نگرانی آل‌سعود از سرنوشت سعودي پس از ملک عبدالله

 در شرایطی که مدت‌هاست در میان اخبار هر روزه از عربستان سعودی، خبری مبنی بر وخامت حال پادشاه این کشور نیز دیده می‌شود. همین امر، گمانه‌زنی‌ها درباره سرنوشت سیاسی این کشور پس از ملک عبدالله را قوت بخشیده است. در این میان، بسیاری از تحلیل‌ها از احتمال قوی شکل‌گیری یک بحران جدی بر سر مسأله جانشینی در این کشور حکایت دارد.

سایت تحلیلی «المانیتور» در مطلبی به بررسی معضل در حال ظهور جانشینی در عربستان سعودی پرداخته و می‌نویسد، هرچند برخی انتصاب‌های اخیر در این کشور با واکنش‌های مثبت روبه‌رو شده، ‌چشم‌انداز این مسأله در بلندمدت چندان روشن نیست.

در این مطلب ‌‌خلاصه‌وار آمده است: فرمان اخیر پادشاه عربستان، مبنی بر انتصاب شاهزاده «مقرن بن عبدالعزیز» به عنوان قائم مقام ولیعهد این کشور که به معنای احتمال جدی رسیدن وی به تاج و تخت است، بسیاری را در عربستان نسبت به وضعیت رهبری کشورشان در آینده نزدیک خاطرجمع ساخته است؛ اما این موضوع سبب نشده، نگرانی‌ها نسبت به ثبات کشور عربستان در بلندمدت از میان برود.

اسد الشملان، عضو مؤسسه مطالعات دیپلماتیک در ریاض‌ در این زمینه می‌گوید، سعودی‌ها واکنش استقبال‌آمیزی به انتصاب مقرن نشان دادند، زیرا این امر، نوعی اطمینان را نسبت به سرنوشت جانشینی و ثبات در میان مدت به وجود آورده است.

با ‌وجود این، افشای غیرمعمول این امر که تصمیم ملک عبدالله، با مخالفت یک چهارم شاهزاده‌ها روبه‌رو شده، همراه با تأکید بر این‌که این تصمیم به هیچ وجه و از جانب هیچ شخصی ‌تغییر یافتنی نیست، دغدغه‌هایی را درباره میزان مقتدرانه بودن تصمیم پادشاه پدید آورده است. سعودی‌ها اکنون از خود می‌پرسند، آن ۲۵ درصد شاهزاده‌های مخالف، چه کسانی بوده‌اند؟

یک استاد دانشگاه عربستانی می‌گوید: «موضوع جالب توجه این است که آن‌ها درصد رأی مقرن را اعلام کرده‌اند. معمولاً وجود مخالفت، هیچ‌ گاه ‌عمومی اعلام نمی‌شد»؛ بنابراین، اکنون این گمانه شکل گرفته که شاهزاده‌های نسل دوم و جوان‌تر خاندان آل سعود، رویکردی مخالف‌ نسبت به مسأله جانشینی دارند.

یک استاد دانشگاه دیگر نیز که نخواسته نامش فاش شود، اظهار داشته، هرچند اکنون سعودی‌ها، نوعی اطمینان خاطر ‌به ‌جانشینی پیدا کرده‌اند،‌ نسبت به آینده احساس نگرانی هست.
 
در این میان، باید اشاره کرد که اقدام ملک عبدالله در انتصاب مقرن به ‌قائم مقام ولیعهدی در تضاد با سنتی است که خود وی پیش از این بنیان گذاشته بود. در سال ۲۰۰۶، عبدالله شورایی ‌با نام «شورای بیعت»، متشکل از ۳۴ عضو تشکیل داد که همگی فرزندان و نوه‌های عبدالعزیز بن سعود، بنیانگذار پادشاهی سعودی بودند.

در آن زمان، مقرر شد که نقش این شورا، انتخاب ولیعهد در زمانی باشد که این پست خالی بماند؛ اما عبدالله، این بار وظیفه این شورا را زیر سؤال برده و مقرن بن عبدالعزیز را به سمت ولیعهد بعدی برگزید. به این ترتیب، وقتی سلمان بن عبدالعزیز، ولیعهد کنونی، به پادشاهی برسد، برکنار ‌و یا با مشکلات جسمانی یا مرگ روبه‌رو شود، مقرن ولیعهد خواهد شد. از سوی دیگر، اگر هر دو سمت ولیعهدی و پادشاهی ‌‌همزمان خالی شود، مقرن به پادشاهی خواهد رسید.

در فرمان ملک عبدالله آمده که وی این تصمیم را با همکاری شاهزاده سلمان گرفته، ولی مشخص است که شورای بیعت در این ماجرا دخالت داده نشده است. در عوض، از اعضای این شورا ‌جداگانه نظرسنجی شده است.

اعلام انتصاب مقرن، درست در آستانه سفر باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به عربستان انجام گرفت و همین ‌سبب بروز شایعاتی شد، مبنی بر اینکه ملک عبدالله قصد کناره‌گیری از سمت خود را دارد؛ این شایعات هنگامی که تصاویر ملک عبدالله در دیدار با اوباما منتشر شد که در آن، عبدالله از لوله اکسیژن برای تنفس استفاده کرده بود، قوت گرفت.

به هر حال، انتصاب مقرن ـ که هم‌اکنون ۶۸ ساله است ـ حکایت از آن دارد که نسل نخست شاهزادگان سعودی ـ که از فرزندان ملک عبدالعزیز تشکیل شده ـ دست‌کم تا یک دهه آینده نقش اصلی را در این کشور خواهند داشت. این امر، در شرایطی که عربستان ‌چالش‌های اقتصادی و سیاسی مهمی دارد، مسائلی را درباره آینده این کشور مطرح می‌کند.

بسیاری در عربستان بر این باورند که برای حکمرانی بر این کشور در اوضاع کنونی، به افرادی جوان‌تر و پر‌انرژی‌تر نیاز است. برخی نیز خواستار حکومتی هستند که رویکرد بازتری نسبت به مشارکت مردم عادی در روند تصمیم‌گیری‌ها داشته باشد.

جیمز اسمیت، سفیر سابق آمریکا در ریاض درباره این شرایط می‌گوید: «در عربستان‌ با مردمی مواجه می‌شوید که دیگر خود را ‌‌افراد تابع محض نمی‌بینند. آن‌ها خود را شهروند می‌دانند و می‌خواهند دولتشان پاسخگو باشد».

به گفته وی، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های حکومت سعودی، توازن بخشیدن به خواسته‌های شهروندانی است که ‌‌روزافزون‌ درگیر امور کشور شده و می‌خواهند جزئی از بحث باشند.