مسجد به وسیله اتابکان ساخته شده است ، و یکی از مساجد قدیمی ایران محسوب می گردد . مسجد شهدا ، مانند مسجد عتیق ، تاکنون دو بار بر اثر زلزله ویران شده است .
● مسجد نصیر الملک :
از ساختارهای دوران قاجاریه ( ۱۳۰۵ هـ . ق ) است . سر در ورودی ، راهروها ، طاق ها ، کتیبه ها ، مقرنس ها ، دیوارها ، ، جرزها و خلاصه گوشه به گوشه ی بنا از کاشی کاری های متنوع و نفژسی پوشیده شده است که دلالت بر سلیقه و استعداد هنرمندان کاشی کار گذشته ایران دارد . ستون های سنگی شبستانهای مسجد از جلوه و شکوه ویژه ای برخوردار است .
استان فارس از دیدگاه زیارتی نیز بقاع متبرکه ی منحصر به فردی را به خود اختصاص داده است که مهمترین آنها عبارتند از :
● آستان مقدس احمدی (ع) ( شاهچراغ ) :
این آستان مرقد مطهر حضرت سید میر احمد برادر حضرت امام رضا (ع) است . آن حضرت در زمان خلافت مامون عباسی به هنگام عزیمت به طوس درگذر از شیراز به دست عوامل حکومت به دست عوامل حکومت به درجه شهادت رسید . قبر حضرت بعدها در زمان امیر عضدالدوله ی دیلمی ، کشف و بقعه ای بر آن بنا شد و در قرون گذشته نیز مرتبا مرمت گردیده است .
● حرم حضرت سید میر محمد (ع) :
بقعه ی مطهر حضرت سید میر محمد (ع) برادر حضرت سید میر احمد (ع) شاه چراغ در دویست متری شرق بقعه ی شاه چراغ واقع است .
● حرم حضرت سید علاء الدین حسین (ع) :
از دیگر بقاع متبرکه و مقدس شیراز آستانه سید علاءالدین حسین (ع) واقع در خیابان آستانه است . حضرت میرعلاءالدین حسین (ع) در اواخر قرن دوم هجری هنگامی که برای دیدار برادر خود امام رضا (ع) از راه شیراز عازم طوس بود در شهر شیراز شهید شد . بنای بقعه در اوایل دوره صفویه ساخته شده است .
● حرم حضرت علی بن حمزه (ع) :
بقعه ی حضرت میر علی حمزه (ع) برادر حضرت سید میر احمد (ع) شاه چراغ در خیابان حافظ جنب شمالی پل اصفهان واقع است .
از دیگر آثار دیدنی شیراز که زیارتگاه ادب دوستان و اهل دل است آرامگاه دو شاعر گرانمایه ی ایران و جهان مصلح الدین سعدی و خواجه شمس الدین محمد حافظ است.
از دیگر اماکن مورد علاقه گردش گران ایرانی و خارجی باغ های زیبای شیراز می باشد ، که معروف ترین این باغها عبارتند از :
● باغ ارم :
باغ ارم که یکی ازباغ های بی نظیر ایران است به علت سرونازهای زیبایش شهرت یافته و امروزه به نام باغ ارم یا باغ گیاه شناسی معروف است.
● باغ دلگشا :
این باغ در شرق شیراز و تقریبا نزدیک به آرامگاه سعدی بنا شده و به سبب نارنجستان زیبا و بزرگ و آب نماهای دیدنی اش شهرت یافته است .
● باغ عفیف آباد :
این باغ بزرگ و زیبا در انتهای خیابان عفیف آباد بنا شده است . از سبک معماری آن بر می آید که مربوط به دوره قاجاریه باشد ، و باغ عفیف آباد در حال حاضر موزه اسلحه شناسی ایران است . از دیگر باغهای دیدنی شیراز می توان باغ گلشن در غرب ، باغ خلیلی در شمال غربی و باغ تخت را در شمال شهر نام برد .
یکی دیگر از بناهای شیراز که توجه هر تازه واردی را که از جاده اصفهان – شیراز به شهر در آید ، به خود جلب می کند دروازه قرآن است . این دروازه که در شهرهای ایران کم نظیر است بنایی است ساده و در عین حال زیبا که در آن قرآنی نگهداری می شود و به همین علت دروازه قرآن نامیده شده است . اندیشه احداث این دروازه گویا مبتنی بر این سنت اسلامی است که به موجب آن مستحب است فرد مسلمان هنگام عزیمت به سفر یا بازگشت از سفر ، از زیر قرآن عبور کند .
یکی از ویژگی های مهم استان فارس وجود مکان های مذهبی در آن است که علاوه بر مسجد و حسینیه ها تعداد ۸۳۵ بقعه را نیز شامل می شود ، که حدود ۱۳۵ مورد آن دارای امکانات جهت جذب و پذیرایی زائران می باشد .
● مدرسه خان :
این مدرسه از بناهای قدیمی شیراز است و جزئی از حوزه ی علمیه شیراز می باشد که طلاب علوم دینی در آن درس می خوانند . در یکی از حجره های این مدرسه ملاصدرای شیرازی درس می خوانده و اکنون به حجره ملاصدرا معروف است . مدرسه خان دارای کاشی کاری های زیبایی می باشد که مورد توجه بازدید کنندگاه قرار می گیرد .
● نقش رجب :
۴ نقش برجسته بازمانده از دوره ی ساسانی درون شکاف صخره ای در نقش رجب نزدیک تخت جمشید به چشم می خورد . که یکی از آن شاپور اول شاه ساسانی را که سوار بر اسب جنگی خویش نشسته است ، نشان می دهد.